Имандылық иірімдері туралы 523
Мал сақтама, ар сақта.
Mal saqtama, ar saqta.
Жақсы аттың жалын сақтағанша,
Жақсы жігіттің арын сақта. Jaqsy attyń jalyn saqtaǵansha,
Jaqsy jigittiń aryn saqta. Ары таза нар жүгін көтереді. Ary taza nar júgin kóteredi. Нәпсі арды айыққызбайды. Nápsi ardy aıyqqyzbaıdy. Арсыз - адамның қоры. Arsyz - adamnyń qory. Намысы бар жігіттің
нар күші бар;
Намысы жоқ жігіттің
қай күші бар? Namysy bar jigittiń
nar kúshi bar;
Namysy joq jigittiń
qaı kúshi bar? Арудың әміршісі - ары. Arýdyń ámirshisi - ary. Өлімге берер жаным бар,
Пендеге берер арым жоқ. Ólimge berer janym bar,
Pendege berer arym joq. Ұят - иманның қабы. Uıat - ımannyń qaby. Ұятсыздың беті күшала. Uıatsyzdyń beti kúshala. Пасықта ұят, зұлымда опа жоқ. Pasyqta uıat, zulymda opa joq. Үлкен пышақ ұялғанынан өтеді. Úlken pyshaq uıalǵanynan ótedi. Ұялмас бетке талмас жақ береді. Uıalmas betke talmas jaq beredi. Ұялған сыбағасынан құр қалады. Uıalǵan sybaǵasynan qur qalady. Қызыл бет ұятсыз. Qyzyl bet uıatsyz. Ұят иманда. Uıat ımanda. Шығысы жаман қамысты,
Су ішінен өрт шалар.
Пейілі жаман адамды,
Түйе үстінен ит қабар. Shyǵysy jaman qamysty,
Sý ishinen órt shalar.
Peıili jaman adamdy,
Túıe ústinen ıt qabar. Пейіліңді кеңге сал,
Қырманыңды дөңге сал. Peıilińdi keńge sal,
Qyrmanyńdy dóńge sal. Жомарт жоқтығын білдірмес. Jomart joqtyǵyn bildirmes. Сенің табаныңа кірген тікен
Менің маңдайыма қадалсын. Seniń tabanyńa kirgen tiken
Meniń mańdaıyma qadalsyn. Бір кең жеңге қарулы көп қол сияды. Bir keń jeńge qarýly kóp qol sııady. Жайылып төсек, жазылып жастық. Jaıylyp tósek, jazylyp jastyq. Адал ниет - ақ көйлек. Adal nıet - aq kóılek. Нәпсі тынса пейіл кеңір. Nápsi tynsa peıil keńir. Көңіл табу - көргенділік. Kóńil tabý - kórgendilik. Көңілі ашықтың қолы ашық Kóńili ashyqtyń qoly ashyq Көңіл кең болса,
үйдің тарлығы білінбес. Kóńil keń bolsa,
úıdiń tarlyǵy bilinbes. Көңіл қалдырма, ықыласына ұшырайсың. Kóńil qaldyrma, yqylasyna ushyraısyń. Көңілсізден күлкі шықпас. Kóńilsizden kúlki shyqpas. Көзі көрместің көңілі сенбес. Kózi kórmestiń kóńili senbes. Көлденең кісі көңілге қарамайды. Kóldeneń kisi kóńilge qaramaıdy. Әр көңілде бір қиял. Ár kóńilde bir qııal. Ақкөңіл адамға біреудің сырқаты батады. Aqkóńil adamǵa bireýdiń syrqaty batady. «Әрі жат!», «Бері жат!» - төсек тарлығы,
«Сенікі», «Менікі» - көңіл тарлығы. «Ári jat!», «Beri jat!» - tósek tarlyǵy,
«Seniki», «Meniki» - kóńil tarlyǵy. Ал ғаның жаман болса,
Көңілің жарым.
Атың жаман болса,
Талар қарың. Al ǵanyń jaman bolsa,
Kóńiliń jarym.
Atyń jaman bolsa,
Talar qaryń. Көңілі марқайған тәубесінен жаңылады. Kóńili marqaıǵan táýbesinen jańylady. Ерікті ауызға бөрікті бас сыяды. Erikti aýyzǵa bórikti bas syıady. Малқұмар көңіл - соқыр көңіл. Malqumar kóńil - soqyr kóńil. Көңіл де өледі. Kóńil de óledi. Көңілі су сепкендей. Kóńili sý sepkendeı. Түрі игіден түңілме. Túri ıgiden túńilme. Нар маяға бота жарасады,
Мейірімді жан-жағына қарасады. Nar maıaǵa bota jarasady,
Meıirimdi jan-jaǵyna qarasady. Қайраңы жоқ көлден без,
Қайырымы жоқ ерден без. Qaırańy joq kólden bez,
Qaıyrymy joq erden bez. Шоқ қайдан болса, жылу содан. Shoq qaıdan bolsa, jylý sodan. Ақ сөз ащы болады. Aq sóz aщy bolady. Ақ айналар, қара байланар. Aq aınalar, qara baılanar. Адалбақан ашасыз болмайды. Adalbaqan ashasyz bolmaıdy. Ісің ақ болса, Құдай саған жақ. Isiń aq bolsa, Qudaı saǵan jaq. Пәлегі таза қауынның,
Түйнегі таза болады.
