Қонақ туралы 91
Кімді айтсаң, сол келеді.
Kimdi aıtsań, sol keledi.
Шақырғанға бар, шаққаннан қаш.
Shaqyrǵanǵa bar, shaqqannan qash.
Қонақ келсе есікке ,
Жүгіріп шық , кешікпе;
Қарсы алмасаң қонақты ,
Кесір болар несіпке . Qonaq kelse esikke ,
Júgirip shyq , keshikpe;
Qarsy almasań qonaqty ,
Kesir bolar nesipke . Қонақ келсе есіктен
Пәлекет шығар тесіктен. Qonaq kelse esikten
Páleket shyǵar tesikten. Қонақ ырыздығын Тәңір жеткізеді. Qonaq yryzdyǵyn Táńir jetkizedi. Қонақасы - Тәңір ақысы. Qonaqasy - Táńir aqysy. Қонақтан қонақ ұлық. Qonaqtan qonaq ulyq. Қонағы көп үйдің қазаны құр тұрмайды. Qonaǵy kóp úıdiń qazany qur turmaıdy. Қонағы көп үйдің қазаны оттан түспейді. Qonaǵy kóp úıdiń qazany ottan túspeıdi. Қонақтан аяғаның шайтанға бұйырар. Qonaqtan aıaǵanyń shaıtanǵa buıyrar. Қонақ аз отырып, көп сынайды. Qonaq az otyryp, kóp synaıdy. Ораздының отыз қонағы бір келеді. Orazdynyń otyz qonaǵy bir keledi. Қонақ қонған жеріне ауыр,
Тас түскен жеріне ауыр. Qonaq qonǵan jerine aýyr,
Tas túsken jerine aýyr. Қонақ қойдан жуас,
Май берсе де жей береді. Qonaq qoıdan jýas,
Maı berse de jeı beredi. Қонақ қонса, ет пісер,
Ет піспесе, бет пісер. Qonaq qonsa, et piser,
Et pispese, bet piser. Келгенше қонақ ұялар,
Келген соң үй иесі ұялар. Kelgenshe qonaq uıalar,
Kelgen soń úı ıesi uıalar. Қыдырлы қонақ қыдырып келер,
Қыдыры артынан шұбырып келер. Qydyrly qonaq qydyryp keler,
Qydyry artynan shubyryp keler. Қонақ алдымен қабағыңа қарайды,
Содан кейін табағыңа қарайды. Qonaq aldymen qabaǵyńa qaraıdy,
Sodan keıin tabaǵyńa qaraıdy. Қонақ атаңнан да үлкен. Qonaq atańnan da úlken. Қонақ таңдап қонады. Qonaq tańdap qonady. Қонақ ырыздығымен келеді. Qonaq yryzdyǵymen keledi. Қонақ:
таңертең тәтті,
түсте тұщы ,
кешке кермек. Qonaq:
tańerteń tátti,
túste tuщy ,
keshke kermek. Әйелдің әдептілігі қонақ күтуінде. Áıeldiń ádeptiligi qonaq kútýinde. Бар болса, сойғанның жөні бар,
Бір қойда он кісінің құны бар. Bar bolsa, soıǵannyń jóni bar,
Bir qoıda on kisiniń quny bar. Тексіз адам қонағына тесіле қарайды. Teksiz adam qonaǵyna tesile qaraıdy. Сойса қозы өледі,
Соймаса өзі өледі. Soısa qozy óledi,
Soımasa ózi óledi. Қонақ келсе, құт келер. Qonaq kelse, qut keler. Қонағым сен «ет» деме,
Мен «кет» демейін. Qonaǵym sen «et» deme,
Men «ket» demeıin. Қонақ отырса куә, тұрса куә. Qonaq otyrsa kýá, tursa kýá. Қонағы көп үйдің баласы тоқ. Qonaǵy kóp úıdiń balasy toq. Біздің үйде де қонақтың ырыздығы бар. Bizdiń úıde de qonaqtyń yryzdyǵy bar. Шақырғанға бармасаң, шақыруға зар боларсың. Shaqyrǵanǵa barmasań, shaqyrýǵa zar bolarsyń. Тойған қонақтың екі көзі жолда болар. Toıǵan qonaqtyń eki kózi jolda bolar. Шақырған жерден қалма,
