Пендешілік көлеңкелері туралы 849

Баяғы жартас - бір жартас. Baıaǵy jartas - bir jartas. Сұм қартайса, сопы болады. Sum qartaısa, sopy bolady. Сұм сипап отырып шымшиды. Sum sıpap otyryp shymshıdy. Сұм байыса, үйі тар,
Қатыны қар болып көрінеді. Sum baıysa, úıi tar,
Qatyny qar bolyp kórinedi. Қудың аяғына су жұқпас. Qýdyń aıaǵyna sý juqpas. Іс бітті, қу кетті. Is bitti, qý ketti. Қудан үйрен, сұмнан жирен. Qýdan úıren, sumnan jıren. Жолдас болма қуға,
Басың қалар дауға. Joldas bolma qýǵa,
Basyń qalar daýǵa. Пітінә адам - безбүйрек,
Пәле тоқыр ішіне. Pitiná adam - bezbúırek,
Pále toqyr ishine. Су тоқтаса тоқтар, сұм тоқтамас. Sý toqtasa toqtar, sum toqtamas. Қуды қу табады, шұқанақты су табады. Qýdy qý tabady, shuqanaqty sý tabady. Қулығы көген (басынан) аспайды. Qýlyǵy kógen (basynan) aspaıdy. Ез, езден без. Ez, ezden bez. Ала жылан, аш бақа. Ala jylan, ash baqa. Үндеместе үйдей пәле бар,
Екі ұртында жала бар. Úndemeste úıdeı pále bar,
Eki urtynda jala bar. Иегіне тағалы ат тайғандай. Iegine taǵaly at taıǵandaı. Судың жолын құм бөгер,
Ердің жолын сұм бөгер. Sýdyń jolyn qum bóger,
Erdiń jolyn sum bóger. Арамның адымы қысқа. Aramnyń adymy qysqa. Арамзаның құйрығы бір-ақ тұтам. Aramzanyń quıryǵy bir-aq tutam. Арам әрекет елден кеткізер. Aram áreket elden ketkizer. Шелді көзден шет жүр. Sheldi kózden shet júr. Сиырдың жорғасы секілденіп. Sıyrdyń jorǵasy sekildenip. Сұм ілем деп жүріп, ілініп кетеді. Sum ilem dep júrip, ilinip ketedi. Бит ішіне қан құяды. Bıt ishine qan quıady. Бүгін қасқа, ертең басқа. Búgin qasqa, erteń basqa. Іштен шыққан сұр жылан. Ishten shyqqan sur jylan. Қашса құтылып, қуса жетеді. Qashsa qutylyp, qýsa jetedi. Аңқау астыңа қарайды,
Арамза үстіңе қарайды. Ańqaý astyńa qaraıdy,
Aramza ústińe qaraıdy. Тасқа тісі өтпеген жалайды. Tasqa tisi ótpegen jalaıdy. Іш мерездің ішінде,
Ит өліп жатса да білмейсің. Ish merezdiń ishinde,
It ólip jatsa da bilmeısiń. Тастай батып, судай сіңді. Tastaı batyp, sýdaı sińdi. Арамның ісі өрге баспайды,
Өрге басса да, өрден аспайды. Aramnyń isi órge baspaıdy,
Órge bassa da, órden aspaıdy. Қазанға - қақпақ, есікке - іргенек. Qazanǵa - qaqpaq, esikke - irgenek. Ішіне кіріп, сыртынан шығар. Ishine kirip, syrtynan shyǵar. Күле кіріп, күңірене шығар. Kúle kirip, kúńirene shyǵar. Іздегенге - сұраған. Izdegenge - suraǵan. Қаңқу сөздің қоспасы көп. Qańqý sózdiń qospasy kóp. Жақсы екен деп жүрерсің,
Күнің түскенде білерсің. Jaqsy eken dep júrersiń,
Kúniń túskende bilersiń. Бетерден де бетер бар. Beterden de beter bar. Жексұрынды көрсе ел,
Жүрсе жер тітіркенеді. Jeksuryndy kórse el,
Júrse jer titirkenedi. Кісілік бір басқа, кіділік бір басқа. Kisilik bir basqa, kidilik bir basqa. Қараңғыда қарсақтың ізінен жаңылмайды. Qarańǵyda qarsaqtyń izinen jańylmaıdy. Шілдеде мұз қатырған. Shildede muz qatyrǵan. Үйректей жүзіп, қаздай қалқиды. Úırekteı júzip, qazdaı qalqıdy. Опасыздың өкіндіреді. Opasyzdyń ókindiredi. Опасыздан құзғын да жиренеді. Opasyzdan quzǵyn da jırenedi. Тасқа тары, мұзға бидай еккен. Tasqa tary, muzǵa bıdaı ekken. Байдан пайда, қудан айла артылмас. Baıdan paıda, qýdan aıla artylmas. Бай қасына көшіп бар да,
Байымасаң, маған кел.
Қу қасына көшіп бар да,
Құрымасаң, маған кел. Baı qasyna kóship bar da,
Baıymasań, maǵan kel.
Qý qasyna kóship bar da,
Qurymasań, maǵan kel. Қуды мініп, құланды құрықтаған. Qýdy minip, qulandy quryqtaǵan. Надан, пасық,
Сөге өгіздей жайылады.
Тойғаннан соң,
Жатып күйіс қайырады. Nadan, pasyq,
Sóge ógizdeı jaıylady.
Toıǵannan soń,
Jatyp kúıis qaıyrady. Сүтке тиген мысықтай. Sútke tıgen mysyqtaı. Бақсам, бақа екен. Baqsam, baqa eken. Көлгірдің көзі жасты. Kólgirdiń kózi jasty. Жылпос майдай жағылар. Jylpos maıdaı jaǵylar. Түзде мырзаң, үйде сырдаң. Túzde myrzań, úıde syrdań. Екі жақсы таққа таласса,
Ортада қу тойынар. Eki jaqsy taqqa talassa,
Ortada qý toıynar. Алдау мен өтірік - сұмның ісі. Aldaý men ótirik - sumnyń isi. Қара суды теріс ағызған. Qara sýdy teris aǵyzǵan. Қулығына құрық бойламайды. Qýlyǵyna quryq boılamaıdy. Залымның дәулеті әулетіне бұйырмас. Zalymnyń dáýleti áýletine buıyrmas. «Илла, біллә» - арамның анты. «Illa, billá» - aramnyń anty. Өтірік - қаңбақ, шын - салмақ. Ótirik - qańbaq, shyn - salmaq. Өтірік өрге баспайды. Ótirik órge baspaıdy. Өтірікші мен өсекші егіз. Ótirikshi men ósekshi egiz. Өтірік айтқан жерде көп тұрма. Ótirik aıtqan jerde kóp turma. Өтірікшінің шын сөзі зая кетеді. Ótirikshiniń shyn sózi zaıa ketedi. Өтіріктің құйрығы бір тұтам. Ótiriktiń quıryǵy bir tutam. Өтірікші алдымен өзін алдар. Ótirikshi aldymen ózin aldar. Өтірікшінің куәсі қасында. Ótirikshiniń kýási qasynda. Өтірікші өз сөзіне сенбейді. Ótirikshi óz sózine senbeıdi. Өтірікшінің сөзіне нанба, қисынына нан. Ótirikshiniń sózine nanba, qısynyna nan. Өтірікші уәдешіл. Ótirikshi ýádeshil. Өтірік деген дұшпан бар,
Отқа сүйреп салатын. Ótirik degen dushpan bar,
Otqa súırep salatyn. Өтірікші бел асырғанмен ел асырмайды. Ótirikshi bel asyrǵanmen el asyrmaıdy. Өтірікші өлген кісіні куә етеді. Ótirikshi ólgen kisini kýá etedi. Түстік жерге өтірік айтсаң,
Кешке ізіңмен барады. Tústik jerge ótirik aıtsań,
Keshke izińmen barady. Екі суайт бірін-бірі иландыра алмайды. Eki sýaıt birin-biri ılandyra almaıdy. Дерексіз сөз нанымсыз. Dereksiz sóz nanymsyz. Ер өтірік айтпайды, ез өтірік айтады. Er ótirik aıtpaıdy, ez ótirik aıtady. Қатын өтірік айтпайды, қағыс естиді. Qatyn ótirik aıtpaıdy, qaǵys estıdi. Өтірікті шындай,
Шынды Құдай ұрғандай етіп айтады. Ótirikti shyndaı,
Shyndy Qudaı urǵandaı etip aıtady. Сор сараңнан, өтірік арамнан шығады. Sor sarańnan, ótirik aramnan shyǵady. Күмән иманнан айырар. Kúmán ımannan aıyrar. Қастағы сызу көзді алдайды. Qastaǵy syzý kózdi aldaıdy. Көз көрмесе, сөз құлақты алдайды. Kóz kórmese, sóz qulaqty aldaıdy. Екі рас бір өтірікке желім болады,
Екі өтірік бір расқа ірің болады. Eki ras bir ótirikke jelim bolady,
Eki ótirik bir rasqa iriń bolady. Кішіні алдап үйренген,
Үлкенге де ауыз салады. Kishini aldap úırengen,
Úlkenge de aýyz salady. Өтірікші айғақ қойып сөйлейді. Ótirikshi aıǵaq qoıyp sóıleıdi. Алдау бар жерде ақиқат жоқ. Aldaý bar jerde aqıqat joq. Өтірікшіні сөзінен емес, көзінен таны. Ótirikshini sózinen emes, kózinen tany. Көргені жаман көпті алдар. Kórgeni jaman kópti aldar. Уәде күпті. Ýáde kúpti. Оңай сенген оңай өледі. Ońaı sengen ońaı óledi. Өтірік ұят, шындық - зият. Ótirik uıat, shyndyq - zııat. Көп жүргеннің сирағы көрінер. Kóp júrgenniń sıraǵy kóriner. Алдау - зұлымдық, алдану - аңғырттық. Aldaý - zulymdyq, aldaný - ańǵyrttyq. Екі өтірік бір антпен тең. Eki ótirik bir antpen teń. Өтірік түбі - шын, бақсы түбі - жын. Ótirik túbi - shyn, baqsy túbi - jyn. Жоқты бардай, ақсақты тыңдай етеді. Joqty bardaı, aqsaqty tyńdaı etedi. Жатқа сыр айтпа, өзің өтірік айтпа. Jatqa syr aıtpa, óziń ótirik aıtpa. Әкеңнің өлгенін жасырсаң, көмгенін қайтесің? Ákeńniń ólgenin jasyrsań, kómgenin qaıtesiń? Адамды алдау - арыңның алдында күнә,
Ағаны алдау - ананың алдында күнә. Adamdy aldaý - aryńnyń aldynda kúná,
Aǵany aldaý - ananyń aldynda kúná. Мақтаншақтың өтірік айтқызады,
Өтірік көңіл қайтқызады. Maqtanshaqtyń ótirik aıtqyzady,
Ótirik kóńil qaıtqyzady. Өтірік айтып пайда тапсаң,
Ақырында залал табарсың.
Рас айтып залал тапсаң,
Ақырында пайда табарсың. Ótirik aıtyp paıda tapsań,
Aqyrynda zalal tabarsyń.
Ras aıtyp zalal tapsań,
Aqyrynda paıda tabarsyń. Шындықты қолдау - абырой,
Жалғанды қолдау - масқара. Shyndyqty qoldaý - abyroı,
Jalǵandy qoldaý - masqara. Айт, арапада өтірік сөйлегеннің
Намаз күні жүзі қара. Aıt, arapada ótirik sóılegenniń
Namaz kúni júzi qara. Кесек-кесек дау, жанжал,
Кері кеткеннің ауылында.
Кесек-кесек өтірік,
Кері кеткеннің ауызында. Kesek-kesek daý, janjal,
Keri ketkenniń aýylynda.
Kesek-kesek ótirik,
Keri ketkenniń aýyzynda. Құрыққа сырық жалғайды. Quryqqa syryq jalǵaıdy. Екі шын сөзге бір жалған сөз қосса,
Жұнтиып тұрар.
Бір шын сөзге екі жалған сөз қосса,
Бұлтиып тұрар. Eki shyn sózge bir jalǵan sóz qossa,
Juntıyp turar.