Жүрегі таза адамның,
Түйіні таза болады. Pálegi taza qaýynnyń,
Túınegi taza bolady.
Júregi taza adamnyń,
Túıini taza bolady. Адал істің әулие-пірі бар. Adal istiń áýlıe-piri bar. Арамдықты адалдық жеңеді,
Жамандықты адамдық жеңеді. Aramdyqty adaldyq jeńedi,
Jamandyqty adamdyq jeńedi. Әділдік - ана сүті. Ádildik - ana súti. Біреу әзіл айтса, сен әділ айт. Bireý ázil aıtsa, sen ádil aıt. Атаңның құлы болса да,
Әділдікке басыңды и. Atańnyń quly bolsa da,
Ádildikke basyńdy ı. Сұрау оңай, жауап беру қиын. Suraý ońaı, jaýap berý qıyn. Өзінің парқын білген
Өзгенің нарқын біледі. Óziniń parqyn bilgen
Ózgeniń narqyn biledi. Ащы сұраққа тұщы жауап күтпе. Aщy suraqqa tuщy jaýap kútpe. Әділдіксіз қайыр жоқ. Ádildiksiz qaıyr joq. Шынымен жыласа,
Соқыр көзден жас шығады. Shynymen jylasa,
Soqyr kózden jas shyǵady. Көп қайда болса, шындық сонда. Kóp qaıda bolsa, shyndyq sonda. Жақсы өтіріктен жаман шындық артық. Jaqsy ótirikten jaman shyndyq artyq. Шешендік күші - шындық. Sheshendik kúshi - shyndyq. Көрген көзде жазық жоқ. Kórgen kózde jazyq joq. Құлақ естігенді көз көрер. Qulaq estigendi kóz kórer. Жаным, тәнім - май шоқпар. Janym, tánim - maı shoqpar. Ақиқаттың есебі айнымайды. Aqıqattyń esebi aınymaıdy. Ашықты машық іздер. Ashyqty mashyq izder. Сыйласқанның суын іш. Syılasqannyń sýyn ish. «Сіз» деген - әдеп,
«Біз» деген - көмек. «Siz» degen - ádep,
«Biz» degen - kómek. Тіріде сыйласпаған өлгенде жыласпайды. Tiride syılaspaǵan ólgende jylaspaıdy. Екі кісі сыйласса,
Бір кісіге орын бар. Eki kisi syılassa,
Bir kisige oryn bar. Бір күн дәм-тұзын татқанға
қырық күн сәлем. Bir kún dám-tuzyn tatqanǵa
qyryq kún sálem. Өзіңді өзің сыйламасаң,
Өзгеден сый күтпе. Ózińdi óziń syılamasań,
Ózgeden syı kútpe. Ауыл сыйласа, сен де сыйла,
Әкеңнен қалған құл емес.
Ауыл сыйламаса, сен де сыйлама,
Ол патшаның ұлы емес. Aýyl syılasa, sen de syıla,
Ákeńnen qalǵan qul emes.
Aýyl syılamasa, sen de syılama,
Ol patshanyń uly emes. Қадіріңді білгенге жұмса.
«Ар ма? » деген - өлге қуат,
«Бар бол!» деген - бәріне зият. Qadirińdi bilgenge jumsa.
«Ar ma? » degen - ólge qýat,
«Bar bol!» degen - bárine zııat. Сұрап алған сыйлықтың қадірі жоқ. Surap alǵan syılyqtyń qadiri joq. Сиыр сипағанды білмейді,
Жаман сыйлағанды білмейді. Sıyr sıpaǵandy bilmeıdi,
Jaman syılaǵandy bilmeıdi. Сыпайы сөйлеу - сырбаздық,
Ағайын сәні - сыйластық. Sypaıy sóıleý - syrbazdyq,
Aǵaıyn sáni - syılastyq. Әншейін сұрағанға берсең,
Өзіңді қорлағаның. Ánsheıin suraǵanǵa berseń,
Ózińdi qorlaǵanyń. Сыпайы сырын жасырмас,
Ақырын ғана бүлк етер. Sypaıy syryn jasyrmas,
Aqyryn ǵana búlk eter. Сыпайыға оқ тисе,
Жамандай шуламас. Sypaıyǵa oq tıse,
Jamandaı shýlamas. Сыпайының қарағаны - сұрағаны. Sypaıynyń qaraǵany - suraǵany. Талаптымен таласпа. Talaptymen talaspa. Жау жеңетін жігітті,
Жарағынан таниды.
Дау жеңетін жігітті
Талабынан таниды. Jaý jeńetin jigitti,
Jaraǵynan tanıdy.