Шақырмаған жерге барма. Shaqyrǵan jerden qalma,
Shaqyrmaǵan jerge barma. Мейман есіктен кірсе тоқтатпа. Meıman esikten kirse toqtatpa. Шақырылмаған қонақ
Сыпырылмаған жерге отырады. Shaqyrylmaǵan qonaq
Sypyrylmaǵan jerge otyrady. Мейманның алдында мысығыңа «Пыш!» деме. Meımannyń aldynda mysyǵyńa «Pysh!» deme. Шақырылмаған қонаққа шайдан өзге тамақ жоқ. Shaqyrylmaǵan qonaqqa shaıdan ózge tamaq joq. Қонақ «тоймадым» демес, «соймадың» дер. Qonaq «toımadym» demes, «soımadyń» der. Ізетке арзымаған қонақ төсек былғайды. Izetke arzymaǵan qonaq tósek bylǵaıdy. Тоқ қонақты сыйлау оңай. Toq qonaqty syılaý ońaı. Соңынан келген қонақ сүйек мүжиді. Sońynan kelgen qonaq súıek mújıdi. Кедейге қонақ болсаң, кекірерсің. Kedeıge qonaq bolsań, kekirersiń. Аңырмадан қыдырма жақсы. Ańyrmadan qydyrma jaqsy. Қонаққа барсаң, нәпсіңді тый. Qonaqqa barsań, nápsińdi tyı. Қонаққа сұрап бергенше, ұрып бер. Qonaqqa surap bergenshe, uryp ber. Құтты қонаққа тәтті тамақ. Qutty qonaqqa tátti tamaq. Қонағым, жүре тоярсың. Qonaǵym, júre toıarsyń. Қонағыңның алтынын алма, батасын ал. Qonaǵyńnyń altynyn alma, batasyn al. «Кел» демек бар, «кет» демек жоқ. «Kel» demek bar, «ket» demek joq. Жатып алған қонақ жараспас. Jatyp alǵan qonaq jaraspas. Итті қонақ жараспас. Itti qonaq jaraspas. Қонақ қонбай кетпейді,
Шақырып қондырғанға жетпейді. Qonaq qonbaı ketpeıdi,
Shaqyryp qondyrǵanǵa jetpeıdi. Қонақ қой жемей кетпейді,
Сыйлап құтылғанға жетпейді. Qonaq qoı jemeı ketpeıdi,
Syılap qutylǵanǵa jetpeıdi. Жарақты күні жау жолықпайды,
Жайлы күні қонақ келмейді. Jaraqty kúni jaý jolyqpaıdy,
Jaıly kúni qonaq kelmeıdi. Қыдырма, қыдырмаға сыдырма. Qydyrma, qydyrmaǵa sydyrma. Қонақ келсе - құт, қарақшы келсе - жұт Qonaq kelse - qut, qaraqshy kelse - jut Қонақ бір күн қонса - құт,
Екі күн қонса - жұт,
Үшінші күні - зыт. Qonaq bir kún qonsa - qut,
Eki kún qonsa - jut,
Úshinshi kúni - zyt. Мейман риза болғаны -
Құрметпен үйге қонғаны.
Кешіктірмей шай берсең,
Ұмыт болар тоңғаны. Meıman rıza bolǵany -
Qurmetpen úıge qonǵany.
Keshiktirmeı shaı berseń,
Umyt bolar tońǵany. Қонағың болса мазасыз,
Аяғыңнан тозасыз. Qonaǵyń bolsa mazasyz,
Aıaǵyńnan tozasyz. Құтты қонақ келсе,
Қой егіз табар.
Құтсыз қонақ келсе,
Қойға қасқыр шабар. Qutty qonaq kelse,
Qoı egiz tabar.
Qutsyz qonaq kelse,
Qoıǵa qasqyr shabar. Құтты қонақ келсе,
Түйесі өсер.
Құтсыз қонақ келсе,
Үй иесі өлер. Qutty qonaq kelse,
Túıesi óser.