Bir shyn sózge eki jalǵan sóz qossa,
Bultıyp turar. Өткір пышақ қынға қас,
Өтірік сөз жанға қас. Ótkir pyshaq qynǵa qas,
Ótirik sóz janǵa qas. Досыңа өтірік айтпа,
Дұшпаныңа шыныңды айтпа. Dosyńa ótirik aıtpa,
Dushpanyńa shynyńdy aıtpa. Жыртық үйді жел табар,
Өтірік сөзді шын табар. Jyrtyq úıdi jel tabar,
Ótirik sózdi shyn tabar. Анығын айту - адалдық,
Ала сөйлеу - арамдық. Anyǵyn aıtý - adaldyq,
Ala sóıleý - aramdyq. Адам құрсақтан арымайды,
Құлақтан ариды. Adam qursaqtan arymaıdy,
Qulaqtan arıdy. Өтірікшінің сөзі өрге баспас. Ótirikshiniń sózi órge baspas. Өтірікші - Құдайдың дұшпаны. Ótirikshi - Qudaıdyń dushpany. Бекерден Тәңірім безер. Bekerden Táńirim bezer. Өтірікші түске дейін өзіне де сенбейді. Ótirikshi túske deıin ózine de senbeıdi. Өтіріктің адымы қысқа. Ótiriktiń adymy qysqa. Өтірік ырысты байлайды. Ótirik yrysty baılaıdy. Өтіріктің алды - мұз, арты - ор. Ótiriktiń aldy - muz, arty - or. Өтірік шындықтың қасына түнейді. Ótirik shyndyqtyń qasyna túneıdi. Бір Тәңірде ғана жалған жоқ. Bir Táńirde ǵana jalǵan joq. Өсектің өртінен дерті жаман. Ósektiń órtinen derti jaman. Өсекшінің тілі қышып тұрады. Ósekshiniń tili qyshyp turady. Ішек, қарын ет болмайды,
Өсекшіде бет болмайды. Ishek, qaryn et bolmaıdy,
Ósekshide bet bolmaıdy. Итке төсек не керек,
Естіге өсек не керек? Itke tósek ne kerek,
Estige ósek ne kerek? Жаптым жала, жақтым күйе. Japtym jala, jaqtym kúıe. Жамандауға шебер болғанша,
Мамандауға шебер бол. Jamandaýǵa sheber bolǵansha,
Mamandaýǵa sheber bol. Тілін тісіне жаниды. Tilin tisine janıdy. Әзілде кек жоқ, өсекте шек жоқ. Ázilde kek joq, ósekte shek joq. Түймедейді түйедей етеді. Túımedeıdi túıedeı etedi. Аузы ыңғайсыз жерден тесілген. Aýzy yńǵaısyz jerden tesilgen. Аш құлақтан тыныш құлақ. Ash qulaqtan tynysh qulaq. Тыйылмаған ауызда пәле бар. Tyıylmaǵan aýyzda pále bar. Қатты жүрсең «қазық аяқ» дер,
Ақырын жүрсең «маймақ аяқ» дер. Qatty júrseń «qazyq aıaq» der,
Aqyryn júrseń «maımaq aıaq» der. Сенімен қосыла жамандасқан
Сені сыртыңнан да жамандайды. Senimen qosyla jamandasqan
Seni syrtyńnan da jamandaıdy. Көлгірге сенбе, былжырға ерме. Kólgirge senbe, byljyrǵa erme. Асыға айтсаң да, асыра айтпа. Asyǵa aıtsań da, asyra aıtpa. Өз аузына өзі ие бола алмаған:
астындағы түйесінен айырылар,
жетегіндегі биесінен айырылар. Óz aýzyna ózi ıe bola almaǵan:
astyndaǵy túıesinen aıyrylar,
jetegindegi bıesinen aıyrylar. Ауызына сөз тұрмастың,
Бір жерде өзі тұрмас. Aýyzyna sóz turmastyń,
Bir jerde ózi turmas. Жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды. Jel turmasa, shóptiń basy qımyldamaıdy. Мақтаған жеткізер, шаққан өлтірер. Maqtaǵan jetkizer, shaqqan óltirer. Ат аяғынан, адам құлағынан семірер. At aıaǵynan, adam qulaǵynan semirer. Өз басындағы отты көрмей,
Біреудің басындағы шоқты көрер. Óz basyndaǵy otty kórmeı,
Bireýdiń basyndaǵy shoqty kórer. Бүйректен сирақ шығарады. Búırekten sıraq shyǵarady. Өзінің боғын көрмей,
Біреудің шоғын көреді. Óziniń boǵyn kórmeı,
Bireýdiń shoǵyn kóredi. Шабына түртіп, шамына тиеді. Shabyna túrtip, shamyna tıedi. От алып, ораққа түскен. Ot alyp, oraqqa túsken. Оттан алып, суға салады. Ottan alyp, sýǵa salady. Күншіл - күмәншіл. Kúnshil - kúmánshil. Күншілдің күні күйбеңмен өтер. Kúnshildiń kúni kúıbeńmen óter. Ішіне шынашақ айналмайды. Ishine shynashaq aınalmaıdy. Күншілге өлімнен өзге ем жоқ. Kúnshilge ólimnen ózge em joq. Күншілдің күнін итке берсін. Kúnshildiń kúnin ıtke bersin. Аяғы жаман төрді былғар,
Аузы жаман елді былғар. Aıaǵy jaman tórdi bylǵar,
Aýzy jaman eldi bylǵar. Аузына әлі жетпегеннің,
Қолында масқарасы бар. Aýzyna áli jetpegenniń,
Qolynda masqarasy bar. Аузына ақ ит кіріп, қара ит шығады. Aýzyna aq ıt kirip, qara ıt shyǵady. Өгіз оғы, бұзау боғы. Ógiz oǵy, buzaý boǵy. Өсектің уыты уақытында. Ósektiń ýyty ýaqytynda. Тырнақ астынан кір іздеген. Tyrnaq astynan kir izdegen. Ішің күйсе, тұз жала. Ishiń kúıse, tuz jala. Сиыр сушыл,
Пасық адам күншіл. Sıyr sýshyl,
Pasyq adam kúnshil. Бақсы бақсыны,
Жақсы жақсыны көре алмайды. Baqsy baqsyny,
Jaqsy jaqsyny kóre almaıdy. Сынаманың сұлу сөзі,
Су түбіне кетірер.
Қыздырманың қызыл тілі,
Сүйгеніңнен кетірер. Synamanyń sulý sózi,
Sý túbine ketirer.
Qyzdyrmanyń qyzyl tili,
Súıgenińnen ketirer. Сөз бергеннің сөзіне ерсең,
Басыңа бейнет болады.
Бөз бергеннің бөзін алсаң,
Үстіңе көйлек болады. Sóz bergenniń sózine erseń,
Basyńa beınet bolady.
Bóz bergenniń bózin alsań,
Ústińe kóılek bolady. Өсекшінің аузын бассаң,
Арты жыбырлайды. Ósekshiniń aýzyn bassań,
Arty jybyrlaıdy. Өз отына қан құйған,
Кісі отына май құйған. Óz otyna qan quıǵan,
Kisi otyna maı quıǵan. Жол қуған қазынаға жолығады,
Сөз қуған пәлеге жолығады. Jol qýǵan qazynaǵa jolyǵady,
Sóz qýǵan pálege jolyǵady. Игілік істі өсек бұзады. Igilik isti ósek buzady. Өсек сөз өгізді де өлтіреді. Ósek sóz ógizdi de óltiredi. Өсекке керең бол,
Ойға терең бол. Ósekke kereń bol,
Oıǵa tereń bol. Дауасы жоқ ауызға,
Сылдыраған сөз бітеді. Daýasy joq aýyzǵa,
Syldyraǵan sóz bitedi. Күлін шашып, күмәнін ашады. Kúlin shashyp, kúmánin ashady. Желбегейге жел үйір. Jelbegeıge jel úıir. Бұралқы сөз - бұтыма. Buralqy sóz - butyma. Оңбаған - өсекшіл. Ońbaǵan - ósekshil. Күншіл адам күні бойы ренжиді. Kúnshil adam kúni boıy renjıdi. Күншіл күнде күңіренеді. Kúnshil kúnde kúńirenedi. Арадағы бозбайтал (өсекші):
андағыны мұнда айтар,
мұндағыны анда айтар. Aradaǵy bozbaıtal (ósekshi):
andaǵyny munda aıtar,
mundaǵyny anda aıtar. Озбыр олжа үшін өледі,
Күншіл күндеумен өледі. Ozbyr olja úshin óledi,
Kúnshil kúndeýmen óledi. Күншілдің күні қараң. Kúnshildiń kúni qarań. Тіл сырласар,
Өсек сыбырласар. Til syrlasar,
Ósek sybyrlasar. Сараң - саңырау. Sarań - sańyraý. Сараң да бір, сасық су да бір. Sarań da bir, sasyq sý da bir. Сараңның қолы қалтырауық. Sarańnyń qoly qaltyraýyq. Сараңдық соңы - арамдық. Sarańdyq sońy - aramdyq. Сараң асын бермейді, көзінің жасын береді. Sarań asyn bermeıdi, kóziniń jasyn beredi. Сараңға саңыраулық қонады,
Естісе де, естімеген болады. Sarańǵa sańyraýlyq qonady,
Estise de, estimegen bolady. Сараң соқырдың өз бидайын
өзіне қуырып береді. Sarań soqyrdyń óz bıdaıyn
ózine qýyryp beredi. Сараңның асы піскенше, таудың тасы піседі. Sarańnyń asy piskenshe, taýdyń tasy pisedi. Сараңдық ауылдастан, не бауырластан жұғады. Sarańdyq aýyldastan, ne baýyrlastan juǵady. Сараңнан сарқыт жегенше, иттен тартып же. Sarańnan sarqyt jegenshe, ıtten tartyp je. Сараң байлығына жүкші ғана. Sarań baılyǵyna júkshi ǵana. Соқырда екі көз жоқ.
Сараңда бір көз жоқ. Soqyrda eki kóz joq.