Daý jeńetin jigitti
Talabynan tanıdy. Көп іздеген көмбенің үстінен шығады. Kóp izdegen kómbeniń ústinen shyǵady. Ынтасыз өрге баспас. Yntasyz órge baspas. Талмай іздеген таппай қоймас. Talmaı izdegen tappaı qoımas. Талаптының тоқпағы тасқа шеге қағады. Talaptynyń toqpaǵy tasqa shege qaǵady. Қара қылды қақ жарған. Qara qyldy qaq jarǵan. Шындық қамал бұзар. Shyndyq qamal buzar. Ерікті ауызға бөрікті бас сыяды. Erikti aýyzǵa bórikti bas syıady. Ақ иіліп сынбас. Aq ıilip synbas. Аққа зауал жоқ. Aqqa zaýal joq. Жан тазарса, жүрек нұрланады. Jan tazarsa, júrek nurlanady. Қырандарын қинаған,
Даласын да сыйламас.
Ұландарын қинаған,
Данасын да сыйламас. Qyrandaryn qınaǵan,
Dalasyn da syılamas.
Ulandaryn qınaǵan,
Danasyn da syılamas. Ине де - сыйлық,
Інген де - сыйлық. Ine de - syılyq,
Ingen de - syılyq. Талаптыға нұр жауар. Talaptyǵa nur jaýar. Аз ас, көп ниет. Az as, kóp nıet. Болмасын деген оңбасын. Bolmasyn degen ońbasyn. Кең пейілді кемімес. Keń peıildi kemimes. Ақылың болса, арыңды сақта,
Ар, ұят керек әр уақытта. Aqylyń bolsa, aryńdy saqta,
Ar, uıat kerek ár ýaqytta. Ар жазасы бар жазадан ауыр. Ar jazasy bar jazadan aýyr. Арсыз болса, қыз жаман,
Ақылсыз болса, ұл жаман. Arsyz bolsa, qyz jaman,
Aqylsyz bolsa, ul jaman. Жолдас күту - жарға сын,
Жалған сөздік - арға сын. Joldas kútý - jarǵa syn,
Jalǵan sózdik - arǵa syn. Арын сатып ер болмас,
Ажарын сатып сері оңбас. Aryn satyp er bolmas,
Ajaryn satyp seri ońbas. Малыңа сүйенбе, арыңа сүйен. Malyńa súıenbe, aryńa súıen. Жарлы болсаң да, арлы бол. Jarly bolsań da, arly bol. Арыңды жеме, барыңды же. Aryńdy jeme, baryńdy je. Әрлі болғанша, арлы бол. Árli bolǵansha, arly bol. Көзді ұялу үшін берген. Kózdi uıalý úshin bergen. Жақсы - арына құл,
Жаман - малына құл. Jaqsy - aryna qul,
Jaman - malyna qul. Тәнім - жаным садағасы,
Жаным - арым садағасы. Tánim - janym sadaǵasy,
Janym - arym sadaǵasy. Малым - жаным садағасы,
Жаным - арым садағасы. Malym - janym sadaǵasy,
Janym - arym sadaǵasy. Бар малын жейді,
Ұятсыз арын жейді. Bar malyn jeıdi,
Uıatsyz aryn jeıdi. Ұйқы арсыз,
Күлкі арсыз,
Тамақ арсыз. Uıqy arsyz,
Kúlki arsyz,
Tamaq arsyz. Арлы арына қараса,
Арсыз «жеңдім» дейді. Arly aryna qarasa,
Arsyz «jeńdim» deıdi. Атың жаман болса, қарың кетер,
Балаң жаман болса, арың кетер. Atyń jaman bolsa, qaryń keter,
Balań jaman bolsa, aryń keter. Малсыз болсаң да, арсыз болма. Malsyz bolsań da, arsyz bolma. Абырой - ар еңбегі. Abyroı - ar eńbegi. Ердің құны - жүз жылқы,
Ары - мың жылқы. Erdiń quny - júz jylqy,
Ary - myń jylqy. Жаманның жаны қымбат,
Жақсының ары қымбат. Jamannyń jany qymbat,
Jaqsynyń ary qymbat. Нарым қымбат,
Нарымнан арым қымбат. Narym qymbat,
Narymnan arym qymbat. Арамзада ар болмайды,
Талғамсызда сән болмайды. Aramzada ar bolmaıdy,
Talǵamsyzda sán bolmaıdy. Қызғаншақтың іші тар,
Болмас онда ұят-ар. Qyzǵanshaqtyń ishi tar,
Bolmas onda uıat-ar. Ұят деген - тайпа ел. Uıat degen - taıpa el. Қанша тұлпар десе де,
Мініп болмас жалсызды. Qansha tulpar dese de,
Minip bolmas jalsyzdy. Қанша білгіш десе де,
Халық сүймес арсызды. Qansha bilgish dese de,
Halyq súımes arsyzdy. Адам болам десең,
Арыңды ақшаға сатпа. Adam bolam deseń,
Aryńdy aqshaǵa satpa. Арыстанға темір шынжыр ар емес. Arystanǵa temir shynjyr ar emes. Беттің арын белбеуге түйме. Bettiń aryn belbeýge túıme. Жігітке жар қымбат,
Намыс пен ар қымбат. Jigitke jar qymbat,
Namys pen ar qymbat. Арсыздың сөзінде тұрақ жоқ,
Көзі бар да, құлақ жоқ. Arsyzdyń sózinde turaq joq,
Kózi bar da, qulaq joq. Неғұрлым арлы болсаң,
Соғұрлым сопы боларсың. Neǵurlym arly bolsań,
Soǵurlym sopy bolarsyń. Намысы бар жігіттің,
Нар күшіндей күші бар.