Qutsyz qonaq kelse,
Úı ıesi óler. Қонақ үстіне қонақ - шиқан үстіне жара Qonaq ústine qonaq - shıqan ústine jara Жағымсыз қонақ жатар уақытта келер. Jaǵymsyz qonaq jatar ýaqytta keler. Сыйлы қонақ босағада отырмайды. Syıly qonaq bosaǵada otyrmaıdy. Қонағын сыйлаған «Төрге шық!» дер. Qonaǵyn syılaǵan «Tórge shyq!» der. Қонақты сөзбен тойғыза алмайсың. Qonaqty sózben toıǵyza almaısyń. Қорасында сиыры бардың
Қонағына сыйы бар. Qorasynda sıyry bardyń
Qonaǵyna syıy bar. Құс жеткен жеріне қонар,
Қонақ қалаған үйіне қонар. Qus jetken jerine qonar,
Qonaq qalaǵan úıine qonar. Ұрыны қонаққа шақырсаң,
Қораңа көз салып отырады.
Залымды қонаққа шақырсаң,
Қатыныңа көз салып отырады. Uryny qonaqqa shaqyrsań,
Qorańa kóz salyp otyrady.
Zalymdy qonaqqa shaqyrsań,
Qatynyńa kóz salyp otyrady. Өзі келіп, өзі кеткен қонақтың
Садағасы кетпеймісің. Ózi kelip, ózi ketken qonaqtyń
Sadaǵasy ketpeımisiń. Жаман үйдің қонағы билейді. Jaman úıdiń qonaǵy bıleıdi. Қонағым, өз үйіңді де ойлай отыр. Qonaǵym, óz úıińdi de oılaı otyr. Екі үйдің қонағы
Емексіп жүріп аш қалар. Eki úıdiń qonaǵy
Emeksip júrip ash qalar. Сыпайы қонақ сыйыңды жейді,
Мылжың қонақ миыңды жейді. Sypaıy qonaq syıyńdy jeıdi,
Myljyń qonaq mıyńdy jeıdi. Қонақ жаман болса,
Үй иесі қыдырады.
Үй иесі жаман болса,
Қонағы қыдырады. Qonaq jaman bolsa,
Úı ıesi qydyrady.
Úı ıesi jaman bolsa,
Qonaǵy qydyrady. Бұрынғы қонақ соңғы қонаққа орын берер. Burynǵy qonaq sońǵy qonaqqa oryn berer. Жаяу қонақ тыныш ұйықтар. Jaıaý qonaq tynysh uıyqtar. Құдай ұрған қонағымен керісер. Qudaı urǵan qonaǵymen keriser. Үйге келген қонаққа үйдей өкпе айтпа. Úıge kelgen qonaqqa úıdeı ókpe aıtpa. Келгеніңе сүйінбеген кеткеніңе күйінбейді. Kelgenińe súıinbegen ketkenińe kúıinbeıdi. Қонағын сыйламаған
Не баласын ұрар,
Не үйін сыпырар. Qonaǵyn syılamaǵan
Ne balasyn urar,
Ne úıin sypyrar. Дастарқан басында отырып,
Қонақ аяғын көсілмес. Dastarqan basynda otyryp,
Qonaq aıaǵyn kósilmes. Үй іші толған жансың,
Бір-біріңе мейман жансың. Úı ishi tolǵan jansyń,
Bir-birińe meıman jansyń. Ауыл үйдің қонағы
Анда-санда бір келеді,
Онда да бабы табылмайды. Aýyl úıdiń qonaǵy
Anda-sanda bir keledi,
Onda da baby tabylmaıdy. Қонақ қадірлі болса,
Қазан тез қайнайды. Qonaq qadirli bolsa,
Qazan tez qaınaıdy. Күттіруден күту қиын. Kúttirýden kútý qıyn. Қонақ таңертең - алтын,
Түсте - күміс,
Кешке - мыс. Qonaq tańerteń - altyn,
Túste - kúmis,
Keshke - mys. Қонақ болса, мен болдым,
Қонақ тойса, мен тойдым. Qonaq bolsa, men boldym,
Qonaq toısa, men toıdym. Шөре-шөре дегенді
Лақ білмес болар ма,