Sarańda bir kóz joq. Піс қазаным бес ай. Pis qazanym bes aı. Тар есік, тар босаға. Tar esik, tar bosaǵa. Қас сараң өз тамағын өзінен тығады. Qas sarań óz tamaǵyn ózinen tyǵady. Екі сараңның қолдары бір-біріне әрең жетеді. Eki sarańnyń qoldary bir-birine áreń jetedi. Берместің сылтауы көп. Bermestiń syltaýy kóp. Берместің асы піспес,
Қазаны оттан түспес. Bermestiń asy pispes,
Qazany ottan túspes. Сұратып бергенше, ұрып бер. Suratyp bergenshe, uryp ber. Жылы мұрынға суық қол. Jyly murynǵa sýyq qol. Аузын қу шөппен сүрткен. Aýzyn qý shóppen súrtken. Тілеушінің бір беті қара,
Бермеушінің екі беті қара. Tileýshiniń bir beti qara,
Bermeýshiniń eki beti qara. Жайын айтса,
Жайықтан су ауыспайды. Jaıyn aıtsa,
Jaıyqtan sý aýyspaıdy. Жомарттың бергенін көріп,
Сараңның іші күйеді. Jomarttyń bergenin kórip,
Sarańnyń ishi kúıedi. Қас екенін қабағынан таны,
Сараң екенін табағынан таны. Qas ekenin qabaǵynan tany,
Sarań ekenin tabaǵynan tany. Берейін десең ештеңең жоқ,
Бес ешкің бар да, пейілің жоқ. Bereıin deseń eshteńeń joq,
Bes eshkiń bar da, peıiliń joq. Аларманға алтау аз,
Берерменге бесеу көп. Alarmanǵa altaý az,
Berermenge beseý kóp. Сараң санға қосылмайды. Sarań sanǵa qosylmaıdy. Әйел жомарттық қылғанда,
Еркектің сараңдық қылғаны - өлім. Áıel jomarttyq qylǵanda,
Erkektiń sarańdyq qylǵany - ólim. Екі басын ұстап, ортасын тістеп жүреді. Eki basyn ustap, ortasyn tistep júredi. Жұмыртқадан жүн қырыққан. Jumyrtqadan jún qyryqqan. Жылап жеп, шыңғырып тышқан. Jylap jep, shyńǵyryp tyshqan. Қыста қарызға қар бермейді. Qysta qaryzǵa qar bermeıdi. Боғын боталы түйе қылады. Boǵyn botaly túıe qylady. Сынық ине, сыдырым таспа бермес. Synyq ıne, sydyrym taspa bermes. Алуға келгенде азбандай,
Беруге келгенде шөлден құдық қазғандай . Alýǵa kelgende azbandaı,
Berýge kelgende shólden qudyq qazǵandaı . Қарау байдан қарыз сұраған күні ажырасасың. Qaraý baıdan qaryz suraǵan kúni ajyrasasyń. Сегіз кессе, сіркедей қан шықпайды. Segiz kesse, sirkedeı qan shyqpaıdy. Ішпес-жеместің малы ұрыларға бұйырады. Ishpes-jemestiń maly urylarǵa buıyrady. Иттен бір сүйек қарыздар. Itten bir súıek qaryzdar. Сараңның сәбізі сарай түбінде жатады. Sarańnyń sábizi saraı túbinde jatady. Насыбайшыдан насыбай сұрасаң,
Мұрнын көтереді. Nasybaıshydan nasybaı surasań,
Murnyn kóteredi. Өзі екі етем десе,
Тәңірі бір етер, не жоқ етер. Ózi eki etem dese,
Táńiri bir eter, ne joq eter. Жел сөзбен жәрдем берген,
Есектен сауын берген. Jel sózben járdem bergen,
Esekten saýyn bergen. Бермесе қақсама, берсе тастама. Bermese qaqsama, berse tastama. Сұрамсақ - арсыздық,
Жарамсақ - құнсыздық. Suramsaq - arsyzdyq,
Jaramsaq - qunsyzdyq. Сұрағанның айыбы жоқ. Suraǵannyń aıyby joq. От жақпаған үй қорамен тең,
Адам кірмеген үй моламен тең. Ot jaqpaǵan úı qoramen teń,
Adam kirmegen úı molamen teń. Сәскеде сұрастырған,
Кешке де құрастырмайды. Sáskede surastyrǵan,
Keshke de qurastyrmaıdy. Сараңның жиған малы арам. Sarańnyń jıǵan maly aram. Сараң бай союға қозы таппай,
Жарлының жалғыз тоқтысын сұрапты. Sarań baı soıýǵa qozy tappaı,
Jarlynyń jalǵyz toqtysyn surapty. Түйе сойып, ешкі сойғаннан дәметеді. Túıe soıyp, eshki soıǵannan dámetedi. Кессе, қан шықпас. Kesse, qan shyqpas. Берсе - қолынан, бермесе - жолынан. Berse - qolynan, bermese - jolynan. Алам десе сақ құлақ,
Берем десе салпаң құлақ. Alam dese saq qulaq,
Berem dese salpań qulaq. Дәлдірлекке дару жоқ. Dáldirlekke darý joq. Бақылдың бауы көгермес,
Көгерсе көбеймес. Baqyldyń baýy kógermes,
Kógerse kóbeımes. Жылай-жылай бергеніңді,
Қуана-қуана қайтарарсың. Jylaı-jylaı bergenińdi,
Qýana-qýana qaıtararsyń. Сараң - малдың құлы. Sarań - maldyń quly. Бермесіңді жылтыратпа. Bermesińdi jyltyratpa. Сараң үйге кісің түспесін,
Парақорға ісің түспесін. Sarań úıge kisiń túspesin,
Paraqorǵa isiń túspesin. Дүниеқор - дүниенің құлы. Dúnıeqor - dúnıeniń quly. Ашыққаннан құныққан жаман. Ashyqqannan qunyqqan jaman. Көз бір уыс топыраққа тояды. Kóz bir ýys topyraqqa toıady. Жақсыны арман аздырар,
Жаманды құлқын тоздырар. Jaqsyny arman azdyrar,
Jamandy qulqyn tozdyrar. Нәпсі деген - пәле,
Жанған отқа салар. Nápsi degen - pále,
Janǵan otqa salar. Бүк түссе де менікі, .
Шік түссе де менікі. Búk tússe de meniki, .
Shik tússe de meniki. Қарау бай жаназасына жинайды. Qaraý baı janazasyna jınaıdy. Алтын көріп періште жолдан тайған. Altyn kórip perishte joldan taıǵan. Былшығын аламын деп,
Қылшығын алған. Bylshyǵyn alamyn dep,
Qylshyǵyn alǵan. Алтын тапқан адам аштан өлер. Altyn tapqan adam ashtan óler. Абзал арын ойлайды,
Надан дүниеге тоймайды. Abzal aryn oılaıdy,
Nadan dúnıege toımaıdy. Өзі тоймастың көзі тоймас. Ózi toımastyń kózi toımas. Өзі тоймағанның сарқытын ішпе. Ózi toımaǵannyń sarqytyn ishpe. Ішіп тоймаған жалап тоймас. Iship toımaǵan jalap toımas. Түйені түгімен,
Нарды жүгімен жейді. Túıeni túgimen,
Nardy júgimen jeıdi. Желкілдеген түйе жеген,
Желіні қарыс бие жеген. Jelkildegen túıe jegen,
Jelini qarys bıe jegen. Төрт тұрманы түгел бай,
Тырнақтай тарту алады. Tórt turmany túgel baı,
Tyrnaqtaı tartý alady. Қара судан қаймақ алған. Qara sýdan qaımaq alǵan. Қу бастан қуырдақтық ет алған. Qý bastan qýyrdaqtyq et alǵan. Іші қуырылмайды, пышағы суырылмайды. Ishi qýyrylmaıdy, pyshaǵy sýyrylmaıdy. Өзі сұранғаннан сарқыт дәметпе. Ózi suranǵannan sarqyt dámetpe. Қауып жегенің - қақалғаның,
Ажалыңа тақалғаның. Qaýyp jegeniń - qaqalǵanyń,
Ajalyńa taqalǵanyń. Көмбенің иесі екеу:
біреуі - көмген, біреуі - көрген. Kómbeniń ıesi ekeý:
bireýi - kómgen, bireýi - kórgen. Көмбені не көрген, не көмген алады. Kómbeni ne kórgen, ne kómgen alady. Әркімнің өз қолы өзіне қарай бүкір. Árkimniń óz qoly ózine qaraı búkir. Қазанға түскен қайтып қапқа түспейді. Qazanǵa túsken qaıtyp qapqa túspeıdi. Қазан түбінде шеміршек қалды деп дәметеді, Qazan túbinde shemirshek qaldy dep dámetedi, Күң көтінде күміс жылтырайды,
Оны бәйбіше сұрайды. Kúń kótinde kúmis jyltyraıdy,
Ony báıbishe suraıdy. Берушіден қалмайды, сұраушыдан қалады. Berýshiden qalmaıdy, suraýshydan qalady. Көп жұмысқа қиналсаң,
Машақатқа тап боларсың.
Азға қанағат етпесең,
Оған да зар боларсың. Kóp jumysqa qınalsań,
Mashaqatqa tap bolarsyń.
Azǵa qanaǵat etpeseń,
Oǵan da zar bolarsyń. Қылдан қиқым іздеген. Qyldan qıqym izdegen. Айдай ажарды иттей нәпсі бүлдірді. Aıdaı ajardy ıtteı nápsi búldirdi. Тақыр жерге шөп шығарған. Taqyr jerge shóp shyǵarǵan. Қуғынмен келген сүргінмен кетеді. Qýǵynmen kelgen súrginmen ketedi. Ағаштан бал, шөптен сүт ағызған. Aǵashtan bal, shópten sút aǵyzǵan. Қымыз қызулы, айран аяулы. Qymyz qyzýly, aıran aıaýly. Үзіп жеген үнем болмайды. Úzip jegen únem bolmaıdy. Ит көтінен ине суырған. It kótinen ıne sýyrǵan. Жеп жеті болмас, жалап жетпіс болмас. Jep jeti bolmas, jalap jetpis bolmas. Бит қабығынан биялай тоқыған. Bıt qabyǵynan bııalaı toqyǵan. Алып алты, жеп жеті болмайды. Alyp alty, jep jeti bolmaıdy. Қысқа күнде қырық жерге көмбе қойған. Qysqa kúnde qyryq jerge kómbe qoıǵan. Қысқа күнде қырық жерге көмбе қойған. Qysqa kúnde qyryq jerge kómbe qoıǵan. <<Ал>> десең қуанады, «бер» десең күйінеді. <> deseń qýanady, «ber» deseń kúıinedi. Қызғанғаның қызыл итке жем болды. Qyzǵanǵanyń qyzyl ıtke jem boldy. Қызыл дүние - көздің құрты. Qyzyl dúnıe - kózdiń qurty. Дүниеқоңыздың ішінде шайтаны бар. Dúnıeqońyzdyń ishinde shaıtany bar. Өзімдікі деген басын ұстайды. Ózimdiki degen basyn ustaıdy. Кеудеден көкірек жақын. Keýdeden kókirek jaqyn. Жоғалған пышақтың сабы алтын. Joǵalǵan pyshaqtyń saby altyn. Дүние деген - сордың суы,
Іше берсең, кептіре береді. Dúnıe degen - sordyń sýy,
Ishe berseń, keptire beredi. Мақтаншақ бар ақылын мақтанға тауысады. Maqtanshaq bar aqylyn maqtanǵa taýysady. Мақтанған мастан бетер. Maqtanǵan mastan beter. Жақсыны мақтасаң сақтанады,
Жаманды мақтасаң қомданады. Jaqsyny maqtasań saqtanady,
Jamandy maqtasań qomdanady. Жетім бала жасқаншақ,
Жетесіз бала мақтаншақ. Jetim bala jasqanshaq,
Jetesiz bala maqtanshaq. Көзіне мақтаған - көлгірдің сөзі.
Сыртынан мақтаған - көңілдің сөзі. Kózine maqtaǵan - kólgirdiń sózi.
Syrtynan maqtaǵan - kóńildiń sózi. Құлды мақтайын десең алысқа сат. Quldy maqtaıyn deseń alysqa sat. Мақтаншақ өз дамбалын былғайды. Maqtanshaq óz dambalyn bylǵaıdy. Мақтаншақ қысыр сиыр сауады. Maqtanshaq qysyr sıyr saýady. Үйде атан, түзде бура. Úıde atan, túzde býra. Құдайдың кенже ұлындай. Qudaıdyń kenje ulyndaı. Құдайдың сақалын сипағандай. Qudaıdyń saqalyn sıpaǵandaı. Құдайдың үйін көргендей. Qudaıdyń úıin kórgendeı. Меккеден тас көтеріп келгендей. Mekkeden tas kóterip kelgendeı. Бай мақтанса - бір жұттық,
Батыр мақтанса - бір оқтық. Baı maqtansa - bir juttyq,
Batyr maqtansa - bir oqtyq. Жақсы кісі мақтанса,
«Жаманнан қалдым» дер.
Жаман кісі мақтанса,
«Жақсының жағасынан алдым» дер. Jaqsy kisi maqtansa,
«Jamannan qaldym» der.
Jaman kisi maqtansa,
«Jaqsynyń jaǵasynan aldym» der. Мақтамақшы болсаң, сақиды мақта. Maqtamaqshy bolsań, saqıdy maqta. Көзінше мақтағанша көтеріп апарып отқа сал. Kózinshe maqtaǵansha kóterip aparyp otqa sal. Шуын сүйретіп келіп шүйдесін көтереді. Shýyn súıretip kelip shúıdesin kóteredi. Дүрмек бар жерде даңғой бар. Dúrmek bar jerde dańǵoı bar. Үстіне оттан көйлек киген. Ústine ottan kóılek kıgen. Бір арқау, бір күзеу болып. Bir arqaý, bir kúzeý bolyp. Көлмін деп мақтанасың,
Суыңда бір балық жоқ. Kólmin dep maqtanasyń,
Sýyńda bir balyq joq. Құнанын Құдайындай,
Тайын Тәңіріндей көреді. Qunanyn Qudaıyndaı,
Taıyn Táńirindeı kóredi. Сылдыры бар да, салмағы жоқ. Syldyry bar da, salmaǵy joq. Елірменің емі жоқ. Elirmeniń emi joq. Бірде бас, бірде тас болып. Birde bas, birde tas bolyp. Тасыған қазан төгілер. Tasyǵan qazan tógiler. Қырық жасқа келгенде домбыра үйреніп,
Ахиретке барғанда шертпекпісің? Qyryq jasqa kelgende dombyra úırenip,
Ahıretke barǵanda shertpekpisiń? Біреудің түйедейін көрмеген,
Түймедейді не қылсын? Bireýdiń túıedeıin kórmegen,
Túımedeıdi ne qylsyn? Өзінің кетпендей мінін көрмеген
Біреудің инедей мінін көреді. Óziniń ketpendeı minin kórmegen
Bireýdiń ınedeı minin kóredi. Жапалақ құс мақтанса,
«Жардан тышқан алдым» дер.