Намысы жоқ жігіттің
намыспен не ісі бар? Namysy bar jigittiń,
Nar kúshindeı kúshi bar.
Namysy joq jigittiń
namyspen ne isi bar? Ел намысы - ер намысы. El namysy - er namysy. Ер жігіт - елінің ұлы,
намысының құлы. Er jigit - eliniń uly,
namysynyń quly. Бөріктінің намысы бір. Bóriktiniń namysy bir. Ерді намыс өлтіреді,
Қоянды қамыс өлтіреді. Erdi namys óltiredi,
Qoıandy qamys óltiredi. Атты қамшы айдайды,
Ерді намыс айдайды. Atty qamshy aıdaıdy,
Erdi namys aıdaıdy. Шөлдің қамысы болмайды,
Жаманның намысы болмайды. Shóldiń qamysy bolmaıdy,
Jamannyń namysy bolmaıdy. «Кел» демек - парыз,
«Кет» демек - намыс. «Kel» demek - paryz,
«Ket» demek - namys. Жүйрік - алысқа, жігіт - намысқа. Júırik - alysqa, jigit - namysqa. Тексізде жүйе болмайды,
Кексізде кие болмайды. Teksizde júıe bolmaıdy,
Keksizde kıe bolmaıdy. Арлану - ақылдың ісі. Arlaný - aqyldyń isi. Ар қиналмай, жан қиналмайды. Ar qınalmaı, jan qınalmaıdy. Арсызға сәлем - борыш, сөз - қулық. Arsyzǵa sálem - borysh, sóz - qýlyq. Адам санасын ар түзейді. Adam sanasyn ar túzeıdi. Рух пен намыс - егіз. Rýh pen namys - egiz. Арға - мінәжат. Arǵa - minájat. Ар сатып ырыс жинама. Ar satyp yrys jınama. Арға тартпай арман құл,
Намыс қумай мақсат тұл. Arǵa tartpaı arman qul,
Namys qýmaı maqsat tul. Арсыздықтың
адамды жеңетін де жері бар. Arsyzdyqtyń
adamdy jeńetin de jeri bar. Ождан - екі өмірдің азығы. Ojdan - eki ómirdiń azyǵy. Ұят кімде болса, иман сонда. Uıat kimde bolsa, ıman sonda. Ұят - жаман ойдың жүгені. Uıat - jaman oıdyń júgeni. Бар пәледен ұят сақтайды. Bar páleden uıat saqtaıdy. Ұят қашты дегенше,
етегін ашты дей бер. Uıat qashty degenshe,
etegin ashty deı ber. Әдеп - ар жемісі,
Ұят - адамдық белгісі. Ádep - ar jemisi,
Uıat - adamdyq belgisi. Ұят бар жерде иман бар. Uıat bar jerde ıman bar. Әдептілік, ар-ұят -
Адамдық белгісі.
Тұрпайы мінез, тағы жат -
Надандық белгісі. Ádeptilik, ar-uıat -
Adamdyq belgisi.
Turpaıy minez, taǵy jat -
Nadandyq belgisi. Жүзі қараның жүзі таймайды. Júzi qaranyń júzi taımaıdy. Қымсыну - ұят белгісі. Qymsyný - uıat belgisi. Өлімнен ұят күшті. Ólimnen uıat kúshti. Ұялмаған ұялтады. Uıalmaǵan uıaltady. Көз көрсе жүз ұялады. Kóz kórse júz uıalady. Ұлдың ұяты әкеге,
Қыздың ұяты шешеге. Uldyń uıaty ákege,
Qyzdyń uıaty sheshege. Кіші баланың ұятын
Үлкен бала көтереді. Kishi balanyń uıatyn
Úlken bala kóteredi. Құдайдан қорықпаған,
Адамнан ұялмас. Qudaıdan qoryqpaǵan,
Adamnan uıalmas. Ұялған тек тұрмас. Uıalǵan tek turmas. Ұлы сөзде ұяттық жоқ. Uly sózde uıattyq joq. Бермегенді беріп ұялт. Bermegendi berip uıalt. Қызыл ет кетер,
Қызарған бет қалар. Qyzyl et keter,
Qyzarǵan bet qalar. Тобылғы ұялғаннан қызыл болыпты. Tobylǵy uıalǵannan qyzyl bolypty. Көрмесе - жат, көріспесе - ұят. Kórmese - jat, kórispese - uıat. Адамның ұяты бетінде,
Адамгершілігі ниетінде. Adamnyń uıaty betinde,
Adamgershiligi nıetinde. Бетіне келген ұятын,
Өзі біліп жуса игі. Betine kelgen uıatyn,
Ózi bilip jýsa ıgi. Тастақ жерде от болмас,
Қышыма тазда ұят болмас. Tastaq jerde ot bolmas,
Qyshyma tazda uıat bolmas. Қарабет жазылмайды,
Жара бет жазылады. Qarabet jazylmaıdy,
Jara bet jazylady. Еңбек өмірді ұзартады,
Ұят бетті қызартады. Eńbek ómirdi uzartady,
Uıat betti qyzartady. Өз бетін аямаған,