Мезіреті қылғанды
Қонақ білмес болар ма?! Shóre-shóre degendi
Laq bilmes bolar ma,
Mezireti qylǵandy
Qonaq bilmes bolar ma?! Күтпеген қонақ - келімсек Kútpegen qonaq - kelimsek
Жүгіріп шық , кешікпе;
Қарсы алмасаң қонақты ,
Кесір болар несіпке . Qonaq kelse esikke ,
Júgirip shyq , keshikpe;
Qarsy almasań qonaqty ,
Kesir bolar nesipke . Қонақ келсе есіктен
Пәлекет шығар тесіктен. Qonaq kelse esikten
Páleket shyǵar tesikten. Қонақ ырыздығын Тәңір жеткізеді. Qonaq yryzdyǵyn Táńir jetkizedi. Қонақасы - Тәңір ақысы. Qonaqasy - Táńir aqysy. Қонақтан қонақ ұлық. Qonaqtan qonaq ulyq. Қонағы көп үйдің қазаны құр тұрмайды. Qonaǵy kóp úıdiń qazany qur turmaıdy. Қонағы көп үйдің қазаны оттан түспейді. Qonaǵy kóp úıdiń qazany ottan túspeıdi. Қонақтан аяғаның шайтанға бұйырар. Qonaqtan aıaǵanyń shaıtanǵa buıyrar. Қонақ аз отырып, көп сынайды. Qonaq az otyryp, kóp synaıdy. Ораздының отыз қонағы бір келеді. Orazdynyń otyz qonaǵy bir keledi. Қонақ қонған жеріне ауыр,
Тас түскен жеріне ауыр. Qonaq qonǵan jerine aýyr,
Tas túsken jerine aýyr. Қонақ қойдан жуас,
Май берсе де жей береді. Qonaq qoıdan jýas,
Maı berse de jeı beredi. Қонақ қонса, ет пісер,
Ет піспесе, бет пісер. Qonaq qonsa, et piser,
Et pispese, bet piser. Келгенше қонақ ұялар,
Келген соң үй иесі ұялар. Kelgenshe qonaq uıalar,
Kelgen soń úı ıesi uıalar. Қыдырлы қонақ қыдырып келер,
Қыдыры артынан шұбырып келер. Qydyrly qonaq qydyryp keler,
Qydyry artynan shubyryp keler. Қонақ алдымен қабағыңа қарайды,
Содан кейін табағыңа қарайды. Qonaq aldymen qabaǵyńa qaraıdy,
Sodan keıin tabaǵyńa qaraıdy. Қонақ атаңнан да үлкен. Qonaq atańnan da úlken. Қонақ таңдап қонады. Qonaq tańdap qonady. Қонақ ырыздығымен келеді. Qonaq yryzdyǵymen keledi. Қонақ:
таңертең тәтті,
түсте тұщы ,
кешке кермек. Qonaq:
tańerteń tátti,
túste tuщy ,
keshke kermek. Әйелдің әдептілігі қонақ күтуінде. Áıeldiń ádeptiligi qonaq kútýinde. Бар болса, сойғанның жөні бар,
Бір қойда он кісінің құны бар. Bar bolsa, soıǵannyń jóni bar,
Bir qoıda on kisiniń quny bar. Тексіз адам қонағына тесіле қарайды. Teksiz adam qonaǵyna tesile qaraıdy. Сойса қозы өледі,
Соймаса өзі өледі. Soısa qozy óledi,
Soımasa ózi óledi. Қонақ келсе, құт келер. Qonaq kelse, qut keler. Қонағым сен «ет» деме,
Мен «кет» демейін. Qonaǵym sen «et» deme,
Men «ket» demeıin. Қонақ отырса куә, тұрса куә. Qonaq otyrsa kýá, tursa kýá. Қонағы көп үйдің баласы тоқ. Qonaǵy kóp úıdiń balasy toq. Біздің үйде де қонақтың ырыздығы бар. Bizdiń úıde de qonaqtyń yryzdyǵy bar. Шақырғанға бармасаң, шақыруға зар боларсың. Shaqyrǵanǵa barmasań, shaqyrýǵa zar bolarsyń. Тойған қонақтың екі көзі жолда болар. Toıǵan qonaqtyń eki kózi jolda bolar. Шақырған жерден қалма,