Жаман адам мақтанса,
«Жақсының аяғынан шалдым» дер. Japalaq qus maqtansa,
«Jardan tyshqan aldym» der.
Jaman adam maqtansa,
«Jaqsynyń aıaǵynan shaldym» der. Айға бойымыз жетсе,
Күнге қолымыз жетеді. Aıǵa boıymyz jetse,
Kúnge qolymyz jetedi. Қотыр қолда қола сақина. Qotyr qolda qola saqına. Жұтаған жұртын мақтайды. Jutaǵan jurtyn maqtaıdy. Орынсыз мақтау орға жығады. Orynsyz maqtaý orǵa jyǵady. Көзіне мақтама, сыртынан даттама. Kózine maqtama, syrtynan dattama. Өзін өзі мақтаған - өлімнің қара басы. Ózin ózi maqtaǵan - ólimniń qara basy. Тоңған тонын мақтайды,
Адасқан жолын мақтайды. Tońǵan tonyn maqtaıdy,
Adasqan jolyn maqtaıdy. Бар мақтанса табылар,
Жоқ мақтанса шабылар. Bar maqtansa tabylar,
Joq maqtansa shabylar. Тігілмеген етігіңді мақтама. Tigilmegen etigińdi maqtama. Мақтаншақты мақтасаң, басыңа секірер. Maqtanshaqty maqtasań, basyńa sekirer. Айды аспанға бір шығарды. Aıdy aspanǵa bir shyǵardy. Мылтығыңның күмісін айтпа, тиісін айт. Myltyǵyńnyń kúmisin aıtpa, tıisin aıt. Жегені - кебек, кигені - жібек. Jegeni - kebek, kıgeni - jibek. Қызыл кебіс қисық аяқты әйгілейді. Qyzyl kebis qısyq aıaqty áıgileıdi. Сырты жылтырағанның іші қалтырауық. Syrty jyltyraǵannyń ishi qaltyraýyq. «Пұт болдым» деп мақтанба,
Одан да ауыр батпан бар. «Put boldym» dep maqtanba,
Odan da aýyr batpan bar. Аттылыға жол, ауыздыға сөз бермейді. Attylyǵa jol, aýyzdyǵa sóz bermeıdi. Тағасының күмісіне мақтанба,
Атыңның жүрісіне мақтан. Taǵasynyń kúmisine maqtanba,
Atyńnyń júrisine maqtan. «Бояушы, бояушы» дегенге сақалын бояйды. «Boıaýshy, boıaýshy» degenge saqalyn boıaıdy. Оттай орақшы, жаудай қарақшы. Ottaı oraqshy, jaýdaı qaraqshy. Болған кісі «болдым» демес,
«Болдым» десе, оңғаны емес. Bolǵan kisi «boldym» demes,
«Boldym» dese, ońǵany emes. «Жақсымын» деп мақтанба, халық айтпай, «Батырмын» деп мақтанба, барып қайтпай. «Jaqsymyn» dep maqtanba, halyq aıtpaı, «Batyrmyn» dep maqtanba, baryp qaıtpaı. «Баймын» деп мақтанба, жарлылық бар,
«Көппін» деп мақтанба, жалғыздық бар. «Baımyn» dep maqtanba, jarlylyq bar,
«Kóppin» dep maqtanba, jalǵyzdyq bar. «Алтаумын» деме, жетеуге жолығасың,
«Жетеумін» деме, сегізге жолығасың. «Altaýmyn» deme, jeteýge jolyǵasyń,
«Jeteýmin» deme, segizge jolyǵasyń. Ақсұңңар «ұшармын» деп мақтанба,
Алдыңда құрулы тор бар.
Арғымақ «жүйрікпін» деп мақтанба,
Алдыңда қазулы ор бар. Aqsuńńar «usharmyn» dep maqtanba,
Aldyńda qurýly tor bar.
Arǵymaq «júırikpin» dep maqtanba,
Aldyńda qazýly or bar. Бір жерде білгір, бір жерде міңгір. Bir jerde bilgir, bir jerde mińgir. Ісінбе - кеберсің, тасыма - төгілерсің. Isinbe - kebersiń, tasyma - tógilersiń. Айдан ұл, Күннен қыз тудырады. Aıdan ul, Kúnnen qyz týdyrady. Көңілі көкте, басы жерде. Kóńili kókte, basy jerde. Өзі өрде, сөзі төрде. Ózi órde, sózi tórde. Пышағыңның күмісіне қарап,
Өтпесіне болайын. Pyshaǵyńnyń kúmisine qarap,
Ótpesine bolaıyn. Білемін деп мақтанба,
Сенен де білгіш табылар. Bilemin dep maqtanba,
Senen de bilgish tabylar. Есердің мақтағанынан
Естінің даттағаны артық. Eserdiń maqtaǵanynan
Estiniń dattaǵany artyq. Үрлеп ішіп, шайқап төгеді. Úrlep iship, shaıqap tógedi. Қасқыр ішігі бар кісі,
Жолдасының тоңғанын білмес. Qasqyr ishigi bar kisi,
Joldasynyń tońǵanyn bilmes. Бақ-бақ еткен текені,
Қар жауғанда көр.
Батырсынған жігітті,
Жау келгенде көр. Baq-baq etken tekeni,
Qar jaýǵanda kór.
Batyrsynǵan jigitti,
Jaý kelgende kór. Жапалақ мақтанса,
«Жерден қоян алдым» дер.
Жаман мақтанса,
«Жақсының жағасынан алдым» дер. Japalaq maqtansa,
«Jerden qoıan aldym» der.
Jaman maqtansa,
«Jaqsynyń jaǵasynan aldym» der. Кісінеген айғырдың үйірін көр,
Кісімсіген жігіттің үйін көр. Kisinegen aıǵyrdyń úıirin kór,
Kisimsigen jigittiń úıin kór. Күлегештің тісі алтын. Kúlegeshtiń tisi altyn. Қайратсыз қорқақ мақтаншақ. Qaıratsyz qorqaq maqtanshaq. Пайда, мақтан, әуесқой - шайтан ісі. Paıda, maqtan, áýesqoı - shaıtan isi. Бай мақтанса, дәулеті шашылар,
Жарлы мақтанса, арты ашылар. Baı maqtansa, dáýleti shashylar,
Jarly maqtansa, arty ashylar. Тәңір атқанды Тәңір атқан мақтайды. Táńir atqandy Táńir atqan maqtaıdy. Түбі түскен шелектей. Túbi túsken shelekteı. Менменнің тобасы жүрмес. Menmenniń tobasy júrmes. Менмендік туған анаға да жақпас. Menmendik týǵan anaǵa da jaqpas. Тәкаппардың кісісі өлсе, жалғыз жылайды. Tákappardyń kisisi ólse, jalǵyz jylaıdy. Тәкаппардың тәубасы қабыл болмайды. Tákappardyń táýbasy qabyl bolmaıdy. Тәкаппарды Тәңірі сүймес. Tákappardy Táńiri súımes. Кең пейілге ас көп, менменге тас көп. Keń peıilge as kóp, menmenge tas kóp. Тәкаппардың семірткен малы,
Ойнақтап жүріп қасқырға кезігеді. Tákappardyń semirtken maly,
Oınaqtap júrip qasqyrǵa kezigedi. Тасқан төгілер, іскен жарылар. Tasqan tógiler, isken jarylar. Сыңар етігі пұт жарым болып. Syńar etigi put jarym bolyp. Көп асқанға бір апат,
Кесірліге бір кірапат. Kóp asqanǵa bir apat,
Kesirlige bir kirapat. Қаңтарда қатқан мұздай. Qańtarda qatqan muzdaı. Шалдуар мінезді, шайпау сөзді. Shaldýar minezdi, shaıpaý sózdi. Ойхой, көкірек,
Не демейді сұм жүрек. Oıhoı, kókirek,
Ne demeıdi sum júrek. Айттым болды, кестім үзілді. Aıttym boldy, kestim úzildi. Қарамық өзін бау санайды,
Төбе өзін тау санайды. Qaramyq ózin baý sanaıdy,
Tóbe ózin taý sanaıdy. Кемтар болсаң,
Жоқ нәрсе де бар болар.
Менмен болсаң,
Бар нөрсе де жоқ болар. Kemtar bolsań,
Joq nárse de bar bolar.
Menmen bolsań,
Bar nórse de joq bolar. «Сіз», «біз» деген ауызға
«мен», «мен» деген түспесін. «Siz», «biz» degen aýyzǵa
«men», «men» degen túspesin. Бақан аттаған жарымас,
Балта аттаған байымас. Baqan attaǵan jarymas,
Balta attaǵan baıymas. Асқанға аспан да аласа. Asqanǵa aspan da alasa. Аузымен құс тістеп. Aýzymen qus tistep. Өзінің қисықтығын білмей,
Өзгенің түзулігін білмейді. Óziniń qısyqtyǵyn bilmeı,
Ózgeniń túzýligin bilmeıdi. Күн сүйіп, жел үріп. Kún súıip, jel úrip. Үзеңгі бауы алты қарыс. Úzeńgi baýy alty qarys. <<Түу» дегенде түкірігі жерге түспейді. < Тайлаққа артқан теңдей. Taılaqqa artqan teńdeı. Өзім білем деген өлер,
Көп біледі деген күлер. Ózim bilem degen óler,
Kóp biledi degen kúler. Шонтайына шойын қаптағандай. Shontaıyna shoıyn qaptaǵandaı. Оқтау жұтқандай сіресіп. Oqtaý jutqandaı siresip. Сырдың суы сирағынан келмейді. Syrdyń sýy sıraǵynan kelmeıdi. Басынан Күн, аяғынан Ай туған. Basynan Kún, aıaǵynan Aı týǵan. Басы жұмырықтай,
Аяғы қылдырықтай. Basy jumyryqtaı,
Aıaǵy qyldyryqtaı. Аяғы боқта, төбесі көкте. Aıaǵy boqta, tóbesi kókte. «Мен», «мен» дей берме,
Меңдеп өлерсің. «Men», «men» deı berme,
Meńdep ólersiń. Өзімшілдің іші тар, ойы шартық. Ózimshildiń ishi tar, oıy shartyq. Өзім білем деген өрге баспас. Ózim bilem degen órge baspas. Өзгеге деген өседі,
Өзіме деген өшеді. Ózgege degen ósedi,
Ózime degen óshedi. Түйе қараған мылжың,
Қатыны өлген мылжың. Túıe qaraǵan myljyń,
Qatyny ólgen myljyń. Екі мылжың кездессе, әңгіме ұзарады,
Екі тентек кездессе, шеке қызарады. Eki myljyń kezdesse, áńgime uzarady,
Eki tentek kezdesse, sheke qyzarady. Төрешілдің ертеңі таусылмайды,
Мылжыңның «ертеңгісі» таусылмайды. Tóreshildiń erteńi taýsylmaıdy,
Myljyńnyń «erteńgisi» taýsylmaıdy. Қайғы қан аздырады,
Мылжың ми тоздырады. Qaıǵy qan azdyrady,
Myljyń mı tozdyrady. Езбе мырыңдап жеңеді. Ezbe myryńdap jeńedi. Жасыңда қылжақ болсаң,
Өскенде мылжың боласың. Jasyńda qyljaq bolsań,
Óskende myljyń bolasyń. Аз сөз - алтын, көп сөз - көмір. Az sóz - altyn, kóp sóz - kómir. Көп сөйлеген көптен айырылар. Kóp sóılegen kópten aıyrylar. Көп сөз есекке жүк. Kóp sóz esekke júk. Күніне мың сөйлеген адам өледі. Kúnine myń sóılegen adam óledi. Көп сөз - бос сөз. Kóp sóz - bos sóz. Ауыз өзімдікі деп сөйлей берме. Aýyz ózimdiki dep sóıleı berme. Аузымен орақ орғанның белі ауырмайды. Aýzymen oraq orǵannyń beli aýyrmaıdy. Аузымен астау шапқан,
Қолымен жаңқа жара алмас. Aýzymen astaý shapqan,
Qolymen jańqa jara almas. Мылжың үндемесе, басы ауырады. Myljyń úndemese, basy aýyrady. Сөзшеңді үндемеген жеңеді. Sózsheńdi úndemegen jeńedi. Аузына келгенді сөйлеу,
Ақымақтың ісі.