Кісі бетін шиедей етеді. Óz betin aıamaǵan,
Kisi betin shıedeı etedi. Қара кісінің қаны шыққанша,
Сары кісінің жаны шығады. Qara kisiniń qany shyqqansha,
Sary kisiniń jany shyǵady. Ұрыспай айырылысқан,
Ұялмай қосылады. Uryspaı aıyrylysqan,
Uıalmaı qosylady. Ұятын шүберекке түйген. Uıatyn shúberekke túıgen. Ыстықтан ет күйеді,
Ұяттан бет күйеді. Ystyqtan et kúıedi,
Uıattan bet kúıedi. Арсыз қолым істеді,
Арлы бетім ұялды. Arsyz qolym istedi,
Arly betim uıaldy. Құдайдан қорық,
Пендеден ұял. Qudaıdan qoryq,
Pendeden uıal. Ұялмаған бұйырмағанды жейді. Uıalmaǵan buıyrmaǵandy jeıdi. Ұяттан кісі өлмейді,
Бетте сызы қалады. Uıattan kisi ólmeıdi,
Bette syzy qalady. Алдырған албырт анасының қойнын ашар. Aldyrǵan albyrt anasynyń qoınyn ashar. Ұялмаған өлеңші болады. Uıalmaǵan óleńshi bolady. Ұяттан безген арын саудаға салады. Uıattan bezgen aryn saýdaǵa salady. Бетпақ «жеңдім» дейді,
Байғұс «көндім>> дейді. Betpaq «jeńdim» deıdi,
Baıǵus «kóndim>> deıdi. Ауыз жесе, көз ұялар. Aýyz jese, kóz uıalar. Иттің ұяты болса,
Іш киім киер еді. Ittiń uıaty bolsa,
Ish kıim kıer edi. Жақсы ниет - жарым ырыс. Jaqsy nıet - jarym yrys. Адал ниет аздырмайды,
Арамдық бойды жаздырмайды. Adal nıet azdyrmaıdy,
Aramdyq boıdy jazdyrmaıdy. Адамның құлқы түзелмей,
Құлпы түзелмейді. Adamnyń qulqy túzelmeı,
Qulpy túzelmeıdi. Етпен қарын тоқ,
Ниетпен жаның тоқ. Etpen qaryn toq,
Nıetpen janyń toq. Бетім жаман болса да, ниетім жақсы. Betim jaman bolsa da, nıetim jaqsy. Біреу бетінен жазады,
Біреу ниетінен жазады. Bireý betinen jazady,
Bireý nıetinen jazady. Бетің қисық болса, айнаға өкпелеме,
Ниетің қисық болса, ағайынға өкпелеме. Betiń qısyq bolsa, aınaǵa ókpeleme,
Nıetiń qısyq bolsa, aǵaıynǵa ókpeleme. Асыңа тойғызбасаң да,
Ақ ниетіңе тойғыз. Asyńa toıǵyzbasań da,
Aq nıetińe toıǵyz. Пейілі жаман пәлеге жолығады,
Бітпейтін жалаға жолығады. Peıili jaman pálege jolyǵady,
Bitpeıtin jalaǵa jolyǵady. Тойған ас түске жетпес,
Пейіл естен кетпес. Toıǵan as túske jetpes,
Peıil esten ketpes. Су бермегенге сүт бер,
Ақ ниетіңді білсін. Sý bermegenge sút ber,
Aq nıetińdi bilsin. Пейілі жаман кісіден күседі,
Өз асын өзі жасырып ішеді. Peıili jaman kisiden kúsedi,
Óz asyn ózi jasyryp ishedi. Жомарт жүрекке иман қонар. Jomart júrekke ıman qonar. Жомарт қолға аспандағы лашын қонар. Jomart qolǵa aspandaǵy lashyn qonar. Сырты қара болғанмен, іші сара. Syrty qara bolǵanmen, ishi sara. Кеңге кең дүние,
Тарға тар дүние. Keńge keń dúnıe,
Tarǵa tar dúnıe. Кең жерде тар отырсаң,
Тар жерде кең отырасың. Keń jerde tar otyrsań,
Tar jerde keń otyrasyń. Көргені жоқ қылығынан жазады,
Ниеті жаман пиғылынан жазады. Kórgeni joq qylyǵynan jazady,
Nıeti jaman pıǵylynan jazady. Беретін кісі келгенде,
Бес қайнайды қазаным. Beretin kisi kelgende,
Bes qaınaıdy qazanym. Кең болсаң, кем болмайсың. Keń bolsań, kem bolmaısyń. Тардан кеңіген озады,
Кеңнен тарылған азады. Tardan keńigen ozady,
Keńnen tarylǵan azady. Тар таласып азар,
Кең кеңесіп озар. Tar talasyp azar,
Keń keńesip ozar. Барды аямайды,
Жоқты санамайды. Bardy aıamaıdy,
Joqty sanamaıdy. Тілектің шегі болмайды. Tilektiń shegi bolmaıdy. Жағасы - жайлау, төсі - қыстау. Jaǵasy - jaılaý, tósi - qystaý. Тапқан біреуін сояды,
Таппаған екеуін сояды. Tapqan bireýin soıady,