Шақырмаған жерге барма. Shaqyrǵan jerden qalma,
Shaqyrmaǵan jerge barma. Мейман есіктен кірсе тоқтатпа. Meıman esikten kirse toqtatpa. Шақырылмаған қонақ
Сыпырылмаған жерге отырады. Shaqyrylmaǵan qonaq
Sypyrylmaǵan jerge otyrady. Мейманның алдында мысығыңа «Пыш!» деме. Meımannyń aldynda mysyǵyńa «Pysh!» deme. Шақырылмаған қонаққа шайдан өзге тамақ жоқ. Shaqyrylmaǵan qonaqqa shaıdan ózge tamaq joq. Қонақ «тоймадым» демес, «соймадың» дер. Qonaq «toımadym» demes, «soımadyń» der. Ізетке арзымаған қонақ төсек былғайды. Izetke arzymaǵan qonaq tósek bylǵaıdy. Тоқ қонақты сыйлау оңай. Toq qonaqty syılaý ońaı. Соңынан келген қонақ сүйек мүжиді. Sońynan kelgen qonaq súıek mújıdi. Кедейге қонақ болсаң, кекірерсің. Kedeıge qonaq bolsań, kekirersiń. Аңырмадан қыдырма жақсы. Ańyrmadan qydyrma jaqsy. Қонаққа барсаң, нәпсіңді тый. Qonaqqa barsań, nápsińdi tyı. Қонаққа сұрап бергенше, ұрып бер. Qonaqqa surap bergenshe, uryp ber. Құтты қонаққа тәтті тамақ. Qutty qonaqqa tátti tamaq. Қонағым, жүре тоярсың. Qonaǵym, júre toıarsyń. Қонағыңның алтынын алма, батасын ал. Qonaǵyńnyń altynyn alma, batasyn al. «Кел» демек бар, «кет» демек жоқ. «Kel» demek bar, «ket» demek joq. Жатып алған қонақ жараспас. Jatyp alǵan qonaq jaraspas. Итті қонақ жараспас. Itti qonaq jaraspas. Қонақ қонбай кетпейді,
Шақырып қондырғанға жетпейді. Qonaq qonbaı ketpeıdi,
Shaqyryp qondyrǵanǵa jetpeıdi. Қонақ қой жемей кетпейді,
Сыйлап құтылғанға жетпейді. Qonaq qoı jemeı ketpeıdi,
Syılap qutylǵanǵa jetpeıdi. Жарақты күні жау жолықпайды,
Жайлы күні қонақ келмейді. Jaraqty kúni jaý jolyqpaıdy,
Jaıly kúni qonaq kelmeıdi. Қыдырма, қыдырмаға сыдырма. Qydyrma, qydyrmaǵa sydyrma. Қонақ келсе - құт, қарақшы келсе - жұт Qonaq kelse - qut, qaraqshy kelse - jut Қонақ бір күн қонса - құт,
Екі күн қонса - жұт,
Үшінші күні - зыт. Qonaq bir kún qonsa - qut,
Eki kún qonsa - jut,
Úshinshi kúni - zyt. Мейман риза болғаны -
Құрметпен үйге қонғаны.
Кешіктірмей шай берсең,
Ұмыт болар тоңғаны. Meıman rıza bolǵany -
Qurmetpen úıge qonǵany.
Keshiktirmeı shaı berseń,
Umyt bolar tońǵany. Қонағың болса мазасыз,
Аяғыңнан тозасыз. Qonaǵyń bolsa mazasyz,
Aıaǵyńnan tozasyz. Құтты қонақ келсе,
Қой егіз табар.
Құтсыз қонақ келсе,
Қойға қасқыр шабар. Qutty qonaq kelse,
Qoı egiz tabar.
Qutsyz qonaq kelse,
Qoıǵa qasqyr shabar. Құтты қонақ келсе,
Түйесі өсер.
Құтсыз қонақ келсе,
Үй иесі өлер. Qutty qonaq kelse,
Túıesi óser.