Алдына келгенді жеу,
Хайуанның ісі. Aýzyna kelgendi sóıleý,
Aqymaqtyń isi.
Aldyna kelgendi jeý,
Haıýannyń isi. Құр судан май шықпайды,
Құр сөзден мән шықпайды. Qur sýdan maı shyqpaıdy,
Qur sózden mán shyqpaıdy. Көзі көктің былшылдаған сөзі көп. Kózi kóktiń bylshyldaǵan sózi kóp. Сөзі көп те, мәні жоқ,
Сабаны көп те, дәні жоқ. Sózi kóp te, máni joq,
Sabany kóp te, dáni joq. Көп сөйлеген не жолдасынан,
Не құрдасынан айырылады. Kóp sóılegen ne joldasynan,
Ne qurdasynan aıyrylady. Аңғал сөйлеп аспа,
Жолын білмей қашпа. Ańǵal sóılep aspa,
Jolyn bilmeı qashpa. Сөзге батыр, іске пақыр. Sózge batyr, iske paqyr. Құрғақ сөз бас ауыртар,
Құрғақ қасық ауыз жыртар. Qurǵaq sóz bas aýyrtar,
Qurǵaq qasyq aýyz jyrtar. Аузы көжедей қайнайды. Aýzy kójedeı qaınaıdy. Бір теңге беріп жырлатып,
Мың теңге беріп қойғыза алмады. Bir teńge berip jyrlatyp,
Myń teńge berip qoıǵyza almady. Әншейінде ауыз жаппас,
«Айт!» дегенде жағын ашпас. Ánsheıinde aýyz jappas,
«Aıt!» degende jaǵyn ashpas. Қолымен қоян соққан,
Аузымен орақ орады. Qolymen qoıan soqqan,
Aýzymen oraq orady. Көп қыдырған - кезбе,
Көп сөйлеген - езбе. Kóp qydyrǵan - kezbe,
Kóp sóılegen - ezbe. Өз үйінде ою оймаған
Кісі үйінде сызу сызады. Óz úıinde oıý oımaǵan
Kisi úıinde syzý syzady. Өз елінде сызу сызбаған,
Кісі елінде нақыш салыпты. Óz elinde syzý syzbaǵan,
Kisi elinde naqysh salypty. Өз елінде шекпен пішпеген
Кісі елінде мақпал пішеді. Óz elinde shekpen pishpegen
Kisi elinde maqpal pishedi. Көргеннен көзақы алады. Kórgennen kózaqy alady. Көк инені көтінен түрте білмейді. Kók ıneni kótinen túrte bilmeıdi. Қымбат мата сандықта жатып тозады. Qymbat mata sandyqta jatyp tozady. Басқа үйдің жығуын білсе де, тігуін білмейді. Basqa úıdiń jyǵýyn bilse de, tigýin bilmeıdi. Олақ жаман, олақтан салақ жаман. Olaq jaman, olaqtan salaq jaman. Алтынды еріте білмеген ірітер,
Теріні илей білмеген шірітер. Altyndy erite bilmegen iriter,
Terini ıleı bilmegen shiriter. Алтынды еріте білмеген күл етеді,
Жібекті түте білмеген жүн етеді. Altyndy erite bilmegen kúl etedi,
Jibekti túte bilmegen jún etedi. Шынжараны білмеген тұнжырар. Shynjarany bilmegen tunjyrar. Ата алмаған атынан көреді,
Қайтып келіп қатынынан көреді. Ata almaǵan atynan kóredi,
Qaıtyp kelip qatynynan kóredi. Ине өз тесігін тіге алмайды. Ine óz tesigin tige almaıdy. Ат мінбеген ат мінсе,
Шаба-шаба өлтірер.
Тон кимеген тон кисе,
Сілке-сілке бітірер. At minbegen at minse,
Shaba-shaba óltirer.
Ton kımegen ton kıse,
Silke-silke bitirer. Ерте туып, кеш қалған. Erte týyp, kesh qalǵan. Қырын алған қырқында шал. Qyryn alǵan qyrqynda shal. Қырыққа келсе де, ырыққа келмеген. Qyryqqa kelse de, yryqqa kelmegen. Кері кеткеннің сақалы кеңірдегіне бітеді. Keri ketkenniń saqaly keńirdegine bitedi. Бір сүрінген қырық сүрінеді. Bir súringen qyryq súrinedi. Сорлыға соққы бұрын тиер. Sorlyǵa soqqy buryn tıer. Сорлыға сойылдың жуан басы тиер. Sorlyǵa soıyldyń jýan basy tıer. Сорлы ырым етер, ырымы қырын кетер. Sorly yrym eter, yrymy qyryn keter. Сорлының аты сорға жығылар,
Оралып келіп, орға жығылар. Sorlynyń aty sorǵa jyǵylar,
Oralyp kelip, orǵa jyǵylar. Сорлының сырын сор кешкен білер. Sorlynyń syryn sor keshken biler. Соры бар жігітке сортаң жер жолығар,
Айналасы ойпаң жер жолығар. Sory bar jigitke sortań jer jolyǵar,
Aınalasy oıpań jer jolyǵar. Тастаған шоқпар сорлыға тиер. Tastaǵan shoqpar sorlyǵa tıer. Сылбырдың аты шылбырына сүрінер. Sylbyrdyń aty shylbyryna súriner. Сойылды соға білмеген езіне тигізер. Soıyldy soǵa bilmegen ezine tıgizer. Құнтсыз кісі көсеумен қамшылар. Quntsyz kisi kóseýmen qamshylar. Қолапайсызды қойнына алса,
Көрпеден аяғы шығып жатар. Qolapaısyzdy qoınyna alsa,
Kórpeden aıaǵy shyǵyp jatar. Отырса опақ, тұрса сопақ. Otyrsa opaq, tursa sopaq. Қырсыз шілдеде жаурап,
Тойда аштан өледі. Qyrsyz shildede jaýrap,
Toıda ashtan óledi. Жаңбыр жаумай су болған. Jańbyr jaýmaı sý bolǵan. Ит кемірген асықтай. It kemirgen asyqtaı. Тоңбай қалтырған. Tońbaı qaltyrǵan. Ине жұтқан иттей имеңдеген. Ine jutqan ıtteı ımeńdegen. Күнге көннен қатырған сабадай. Kúnge kónnen qatyrǵan sabadaı. Отқа оралып, суға сүрініп жүреді. Otqa oralyp, sýǵa súrinip júredi. Отпен кіріп, күлмен шығады. Otpen kirip, kúlmen shyǵady. Аштан өлмей, көштен қалмайды. Ashtan ólmeı, kóshten qalmaıdy. Аузынан мәйегі түскен. Aýzynan máıegi túsken. Аузынан сөзі, қойнынан бөзі түскен. Aýzynan sózi, qoınynan bózi túsken. Жылан арбаған торғайдай. Jylan arbaǵan torǵaıdaı. Құлаққа ұрған танадай. Qulaqqa urǵan tanadaı. Есепте бар да, санда жоқ. Esepte bar da, sanda joq. Көн етіктіге құрым шұлғау. Kón etiktige qurym shulǵaý. Тоқсаны жиналып, тоқты жыққан батырлар,
Сексені жиналып, серке жыққан батырлар. Toqsany jınalyp, toqty jyqqan batyrlar,
Sekseni jınalyp, serke jyqqan batyrlar. Сақалды құл жарытпас. Saqaldy qul jarytpas. Өтпес пышақ қол кесер. Ótpes pyshaq qol keser. Сабы алтын болса да,
Көсеудің көсеу аты қалмайды. Saby altyn bolsa da,
Kóseýdiń kóseý aty qalmaıdy. Ерте оңбаған кеш те оңбас,
Кеш оңбаған еш те оңбас. Erte ońbaǵan kesh te ońbas,
Kesh ońbaǵan esh te ońbas. Боқты боққа ұрса, былш ете түседі. Boqty boqqa ursa, bylsh ete túsedi. Күріш арқасында күрмек су ішеді. Kúrish arqasynda kúrmek sý ishedi. Онсыз да шығайын деп тұрған көз еді. Onsyz da shyǵaıyn dep turǵan kóz edi. Қылышын сермей алмаған өзіне тигізер. Qylyshyn sermeı almaǵan ózine tıgizer. Белден бөгіп, белшеден батқан. Belden bógip, belsheden batqan. Үйде оңбаған түзде оңбас. Úıde ońbaǵan túzde ońbas. Екі жарты - бір бүтін. Eki jarty - bir bútin. Іш қазандай қайнайды,
Күресуге дәрмен жоқ. Ish qazandaı qaınaıdy,
Kúresýge dármen joq. Күлге аунаған тауықтай. Kúlge aýnaǵan taýyqtaı. Керегесін итке қомдаған. Keregesin ıtke qomdaǵan. Қырқында қыр аспаған,
Елуінде ел аспас. Qyrqynda qyr aspaǵan,
Elýinde el aspas. Малдан боғы бөтен. Maldan boǵy bóten. Жалаң аяқ жан кешті. Jalań aıaq jan keshti. Шиқан үстіне қотыр. Shıqan ústine qotyr. Отызында орда бұзбаған,
Қырқында қамал бұзбас. Otyzynda orda buzbaǵan,
Qyrqynda qamal buzbas. Жыртық тесікке күледі. Jyrtyq tesikke kúledi. Жығылған сүрінгенге күледі. Jyǵylǵan súringenge kúledi. Жыртық ауыз тыртық ауызға күледі. Jyrtyq aýyz tyrtyq aýyzǵa kúledi. Шалбары жыртық дамбалы тесікке күледі. Shalbary jyrtyq dambaly tesikke kúledi. Тұмылдырық таққан бұзаудай. Tumyldyryq taqqan buzaýdaı. Шытыр жеген түйедей. Shytyr jegen túıedeı. Әрі кіріп, бері шыққан. Ári kirip, beri shyqqan. Тентек шоқпар жинар. Tentek shoqpar jınar. Тентектен тез хабар. Tentekten tez habar. Тентек - жұртқа тентек, өзіне мақұл. Tentek - jurtqa tentek, ózine maqul. Тентектің есіл-дерті - бұзу,
Текенің есіл-дерті,- сүзу. Tentektiń esil-derti - buzý,
Tekeniń esil-derti,- súzý. Тентек отты тебемін деп, аяғын күйдірер,
Ділмәр шындықты жеңемін деп, тілін күйдірер Tentek otty tebemin dep, aıaǵyn kúıdirer,
Dilmár shyndyqty jeńemin dep, tilin kúıdirer Тентек өзін дәу санайды,
Жантақ өзін бау санайды. Tentek ózin dáý sanaıdy,
Jantaq ózin baý sanaıdy. Тентекті тентек десең,
Бөркі қазандай болады. Tentekti tentek deseń,
Bórki qazandaı bolady. Тентектің түбі - теңіз. Tentektiń túbi - teńiz. Тентектің тобасы болмас,
Ақымақтың обасы болмас. Tentektiń tobasy bolmas,
Aqymaqtyń obasy bolmas. Телі-тентектің қолында темір сөйлейді. Teli-tentektiń qolynda temir sóıleıdi. Екі тентек кездесее,
Төбелеспен тарқайды.
Екі мылжың кездессе,
Ерегеспен тарқайды. Eki tentek kezdesee,
Tóbelespen tarqaıdy.