Tappaǵan ekeýin soıady. Қолы ашықтың жолы ашық. Qoly ashyqtyń joly ashyq. Пейіліңе қарай - пейішің. Peıilińe qaraı - peıishiń. Пейілсіз берген ас кешке жетпес,
Пейілді берген ас естен кетпес. Peıilsiz bergen as keshke jetpes,
Peıildi bergen as esten ketpes. Көңілдіге күн ашық. Kóńildige kún ashyq. Жүрегі жомартқа иман қонады,
Қолы жомартқа сұғанақ қонады. Júregi jomartqa ıman qonady,
Qoly jomartqa suǵanaq qonady. Ындыны таза - иманды. Yndyny taza - ımandy. Пейіл кетсе - ант атты. Peıil ketse - ant atty. Пейілі кең кемімес,
Пейілі тар кеңімес. Peıili keń kemimes,
Peıili tar keńimes. Пасықтың пиғылы лас. Pasyqtyń pıǵyly las. Көңілдегі сырды көз білдіреді. Kóńildegi syrdy kóz bildiredi. Пейілі тар
аспанды алақандай,
жерді тебінгідей көреді. Peıili tar
aspandy alaqandaı,
jerdi tebingideı kóredi. Ақ пейілдің
аты озып, тоны тозбайды. Aq peıildiń
aty ozyp, tony tozbaıdy. Тар маңдайлының ниеті де тар. Tar mańdaılynyń nıeti de tar. Көңіл - қазы, кез - таразы. Kóńil - qazy, kez - tarazy. Көңіл - дария, көз - найза. Kóńil - darııa, kóz - naıza. Көңіл - нәзік, сөз - батыр. Kóńil - názik, sóz - batyr. Көз бен қол - көңілдің жалшысы. Kóz ben qol - kóńildiń jalshysy. Көңіл - бірде көл, бірде шөл. Kóńil - birde kól, birde shól. Көңілі ашықтың үні ашық. Kóńili ashyqtyń úni ashyq. Көңіл қонақасы емес. Kóńil qonaqasy emes. Көз - нұрдың ұясы,
Көңіл - сырдың ұясы. Kóz - nurdyń uıasy,
Kóńil - syrdyń uıasy. Көңілі сұлудың өңі сұлу. Kóńili sulýdyń óńi sulý. Көңілден көңіл су ішеді. Kóńilden kóńil sý ishedi. Көңіл жүйрік пе,
Көк дөнен жүйрік пе? Kóńil júırik pe,
Kók dónen júırik pe? Көңіл кірі айтса кетеді,
Киім кірі жуса кетеді. Kóńil kiri aıtsa ketedi,
Kıim kiri jýsa ketedi. Көз көрмей, көңіл толмас. Kóz kórmeı, kóńil tolmas. Көңілім келсе, көлдеймін,
Көңілім келмесе, шөлдеймін. Kóńilim kelse, kóldeımin,
Kóńilim kelmese, shóldeımin. Көз қайда түссе, көңіл сонда. Kóz qaıda tússe, kóńil sonda. Көңілі алаңның ісі шала. Kóńili alańnyń isi shala. Көңілің қалған жерден көш жер қаш. Kóńiliń qalǵan jerden kósh jer qash. Бірде бие, бірде түйе. Birde bıe, birde túıe. Көңілі түссе - бие,
Көңілі түспесе - түйе. Kóńili tússe - bıe,
Kóńili túspese - túıe. Көңілдің жықпас, көйлек жыртпас. Kóńildiń jyqpas, kóılek jyrtpas. Көңіл жақсы болмағы,
Өмірдің жақсы болғаны. Kóńil jaqsy bolmaǵy,
Ómirdiń jaqsy bolǵany. Мен не деймін,
Қобызым не дейді? Men ne deımin,
Qobyzym ne deıdi? Көңілсізден көзсіз бала туады. Kóńilsizden kózsiz bala týady. Көңілі жаманнан көзсіз бала туады. Kóńili jamannan kózsiz bala týady. Не, еріншек өледі,
Не, көңілшек өледі. Ne, erinshek óledi,
Ne, kóńilshek óledi. Көңіл - ашылған нұр,
Күлкі - ашылған гүл. Kóńil - ashylǵan nur,
Kúlki - ashylǵan gúl. Көз көрмей, көңіл сенбес. Kóz kórmeı, kóńil senbes. Көзден кетсе, көңілден кетеді. Kózden ketse, kóńilden ketedi. Көз көңілдің сырын шертеді. Kóz kóńildiń syryn shertedi. Көзі соқырдан көңілі соқыр жаман. Kózi soqyrdan kóńili soqyr jaman. Күннің бәрі жаз емес,
Көңілдің бәрі наз емес. Kúnniń bári jaz emes,
Kóńildiń bári naz emes. Жабырқамас көңіл жоқ,
Жанып бітпес көмір жоқ. Jabyrqamas kóńil joq,
Janyp bitpes kómir joq. Көңілдегі құпияны
Көзің айтып қояды.
Көп сөйлесең күмпілдеп,
Сөзің айтып қояды. Kóńildegi qupııany
Kóziń aıtyp qoıady.