Qutsyz qonaq kelse,
Úı ıesi óler. Қонақ үстіне қонақ - шиқан үстіне жара Qonaq ústine qonaq - shıqan ústine jara Жағымсыз қонақ жатар уақытта келер. Jaǵymsyz qonaq jatar ýaqytta keler. Сыйлы қонақ босағада отырмайды. Syıly qonaq bosaǵada otyrmaıdy. Қонағын сыйлаған «Төрге шық!» дер. Qonaǵyn syılaǵan «Tórge shyq!» der. Қонақты сөзбен тойғыза алмайсың. Qonaqty sózben toıǵyza almaısyń. Қорасында сиыры бардың
Қонағына сыйы бар. Qorasynda sıyry bardyń
Qonaǵyna syıy bar. Құс жеткен жеріне қонар,
Қонақ қалаған үйіне қонар. Qus jetken jerine qonar,
Qonaq qalaǵan úıine qonar. Ұрыны қонаққа шақырсаң,
Қораңа көз салып отырады.
Залымды қонаққа шақырсаң,
Қатыныңа көз салып отырады. Uryny qonaqqa shaqyrsań,
Qorańa kóz salyp otyrady.
Zalymdy qonaqqa shaqyrsań,
Qatynyńa kóz salyp otyrady. Өзі келіп, өзі кеткен қонақтың
Садағасы кетпеймісің. Ózi kelip, ózi ketken qonaqtyń
Sadaǵasy ketpeımisiń. Жаман үйдің қонағы билейді. Jaman úıdiń qonaǵy bıleıdi. Қонағым, өз үйіңді де ойлай отыр. Qonaǵym, óz úıińdi de oılaı otyr. Екі үйдің қонағы
Емексіп жүріп аш қалар. Eki úıdiń qonaǵy
Emeksip júrip ash qalar. Сыпайы қонақ сыйыңды жейді,
Мылжың қонақ миыңды жейді. Sypaıy qonaq syıyńdy jeıdi,
Myljyń qonaq mıyńdy jeıdi. Қонақ жаман болса,
Үй иесі қыдырады.
Үй иесі жаман болса,
Қонағы қыдырады. Qonaq jaman bolsa,
Úı ıesi qydyrady.
Úı ıesi jaman bolsa,
Qonaǵy qydyrady. Бұрынғы қонақ соңғы қонаққа орын берер. Burynǵy qonaq sońǵy qonaqqa oryn berer. Жаяу қонақ тыныш ұйықтар. Jaıaý qonaq tynysh uıyqtar. Құдай ұрған қонағымен керісер. Qudaı urǵan qonaǵymen keriser. Үйге келген қонаққа үйдей өкпе айтпа. Úıge kelgen qonaqqa úıdeı ókpe aıtpa. Келгеніңе сүйінбеген кеткеніңе күйінбейді. Kelgenińe súıinbegen ketkenińe kúıinbeıdi. Қонағын сыйламаған
Не баласын ұрар,
Не үйін сыпырар. Qonaǵyn syılamaǵan
Ne balasyn urar,
Ne úıin sypyrar. Дастарқан басында отырып,
Қонақ аяғын көсілмес. Dastarqan basynda otyryp,
Qonaq aıaǵyn kósilmes. Үй іші толған жансың,
Бір-біріңе мейман жансың. Úı ishi tolǵan jansyń,
Bir-birińe meıman jansyń. Ауыл үйдің қонағы
Анда-санда бір келеді,
Онда да бабы табылмайды. Aýyl úıdiń qonaǵy
Anda-sanda bir keledi,
Onda da baby tabylmaıdy. Қонақ қадірлі болса,
Қазан тез қайнайды. Qonaq qadirli bolsa,
Qazan tez qaınaıdy. Күттіруден күту қиын. Kúttirýden kútý qıyn. Қонақ таңертең - алтын,
Түсте - күміс,
Кешке - мыс. Qonaq tańerteń - altyn,
Túste - kúmis,
Keshke - mys. Қонақ болса, мен болдым,
Қонақ тойса, мен тойдым. Qonaq bolsa, men boldym,
Qonaq toısa, men toıdym. Шөре-шөре дегенді
Лақ білмес болар ма,
Мезіреті қылғанды
Қонақ білмес болар ма?! Shóre-shóre degendi
Laq bilmes bolar ma,
Mezireti qylǵandy
Qonaq bilmes bolar ma?! Күтпеген қонақ - келімсек Kútpegen qonaq - kelimsek