Eki myljyń kezdesse,
Eregespen tarqaıdy. Көппен тентек болсаң да,
Көпке тентек болма. Kóppen tentek bolsań da,
Kópke tentek bolma. Алыстың жақыны бар,
Тентектің мақұлы бар. Alystyń jaqyny bar,
Tentektiń maquly bar. Екі тентек елге сыймас. Eki tentek elge syımas. Екі тентек қосылса, аудай болар,
Екі ақылды қосылса, таудай болар. Eki tentek qosylsa, aýdaı bolar,
Eki aqyldy qosylsa, taýdaı bolar. Ел ішінде бір тентек жүрмей ме? El ishinde bir tentek júrmeı me? Баланың тентек болғаны үйінен,
Жігіттің тентек болғаны биінен. Balanyń tentek bolǵany úıinen,
Jigittiń tentek bolǵany bıinen. Оңқа ойын бұзар,
Тентек тойын бұзар. Ońqa oıyn buzar,
Tentek toıyn buzar. Елге сыймаған жерге де сыймайды. Elge syımaǵan jerge de syımaıdy. Сойқанды әкеден сотқар ұл туады. Soıqandy ákeden sotqar ul týady. Жуастан жуан шығады. Jýastan jýan shyǵady. Жын соққаннан мың соққан жаман. Jyn soqqannan myń soqqan jaman. Жын ұрғаннан жұқана қалады. Jyn urǵannan juqana qalady. Жындыға талқан да бір шалқан да бір. Jyndyǵa talqan da bir shalqan da bir. Жын да бейімдіні ұрады. Jyn da beıimdini urady. Құтырғаннан құтылған. Qutyrǵannan qutylǵan. Екі есерге бір есті. Eki eserge bir esti. Ұрынарға қара таппайды,
Емдетерге жара таппайды. Urynarǵa qara tappaıdy,
Emdeterge jara tappaıdy. Дәлдір тіліне сүйенеді,
Дана білігіне сүйенеді. Dáldir tiline súıenedi,
Dana biligine súıenedi. Аусардың қызықпайтыны жоқ. Aýsardyń qyzyqpaıtyny joq. Тебегеннің таңын сүзеген айырады. Tebegenniń tańyn súzegen aıyrady. Тебегеннің артынан,
Қабағанның алдынан жүрме. Tebegenniń artynan,
Qabaǵannyń aldynan júrme. Қашағанның қырсығы жусағанға тиеді. Qashaǵannyń qyrsyǵy jýsaǵanǵa tıedi. Құл құтырса, құдыққа қармақ салады. Qul qutyrsa, qudyqqa qarmaq salady. Ауылды ала тайдай бүлдіреді. Aýyldy ala taıdaı búldiredi. Әкеңде жоқ арғымақ,
шешеңде жоқ арғымақ,
сен қайдан шықтың
тіке жардан қарғымақ? Ákeńde joq arǵymaq,
shesheńde joq arǵymaq,
sen qaıdan shyqtyń
tike jardan qarǵymaq? Ақылды ісіне сенеді,
Ақымақ күшіне сенеді,
Әңгүдік түсіне сенеді. Aqyldy isine senedi,
Aqymaq kúshine senedi,
Áńgúdik túsine senedi. «Ә>> десе, «мә» деген. «Á>> dese, «má» degen. Шаш ал десе, бас алады. Shash al dese, bas alady. Атың шықпаса, жер өрте. Atyń shyqpasa, jer órte. Көзі қарайған там сүзер. Kózi qaraıǵan tam súzer. Қисықтың көлеңкесі де қисық. Qısyqtyń kóleńkesi de qısyq. Құлықсыздың қырық желеуі бар. Qulyqsyzdyń qyryq jeleýi bar. Тентекке күнде той. Tentekke kúnde toı. Тұщы тәнге ащы таяқ. Tuщy tánge aщy taıaq. Құлаққа - құлақ, тұяққа - тұяқ. Qulaqqa - qulaq, tuıaqqa - tuıaq. Долы кісі пышақ өткізеді. Doly kisi pyshaq ótkizedi. Долы кісі бұтына сиеді. Doly kisi butyna sıedi. Опақтан сопақ шығады. Opaqtan sopaq shyǵady. Нілдей бұзылады. Nildeı buzylady. От алып, ораққа түседі. Ot alyp, oraqqa túsedi. Ашуы шөккен нардай, жауған қардай. Ashýy shókken nardaı, jaýǵan qardaı. Қардан кебіс киіп, мұздан құрсау салған. Qardan kebis kıip, muzdan qursaý salǵan. Саудың асын жеп,
Жындының ісін істейді. Saýdyń asyn jep,
Jyndynyń isin isteıdi. Тұздық ішкен теке көзденіп. Tuzdyq ishken teke kózdenip. Шыбық тимей шыңқ етер. Shybyq tımeı shyńq eter. Қисық аяққа қисық кебіс. Qısyq aıaqqa qısyq kebis. Айыбы бардың тізесі қалтырайды, Aıyby bardyń tizesi qaltyraıdy, Күнәң болмаса, күнді болжа. Kúnáń bolmasa, kúndi bolja. Наурызда шабынған бурадай. Naýryzda shabynǵan býradaı. Оқалақ тиген танадай өкіреді. Oqalaq tıgen tanadaı ókiredi. Оттай орақшы, жаудай қарақшы. Ottaı oraqshy, jaýdaı qaraqshy. Бит ашуын сіркеден алады. Bıt ashýyn sirkeden alady. Талағы тарс айырылды. Talaǵy tars aıyryldy. Жыласаң, тағы ұрамын. Jylasań, taǵy uramyn. Бір тентек, бір ақылды таласса,
Атысқан жаудай болар.
Екі тентек таласса,
Сап-саудай болар. Bir tentek, bir aqyldy talassa,
Atysqan jaýdaı bolar.
Eki tentek talassa,
Sap-saýdaı bolar. Төбелес «боқ жемеден» басталады. Tóbeles «boq jemeden» bastalady. Тентегін тыйған ел болар. Tentegin tyıǵan el bolar. Өңкей тентек ел болмас. Óńkeı tentek el bolmas. Иегі қисықтың сақалы түзу болмас. Iegi qısyqtyń saqaly túzý bolmas. Баланың сотқары - пәленің шоқпары. Balanyń sotqary - páleniń shoqpary. Тебегеннен тер, қашағаннан қан жаудырады. Tebegennen ter, qashaǵannan qan jaýdyrady. Қызба, қызуың басылғанда қызарарсың. Qyzba, qyzýyń basylǵanda qyzararsyń. Ұзақтай шулайды. Uzaqtaı shýlaıdy. Тигенге тиіп,
Тимегенге сідігін шашады. Tıgenge tıip,
Tımegenge sidigin shashady. Қол қышуы қанбағанның
Таяқ тиер басына. Qol qyshýy qanbaǵannyń
Taıaq tıer basyna. Екі тау қосылады дегенге нан,
Бұрынғы бұзық түзеледі дегенге нанба. Eki taý qosylady degenge nan,
Burynǵy buzyq túzeledi degenge nanba. Онда барса, оған сақ,
Мұнда келсе, бұған сақ. Onda barsa, oǵan saq,
Munda kelse, buǵan saq. Қасқадан төбел туады,
Қотырдан қыршаңқы туады. Qasqadan tóbel týady,
Qotyrdan qyrshańqy týady. Ел іші тентексіз,
Мал іші індетсіз болмас. El ishi tenteksiz,
Mal ishi indetsiz bolmas. Жер астынан жік шықты,
Екі құлағы тік шықты. Jer astynan jik shyqty,
Eki qulaǵy tik shyqty. Айқайы көптің айтары жоқ. Aıqaıy kóptiń aıtary joq. Екі мүйізі көк тіреген. Eki múıizi kók tiregen. Тарпаң тайдай қылпылдаған. Tarpań taıdaı qylpyldaǵan. Екі иығына екі үкі, басына бір үкі қадаған. Eki ıyǵyna eki úki, basyna bir úki qadaǵan. Құтпан төбеттей әупілдеген. Qutpan tóbetteı áýpildegen. Тәрбиені тай-өгізге жеккен. Tárbıeni taı-ógizge jekken. Көнекке тас салғандай. Kónekke tas salǵandaı. Шегірткенің айғырындай безектейді. Shegirtkeniń aıǵyryndaı bezekteıdi. Оспадар орға жығар. Ospadar orǵa jyǵar. Зікір салған бақсыдай қалшылдаған. Zikir salǵan baqsydaı qalshyldaǵan. Іші жарау, жоны қырау. Ishi jaraý, jony qyraý. Таудан тас арқалаған. Taýdan tas arqalaǵan. Төбелестен кейін жұдырық сермемейді. Tóbelesten keıin judyryq sermemeıdi. Кекіреге тойған текедей бақылдар. Kekirege toıǵan tekedeı baqyldar. Сен істегенді мен істедім,
Сенен артық не істедім? Sen istegendi men istedim,
Senen artyq ne istedim? Оншадан мұнша жүріп. Onshadan munsha júrip. Жалаң аяқ жар кешті,
Қызыл аяқ қар кешті. Jalań aıaq jar keshti,
Qyzyl aıaq qar keshti. Ұры кеппе, қау бөрік. Ury keppe, qaý bórik. Алаңғасарға әрі құла десе, бері құлар. Alańǵasarǵa ári qula dese, beri qular. Мойнында - қосақ, артында - тіркеу. Moınynda - qosaq, artynda - tirkeý. Асыңды ішейін, аяғыңды тебейін. Asyńdy isheıin, aıaǵyńdy tebeıin. Жітікке саяқ қосылып. Jitikke saıaq qosylyp. Кетер аяғым, кетпен таяғым. Keter aıaǵym, ketpen taıaǵym. Тентекке таяқ өтпейді. Tentekke taıaq ótpeıdi. Қайқы сақалдың ашуы,
Қабанша жармай қайтпайды. Qaıqy saqaldyń ashýy,
Qabansha jarmaı qaıtpaıdy. Зорлықтың түбі - қорлық. Zorlyqtyń túbi - qorlyq. Тозбас жасау болмас,
Бас білмес асау болмас. Tozbas jasaý bolmas,
Bas bilmes asaý bolmas. Әлін білмеген әлек. Álin bilmegen álek. Қолың көтермес шоқпарды беліңе қыстырма. Qolyń kótermes shoqpardy belińe qystyrma. Селтеңдеген жігіттің серкесінің соры. Selteńdegen jigittiń serkesiniń sory. Көрене зорлық - басқа қорлық. Kórene zorlyq - basqa qorlyq. Ісі түскенде мүсәпір,
Ісі біткенде кісәпір. Isi túskende músápir,
Isi bitkende kisápir. Ит арамды,
Тентек Құдайды танымайды. It aramdy,
Tentek Qudaıdy tanymaıdy. Қоян аяғын жеген. Qoıan aıaǵyn jegen. Албасты қабаққа қарап басады. Albasty qabaqqa qarap basady. Жын ұрғаннан жұқана қалады. Jyn urǵannan juqana qalady. Бұзық адам бетті келер. Buzyq adam betti keler. Тентекке тіл жаңғырық. Tentekke til jańǵyryq. Қойды шартық бүлдіреді,
Елді қортық бүлдіреді. Qoıdy shartyq búldiredi,
Eldi qortyq búldiredi. Тентектің таяғы сегіз,
Бірі тимесе, бірі тиеді. Tentektiń taıaǵy segiz,
Biri tımese, biri tıedi. Бас асауға жез ноқта. Bas asaýǵa jez noqta. Тарпаңға - кісен, қашағанға шідер. Tarpańǵa - kisen, qashaǵanǵa shider. Жеңілген күреске тоймайды. Jeńilgen kúreske toımaıdy. Таяқ жеген төбелеске тоймайды. Taıaq jegen tóbeleske toımaıdy. Азу тісі балғадай. Azý tisi balǵadaı. Адам басына әңгіртаяқ ойнатады. Adam basyna áńgirtaıaq oınatady. Таяқтың екі ұшы бар. Taıaqtyń eki ushy bar. Оқалақ тиген танадай. Oqalaq tıgen tanadaı. Екі иінін жұлып жеген. Eki ıinin julyp jegen. Керіскен көп бопсалар,
Артында қызыл шоғы қалар. Kerisken kóp bopsalar,
Artynda qyzyl shoǵy qalar. Алдына келгенді тістейді,
Артына келгенді тебеді. Aldyna kelgendi tisteıdi,
Artyna kelgendi tebedi. Аузы алты қарыс. Aýzy alty qarys. Бір ұрты май,
Бір ұрты қан. Bir urty maı,
Bir urty qan. Қорқақ - қашқан кісі,
Батыр - шанышқан кісі. Qorqaq - qashqan kisi,