Kóp sóıleseń kúmpildep,
Sóziń aıtyp qoıady. Көңілшектің арты ашық. Kóńilshektiń arty ashyq. Ұлың көңілшек болса - атының соры,
Қызың көңілшек болса - басының соры. Ulyń kóńilshek bolsa - atynyń sory,
Qyzyń kóńilshek bolsa - basynyń sory. Жүдеу көңіл жұбаныш іздейді. Júdeý kóńil jubanysh izdeıdi. Көл байлығынан көңіл байлығы қымбат. Kól baılyǵynan kóńil baılyǵy qymbat. Ұрыншақ атта жол болмас,
Көңілшек жанда мал болмас. Urynshaq atta jol bolmas,
Kóńilshek janda mal bolmas. Қалған көңілдің мұзы кетсе де, сызы кетпес. Qalǵan kóńildiń muzy ketse de, syzy ketpes. Қалған көңіл - шыққан жан. Qalǵan kóńil - shyqqan jan. Арық көңіл - жарық. Aryq kóńil - jaryq. Қаралы көңіл жаралы. Qaraly kóńil jaraly. Адамның көңілі,
Өгіздің тұмсығы қартаймайды. Adamnyń kóńili,
Ógizdiń tumsyǵy qartaımaıdy. Өмір қартайса да, көңіл қартаймайды. Ómir qartaısa da, kóńil qartaımaıdy. Төсектің тарлығы - тарлық,
Көңілдің тарлығы - қорлық. Tósektiń tarlyǵy - tarlyq,
Kóńildiń tarlyǵy - qorlyq. Адам көңілінен азады, тілінен жазады. Adam kóńilinen azady, tilinen jazady. Арымақ, семірмек - көңілден. Arymaq, semirmek - kóńilden. Тоны жаманды ит қабар,
Көңілі жаманды Құдай табар. Tony jamandy ıt qabar,
Kóńili jamandy Qudaı tabar. Дос таппай көңіл тыным таппас. Dos tappaı kóńil tynym tappas. Кісінің көзіне көзің түссе,
Көңіл жібіп, мейір түсер. Kisiniń kózine kóziń tússe,
Kóńil jibip, meıir túser. Биік төбеге шықсаң,
Көзің ашылар.
Жақсымен сөйлессең,
Көңілің ашылар. Bıik tóbege shyqsań,
Kóziń ashylar.
Jaqsymen sóılesseń,
Kóńiliń ashylar. Отырамын деп еріншек өлер,
Жаманға жақсылық қыламын деп
көңілшек өлер. Otyramyn dep erinshek óler,
Jamanǵa jaqsylyq qylamyn dep
kóńilshek óler. Көңілі марқайған тәубесінен жаңылады. Kóńili marqaıǵan táýbesinen jańylady. Адам сөйлескенше, жылқы кісінескенше. Adam sóıleskenshe, jylqy kisineskenshe. Қатты жауған күн тез ашылады,
Қатты ашуланған кісі тез басылады. Qatty jaýǵan kún tez ashylady,
Qatty ashýlanǵan kisi tez basylady. Келсем өз аяғым,
кетсем өз аяғым. Kelsem óz aıaǵym,
ketsem óz aıaǵym. Адамның көңілі бір атым насыбайдан қалады. Adamnyń kóńili bir atym nasybaıdan qalady. Көңіл көгіне үйіріледі. Kóńil kógine úıiriledi. Көңіл көзі көргенді
Маңдай көзі көрмейді. Kóńil kózi kórgendi
Mańdaı kózi kórmeıdi. Көз - бұлақ, көңіл - сынап.
Күнім - базар, түнім - түс. Kóz - bulaq, kóńil - synap.
Kúnim - bazar, túnim - tús. Түн болма, күн бол. Tún bolma, kún bol. Тәубесі жоқтың көңілі арам. Táýbesi joqtyń kóńili aram. Тілден - зікір, көңілден - пікір. Tilden - zikir, kóńilden - pikir. Көкірегі - кең сарай. Kókiregi - keń saraı. Мұңдасқан көңілде кір қалмас. Muńdasqan kóńilde kir qalmas. Қалған көңіл - қатқан мұз. Qalǵan kóńil - qatqan muz. Екі көңіл арасы - жылшылық жер. Eki kóńil arasy - jylshylyq jer. Өзіне өзі өкпелеген,
Білім барлығы.
Өзімнен озар жоқ деген,
Көңіл тарлығы. Ózine ózi ókpelegen,
Bilim barlyǵy.
Ózimnen ozar joq degen,
Kóńil tarlyǵy. Көңілі көкте. Kóńili kókte. Ақша қарда көп жүрсең,
Көзің бір күн қарығар.
Алыс жерде көп жүрсең,
Көңілің бір тарығар. Aqsha qarda kóp júrseń,
Kóziń bir kún qaryǵar.