Batyr - shanyshqan kisi. Қорқақтың бәрі Құдайшыл. Qorqaqtyń bári Qudaıshyl. Қорқақ көлеңкесінен де қорқады. Qorqaq kóleńkesinen de qorqady. Қорқақ қол бастамас. Qorqaq qol bastamas. Қорқақтың қолы қысқа. Qorqaqtyń qoly qysqa. Қорқаққа қос көрінеді. Qorqaqqa qos kórinedi. Қорқаққа құбыжық көп. Qorqaqqa qubyjyq kóp. Қорыққан бұрын жұдырықтар. Qoryqqan buryn judyryqtar. Қорқақ пен қорқақ қорықпай көріседі. Qorqaq pen qorqaq qoryqpaı kórisedi. Қорқарың бар,
Қосты неге тонайсың? Qorqaryń bar,
Qosty nege tonaısyń? Қорықсаң, құның болмайды,
Жауды жеңбей, тыным болмайды. Qoryqsań, qunyń bolmaıdy,
Jaýdy jeńbeı, tynym bolmaıdy. Қорқақтың көзі үлкен,
Ақымақтың сөзі үлкен. Qorqaqtyń kózi úlken,
Aqymaqtyń sózi úlken. Қорқақты қуа берсең, батыр болады. Qorqaqty qýa berseń, batyr bolady. Қорықпас келін қой басынан қорқады. Qoryqpas kelin qoı basynan qorqady. Қорқақтың қатыны болғанша,
Батырдың жесірі бол. Qorqaqtyń qatyny bolǵansha,
Batyrdyń jesiri bol. Қорыққан мен қуанған бірдей. Qoryqqan men qýanǵan birdeı. Қорқақ ер болмайды,
Қола зер болмайды. Qorqaq er bolmaıdy,
Qola zer bolmaıdy. Қорқаққа қылыш жұмсаудың қажеті жоқ. Qorqaqqa qylysh jumsaýdyń qajeti joq. Қорықпас Құдайдан да қорықпас. Qoryqpas Qudaıdan da qoryqpas. Құдайдан қорықпа,
Құдайдан қорықпағаннан қорық. Qudaıdan qoryqpa,
Qudaıdan qoryqpaǵannan qoryq. Шайтан жаманынан қорықпа,
Адам жаманынан қорық. Shaıtan jamanynan qoryqpa,
Adam jamanynan qoryq. Ақылды қасыңнан қорықпа,
Жарымес досыңнан қорық. Aqyldy qasyńnan qoryqpa,
Jarymes dosyńnan qoryq. Батыр жарқырап жүреді,
Қорқақ қалтырап жүреді. Batyr jarqyrap júredi,
Qorqaq qaltyrap júredi. Арадан қорықпа, жаладан қорық. Aradan qoryqpa, jaladan qoryq. Ынжық ықтасын іздейді. Ynjyq yqtasyn izdeıdi. Ер жігіт бір өледі,
Қорқақ мың өледі. Er jigit bir óledi,
Qorqaq myń óledi. Сенен қорыққаннан сен де қорық. Senen qoryqqannan sen de qoryq. Жасқаншақтың жаны тәтті. Jasqanshaqtyń jany tátti. Қорықсаң, қасқыр інінің аузына барып жат. Qoryqsań, qasqyr ininiń aýzyna baryp jat. Қашқанды қума. Qashqandy qýma. Жорғадан туған жортақ бар,
Шеберден туған шорқақ бар,
Батырдан туған қорқақ бар. Jorǵadan týǵan jortaq bar,
Sheberden týǵan shorqaq bar,
Batyrdan týǵan qorqaq bar. Батырдың бір ісі тентек,
Қорқақтың екі ісі тентек. Batyrdyń bir isi tentek,
Qorqaqtyń eki isi tentek. Қашпақ болсаң, зымыра. Qashpaq bolsań, zymyra. Қашып кетсең, шашып кет. Qashyp ketseń, shashyp ket. Қашпақ, қумақ - ерге сын,
Көшпек, қонбақ - жерге сын. Qashpaq, qýmaq - erge syn,
Kóshpek, qonbaq - jerge syn. Қашқаннан тосқан жаман. Qashqannan tosqan jaman. Тазы қуған қояндай. Tazy qýǵan qoıandaı. Тікеннен шошып шоқ басқан. Tikennen shoshyp shoq basqan. Тізеден келер суға белден тәубе. Tizeden keler sýǵa belden táýbe. Қорқаққа пана болмас қалың тоғай,
Жалқауға бүгінгіден ертең оңай. Qorqaqqa pana bolmas qalyń toǵaı,
Jalqaýǵa búgingiden erteń ońaı. Айға шапқан арыстанның
ашуына болайын,
Жауға шапқан батырдың
тасуына болайын,
Үйде қалған қорқақтың,
сасуына болайын. Aıǵa shapqan arystannyń
ashýyna bolaıyn,
Jaýǵa shapqan batyrdyń
tasýyna bolaıyn,
Úıde qalǵan qorqaqtyń,
sasýyna bolaıyn. Өзің қорықпасаң, жау қорқады. Óziń qoryqpasań, jaý qorqady. Ел көшті, жау жетті деп,
қашуыңа болайын. El kóshti, jaý jetti dep,
qashýyńa bolaıyn. Аюдан қорыққан орманға бармас. Aıýdan qoryqqan ormanǵa barmas. Тосылмайтын жүйрік,
Шошынбайтын жүрек болмайды. Tosylmaıtyn júırik,
Shoshynbaıtyn júrek bolmaıdy. Жылан қуса, жолға қаш,
Бура қуса, жарға қаш. Jylan qýsa, jolǵa qash,
Býra qýsa, jarǵa qash. Қашпай қорқайын ба? Qashpaı qorqaıyn ba? Ат үріккен жерінен,
Жігіт қорыққан жерінен шеттейді. At úrikken jerinen,
Jigit qoryqqan jerinen shetteıdi. Бұға берсең, сұға береді. Buǵa berseń, suǵa beredi. Сен тимесең, мен тимейін бадырақ көз. Sen tımeseń, men tımeıin badyraq kóz. Шегірткеден қорыққан егін екпес. Shegirtkeden qoryqqan egin ekpes. Қарап жатқан жыланның,
Құйрығын неге басасың?
Шағайын деп шақпаса,
Шошынып неге қашасың? Qarap jatqan jylannyń,
Quıryǵyn nege basasyń?
Shaǵaıyn dep shaqpasa,
Shoshynyp nege qashasyń? Ала жіпті көрген жылан деп қорқады. Ala jipti kórgen jylan dep qorqady. Жасқаншақтың көзі сау. Jasqanshaqtyń kózi saý. Ерше барып, итше қайтты. Ershe baryp, ıtshe qaıtty. Ауруын жасырған ажалсыз өледі,
Қиянаттан қорыққан амалсыз көнеді. Aýrýyn jasyrǵan ajalsyz óledi,
Qııanattan qoryqqan amalsyz kónedi. Жалқау - өзіне жау. Jalqaý - ózine jaý. Жалқау жатып ішер, отырып ұйықтар. Jalqaý jatyp isher, otyryp uıyqtar. Жалқау асын жатып ішеді,
Қарызға батып ішеді. Jalqaý asyn jatyp ishedi,
Qaryzǵa batyp ishedi. Жалқауға сөз, шабанға қамшы өтпейді. Jalqaýǵa sóz, shabanǵa qamshy ótpeıdi. Жалқаулық - жаман ауру. Jalqaýlyq - jaman aýrý. Жалқауға от басы - айшылық жол. Jalqaýǵa ot basy - aıshylyq jol. Жалқауға күнде той. Jalqaýǵa kúnde toı. Жалқаудың соры - байлығы. Jalqaýdyń sory - baılyǵy. Жалқаудың жауы - жұмыс. Jalqaýdyń jaýy - jumys. Жалқаулық аздырады, еңбек оздырады. Jalqaýlyq azdyrady, eńbek ozdyrady. Жалқауға дәулет орнына ұйқы береді,
Жаманға ақыл орнына күлкі береді. Jalqaýǵa dáýlet ornyna uıqy beredi,
Jamanǵa aqyl ornyna kúlki beredi. Ақымақ күлкіге тоймайды,
Жалқау ұйқыға тоймайды. Aqymaq kúlkige toımaıdy,
Jalqaý uıqyǵa toımaıdy. Жалқау көп ұйықтайды, іс жақпайды,
Жұмыс тапсырса, мойынсұнбай қылжақтайды. Jalqaý kóp uıyqtaıdy, is jaqpaıdy,
Jumys tapsyrsa, moıynsunbaı qyljaqtaıdy. Ұйықтаған ұйқы алады,
Ұйықтамаған жылқы алады,
Еріншек дүниеден құр қалады. Uıyqtaǵan uıqy alady,
Uıyqtamaǵan jylqy alady,
Erinshek dúnıeden qur qalady. Сыныққа сылтау іздейді. Synyqqa syltaý izdeıdi. Еріншекке есік асу,
Жалқауға бұлт жүк. Erinshekke esik asý,
Jalqaýǵa bult júk. Тұр, тұрдан хабар келсе,
Ұйқыдан маза кетеді. Tur, turdan habar kelse,
Uıqydan maza ketedi. Жалқау кісі - жарым кісі. Jalqaý kisi - jarym kisi. Ұйқышыл жастық таңдамайды. Uıqyshyl jastyq tańdamaıdy. Еріншек дүниеден құр қалады. Erinshek dúnıeden qur qalady. Еңбекқор ұйқыдан ширап тұрады,
Жалқау ұйқыдан қирап тұрады. Eńbekqor uıqydan shırap turady,
Jalqaý uıqydan qırap turady. Еріншекке табалдырық та асу. Erinshekke tabaldyryq ta asý. Жалқау қатынның төсегі жиылмас. Jalqaý qatynnyń tósegi jıylmas. Екі желеу, бір сылтау. Eki jeleý, bir syltaý. Диқан нанын жейді,
Жалқау арын жейді. Dıqan nanyn jeıdi,
Jalqaý aryn jeıdi. Ісі жоқтың асы жоқ. Isi joqtyń asy joq. Еңбек мұратқа жеткізер,
Жалқау абырой кетірер. Eńbek muratqa jetkizer,
Jalqaý abyroı ketirer. Еріншек егіншіден,
Елгезек масақшы артық. Erinshek eginshiden,
Elgezek masaqshy artyq. Омырауына отын жарсаң да оянбас. Omyraýyna otyn jarsań da oıanbas. Жаманға жан жуымас,
Жалқауға мал жуымас. Jamanǵa jan jýymas,
Jalqaýǵa mal jýymas. Жантайып ішкен жақсы екен,
жатып ішер ас болса. Jantaıyp ishken jaqsy eken,
jatyp isher as bolsa. Жан жоламас жатқанға,
Жөргем ілінер жүргенге. Jan jolamas jatqanǵa,
Jórgem iliner júrgenge. Еріншекке күнде ертең. Erinshekke kúnde erteń. Еріншектің ертеңі көп,
Жеңілтектің селтеңі көп. Erinshektiń erteńi kóp,
Jeńiltektiń selteńi kóp. Еріншектің ертеңі таусылмас. Erinshektiń erteńi taýsylmas. Ертеңі көбейген істе береке болмайды. Erteńi kóbeıgen iste bereke bolmaıdy. Еріншекке жоқ сылтау. Erinshekke joq syltaý. Еріншек түске дейін ұйықтайды,
Кешке дейін есінейді. Erinshek túske deıin uıyqtaıdy,
Keshke deıin esineıdi. Еріншектің қолы жетпейді,
Үлгісіз нұсқа бітпейді. Erinshektiń qoly jetpeıdi,
Úlgisiz nusqa bitpeıdi. Жалқау тек жатар,
Бастан ырысы қашар. Jalqaý tek jatar,
Bastan yrysy qashar. Еріншектің ісі екі. Erinshektiń isi eki. Су түбінде ақбалық,
Аузыма сал балық. Sý túbinde aqbalyq,
Aýzyma sal balyq. Жалшыға да малшы керек. Jalshyǵa da malshy kerek. Отыр көтенім он ай. Otyr kótenim on aı. Түн кезе берген,
Түбінде шайтанға жолығады. Tún keze bergen,
Túbinde shaıtanǵa jolyǵady. Еріншек екі істер,
Ақыры бармағын тістер. Erinshek eki ister,
Aqyry barmaǵyn tister. Әлсіз ат - сүріншек,
Ақымақ адам - еріншек. Álsiz at - súrinshek,
Aqymaq adam - erinshek. Ерінбеген емер,
Қажымаған жеңер. Erinbegen emer,
Qajymaǵan jeńer. Тілде бар да, істе жоқ. Tilde bar da, iste joq. Ас ішіп, аяқ босатар. As iship, aıaq bosatar. Жауырды жаба тоқиды. Jaýyrdy jaba toqıdy. Ауырдың үстімен, жеңілдің астымен жүреді. Aýyrdyń ústimen, jeńildiń astymen júredi. Күмісбике күнде ауру. Kúmisbıke kúnde aýrý. Істемеген тістемейді. Istemegen tistemeıdi. Жүрсең мандырсың,
Жатсаң қалғырсың. Júrseń mandyrsyń,
Jatsań qalǵyrsyń. Екі себеп, бір сылтау. Eki sebep, bir syltaý. Аты - бал, ісі - сал. Aty - bal, isi - sal. Қарап отырғанша сағыз шайна. Qarap otyrǵansha saǵyz shaına. Сылбырдың сылтауы таусылмайды. Sylbyrdyń syltaýy taýsylmaıdy. Жортқан озар, жатқан тозар. Jortqan ozar, jatqan tozar. Шапқан озар, жатқан қалар. Shapqan ozar, jatqan qalar. Шуда жіптей созылған. Shýda jipteı sozylǵan. Аш ішектей шұбатылған. Ash ishekteı shubatylǵan. Ит семірсе, керіледі.
Надан семірсе, ерінеді. It semirse, keriledi.
Nadan semirse, erinedi. Айдабол, ас ішкенде пайда бол. Aıdabol, as ishkende paıda bol. Айдапсалдан аз өлер.
Көресалдан көп өлер. Aıdapsaldan az óler.
Kóresaldan kóp óler. Таздың шашы өспес,
Айдапсалдың малы өспес. Tazdyń shashy óspes,
Aıdapsaldyń maly óspes. Сен салар да, мен салар,
Атқа жемді кім салар? Sen salar da, men salar,
Atqa jemdi kim salar? Қақпай жатып қоңырауы сылдырлайды. Qaqpaı jatyp qońyraýy syldyrlaıdy. Жан аяр жау жеңе алмас,
Еріншек егін еге алмас. Jan aıar jaý jeńe almas,
Erinshek egin ege almas. Саудың асын ішіп,
Аурудың ісін істейді. Saýdyń asyn iship,
Aýrýdyń isin isteıdi. Бағайын десе малы,
Ауырайын десе ауруы жоқ. Baǵaıyn dese maly,
Aýyraıyn dese aýrýy joq. Қаңбақтан қашсаң дөңбекке. Qańbaqtan qashsań dóńbekke. Мойынға байланған кәрі жілік. Moıynǵa baılanǵan kári jilik. Аз жұмысты қиынсынсаң,
Көп жұмысқа тап боларсың. Az jumysty qıynsynsań,
Kóp jumysqa tap bolarsyń. Жабайы шөп егінді аздырар,
Еріншектік ерді аздырар. Jabaıy shóp egindi azdyrar,
Erinshektik erdi azdyrar. Байы өлген қатын келіншек болады,
Кедей болар жігіт еріншек болады. Baıy ólgen qatyn kelinshek bolady,
Kedeı bolar jigit erinshek bolady. Еңбек етпесең, елге өкпелеме,
Егін екпесең, жерге өкпелеме. Eńbek etpeseń, elge ókpeleme,
Egin ekpeseń, jerge ókpeleme. Жүріп шаршаған тұрып тынығады,
Тұрып шаршаған отырып тынығады,
Отырып шаршаған қалай тынығады? Júrip sharshaǵan turyp tynyǵady,
Turyp sharshaǵan otyryp tynyǵady,
Otyryp sharshaǵan qalaı tynyǵady? Күркіреуі бар да, жауары жоқ. Kúrkireýi bar da, jaýary joq. Алма піс, аузыма түс. Alma pis, aýzyma tús. Тоғышардың ту қойы қысыр қалады. Toǵyshardyń tý qoıy qysyr qalady. Шошқа тағаладың ба? Shoshqa taǵaladyń ba? Жалқаудың арбасы зар жылайды. Jalqaýdyń arbasy zar jylaıdy. Кері кеткен кеусен сұрауға да ерінеді. Keri ketken keýsen suraýǵa da erinedi. Ауруда алғау жаман,
Адамда жалқау жаман. Aýrýda alǵaý jaman,
Adamda jalqaý jaman. Күн жауғанда қойнында,
Күн ашықта мойнында. Kún jaýǵanda qoınynda,
Kún ashyqta moınynda. Жалқаулықтан кісі өлмейді,
Кісі өлмегенмен ісі өнбейді. Jalqaýlyqtan kisi ólmeıdi,
Kisi ólmegenmen isi ónbeıdi. Ерінбеген арыстанның аузындағыны алады. Erinbegen arystannyń aýzyndaǵyny alady. Асыққанның асығы таяр. Asyqqannyń asyǵy taıar. Асыққанның аяғы етегіне оралар. Asyqqannyń aıaǵy etegine oralar. Асыққан жолаушы атына теріс мінер. Asyqqan jolaýshy atyna teris miner. Асығыс түбі - қып-қызыл шоқ. Asyǵys túbi - qyp-qyzyl shoq. Апы кіріп, күпі шығып. Apy kirip, kúpi shyǵyp. Асығу - баланың ісі,
Аттандыру - ананың ісі. Asyǵý - balanyń isi,
Attandyrý - ananyń isi. Асықпаған артта қалады. Asyqpaǵan artta qalady. Аттың жалында, атанның қомында. Attyń jalynda, atannyń qomynda. Асыққан аттылыдан асықпаған арбалы озады. Asyqqan attylydan asyqpaǵan arbaly ozady. Асығыстық пен ашудан ақыл күңгірт тартады. Asyǵystyq pen ashýdan aqyl kúńgirt tartady. Асыққан - шайтанның ісі. Asyqqan - shaıtannyń isi. Асықпаған арбамен қоян алады. Asyqpaǵan arbamen qoıan alady. Асыққан ойына жетпес. Asyqqan oıyna jetpes. Жүгірген сүрінеде біледі. Júgirgen súrinede biledi. Асыққан жетпес, бұйырған кетпес. Asyqqan jetpes, buıyrǵan ketpes. Сәлдесіне шоқ түскен молдадай. Sáldesine shoq túsken moldadaı. Жеңіл тулақ желге ұшар. Jeńil týlaq jelge ushar. Қуантар болсаң асық,
Мұңайтар болсаң сабыр тұт. Qýantar bolsań asyq,
Muńaıtar bolsań sabyr tut. Ұшарын жел, қонарын сай біледі. Usharyn jel, qonaryn saı biledi. Сабыр - ақыл серігі. Sabyr - aqyl serigi. Сабырлының бағына алма бітер,
Сабырсыздың бағына қау бітер. Sabyrlynyń baǵyna alma biter,
Sabyrsyzdyń baǵyna qaý biter. Сазды жердің ағашы,
Сабырсыз ердің сазасы. Sazdy jerdiń aǵashy,
Sabyrsyz erdiń sazasy. Сабыр түбі - сары алтын. Sabyr túbi - sary altyn. Сабырлы жетер мұратқа,
Сабырсыз қалар ұятқа. Sabyrly jeter muratqa,
Sabyrsyz qalar uıatqa. Сабын кірді ашады,
Сабырсыз сырды ашады. Sabyn kirdi ashady,
Sabyrsyz syrdy ashady. Шапшаң жүрсең, шаң жұқпас. Shapshań júrseń, shań juqpas. Құлақ естімес, естісе кешікпес. Qulaq estimes, estise keshikpes. Шапшаңдықтан қашпа,
Аптығуға баспа. Shapshańdyqtan qashpa,
Aptyǵýǵa baspa. Жаның шығып бара ма,
Жаңа келді Тұржағун. Janyń shyǵyp bara ma,
Jańa keldi Turjaǵýn. Жерден жеті қоян тапқандай. Jerden jeti qoıan tapqandaı. Шыдамның да шыдамы бар. Shydamnyń da shydamy bar. Шыдамның да шегі бар. Shydamnyń da shegi bar. Қырқына шыдаған
Қырық біріне де шыдайды. Qyrqyna shydaǵan
Qyryq birine de shydaıdy. Шыдамдылық қуанышқа жеткізер. Shydamdylyq qýanyshqa jetkizer. Тумаған балаға кіндік шеше. Týmaǵan balaǵa kindik sheshe. Қашпаған қашардың уызына қаратып. Qashpaǵan qashardyń ýyzyna qaratyp. Сасқанда «ләппай» табылмайды. Sasqanda «láppaı» tabylmaıdy. Сасқанда аузың табылмас. Sasqanda aýzyń tabylmas. Асықсаң, жақсылыққа асық. Asyqsań, jaqsylyqqa asyq. Адам асыққанмен Алла асықпайды. Adam asyqqanmen Alla asyqpaıdy. Тынбай жүрген тасбақа
Тәй-тәй басып түйеден озар. Tynbaı júrgen tasbaqa
Táı-táı basyp túıeden ozar. Етегі елпі, жеңі желпі. Etegi elpi, jeńi jelpi. От алуға келгендей. Ot alýǵa kelgendeı. Асығыс түбі - өкініш.
Асыққан кешігер. Asyǵys túbi - ókinish.
Asyqqan keshiger. Аңқаудың аузы ашық. Ańqaýdyń aýzy ashyq. Аузын ашса, көмекейі көрінеді. Aýzyn ashsa, kómekeıi kórinedi. Аңқау азаптан құтылмайды,
Алаңғасар мазақтан құтылмайды. Ańqaý azaptan qutylmaıdy,
Alańǵasar mazaqtan qutylmaıdy. Жалғанға жалқау нанады, не аңқау нанады. Jalǵanǵa jalqaý nanady, ne ańqaý nanady. Ақшелегі түскендей ақтарылады. Aqshelegi túskendeı aqtarylady. Қойын алдырып , қорасын жабады. Qoıyn aldyryp , qorasyn jabady. Аңқау астындағы атын алты ай іздейді. Ańqaý astyndaǵy atyn alty aı izdeıdi. Шыбын да аңқаудың аузын аңдиды. Shybyn da ańqaýdyń aýzyn ańdıdy. Аузын ашса, сыры көрінеді,
Есігін ашса, төрі көрінеді. Aýzyn ashsa, syry kórinedi,
Esigin ashsa, tóri kórinedi. Әр ашық ауыздың бір алдаушысы бар. Ár ashyq aýyzdyń bir aldaýshysy bar. Қой аузынан шөп алмас. Qoı aýzynan shóp almas. Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі. Ańdamaı sóılegen aýyrmaı óledi. Маңғыт, аузыңа саңғыт. Mańǵyt, aýzyńa sańǵyt. Аңқау аңдамайды да, алаңдамайды да. Ańqaý ańdamaıdy da, alańdamaıdy da. Аңқау қонақ үй иесін сыйлайды. Ańqaý qonaq úı ıesin syılaıdy. Зор зорға құлайды,
Аңғырт орға құлайды,
Аңғал торға құлайды. Zor zorǵa qulaıdy,
Ańǵyrt orǵa qulaıdy,
Ańǵal torǵa qulaıdy. Аңғал қашқанға да, қуғанга да серік. Ańǵal qashqanǵa da, qýǵanga da serik.