Alys jerde kóp júrseń,
Kóńiliń bir taryǵar. Көңіл - сөздің сандығы. Kóńil - sózdiń sandyǵy. Игілікке - сүйгілік. Igilikke - súıgilik. Игіліктің ерте, кеші жоқ. Igiliktiń erte, keshi joq. Беттен - қытық, жүректен - сезім. Betten - qytyq, júrekten - sezim. Мінез көркі - игілік. Minez kórki - ıgilik. Жүзігің алтын болғанша,
Жүзің жарқын болсын. Júzigiń altyn bolǵansha,
Júziń jarqyn bolsyn. Мейірім барда мұңдық жоқ. Meıirim barda muńdyq joq. Жылуы жоқ жүрек - құр кеуде. Jylýy joq júrek - qur keýde. Мейірімділік - жүректен,
Мейірімсіздік - білектен. Meıirimdilik - júrekten,
Meıirimsizdik - bilekten. Именіп жүріп көрген игіліктен
Қарсыласып көрген бейнет артық. Imenip júrip kórgen ıgilikten
Qarsylasyp kórgen beınet artyq. Бай мейірімінен Күн мейірі. Baı meıiriminen Kún meıiri. Қайырымдылық жасасаң,
Қайырын өзің көресің. Qaıyrymdylyq jasasań,
Qaıyryn óziń kóresiń. Қайырымды жүрек қартаймайды. Qaıyrymdy júrek qartaımaıdy. Жайылымы болмаса, мал азады,
Қайырымы болмаса, жан азады. Jaıylymy bolmasa, mal azady,
Qaıyrymy bolmasa, jan azady. Жайылымын тапса, мал семіреді,
Қайырымын тапса, жан семіреді. Jaıylymyn tapsa, mal semiredi,
Qaıyrymyn tapsa, jan semiredi. Шөлде құдық қазған бір сауап,
Өзенге көпір салған бір сауап,
Таңырға ағаш еккен бір сауап. Shólde qudyq qazǵan bir saýap,
Ózenge kópir salǵan bir saýap,
Tańyrǵa aǵash ekken bir saýap. Обал тұрған жерде сауап бар. Obal turǵan jerde saýap bar. Мейірбандылық - кісілік үлгісі. Meıirbandylyq - kisilik úlgisi. Басы қараның бары игі,
Барын берсе, тағы игі. Basy qaranyń bary ıgi,
Baryn berse, taǵy ıgi. Кешірерсің, кешерсің,
Жетілерсің, жетерсің. Keshirersiń, keshersiń,
Jetilersiń, jetersiń. Аққа Құдай жақ. Aqqa Qudaı jaq. Аққа қара жұқпайды. Aqqa qara juqpaıdy. Ақтың отын ақымақ өшірмейді. Aqtyń otyn aqymaq óshirmeıdi. Ақта қара жоқ,
Қараға шара жоқ. Aqta qara joq,
Qaraǵa shara joq. Адалдық - ардың ісі,
Ауырды көтеру - нардың ісі. Adaldyq - ardyń isi,
Aýyrdy kóterý - nardyń isi. Ақ ақталар, қара байланар. Aq aqtalar, qara baılanar. Пәк пенде пәлесіз. Pák pende pálesiz. Арам - ауыр, ақ - жеңіл. Aram - aýyr, aq - jeńil. Абыройы айрандай төгілді. Abyroıy aırandaı tógildi. Абыройды ақ отау жапты. Abyroıdy aq otaý japty. Судай тұнық, сүттей ақ. Sýdaı tunyq, sútteı aq. Опаға барған ағарар,
Жосаға барған қызарар. Opaǵa barǵan aǵarar,
Josaǵa barǵan qyzarar. Жорғаң болса, өрге сал,
Ісің ақ болса, көпке сал. Jorǵań bolsa, órge sal,
Isiń aq bolsa, kópke sal. Таза алтынды тазартпайды. Taza altyndy tazartpaıdy. Ағын су жолын табады,
Ақ адам оңын табады. Aǵyn sý jolyn tabady,
Aq adam ońyn tabady. Аққа құрмет - елдің салты,
Еліне құрмет - ердің даңқы. Aqqa qurmet - eldiń salty,
Eline qurmet - erdiń dańqy. Кіммен қарайсаң, сонымен ағар. Kimmen qaraısań, sonymen aǵar. Көкірек таза болмаса,
Көз тазасы не керек?
Жаның таза болмаса,
Тіл тазасы не керек? Kókirek taza bolmasa,
Kóz tazasy ne kerek?
Janyń taza bolmasa,
Til tazasy ne kerek? Айтар сөзін білмесе,
Адамдықтан не пайда?
Артқан жүгін тартпаса,
Атандықтан не пайда? Aıtar sózin bilmese,
Adamdyqtan ne paıda?
Artqan júgin tartpasa,
Atandyqtan ne paıda? Шыбығы шырпылмаған,
Қылауына қыл түспеген. Shybyǵy shyrpylmaǵan,
Qylaýyna qyl túspegen. Ауызға келген түкірік -
Қайта жұтса мәкүрік. Aýyzǵa kelgen túkirik -
Qaıta jutsa mákúrik. Ақ дегені - алғыс,
Қара дегені - қарғыс. Aq degeni - alǵys,
Qara degeni - qarǵys. Жақсы болсаң жердей бол,
Бәрін шыдап көтерген;
Таза болсаң судай бол,
Бәрін жуып кетірген. Jaqsy bolsań jerdeı bol,
Bárin shydap kótergen;
Taza bolsań sýdaı bol,
Bárin jýyp ketirgen. Адалдың арқаны ұзын. Adaldyń arqany uzyn. Арамнан алған түйеден
Адалдан алған түйме артық. Aramnan alǵan túıeden
Adaldan alǵan túıme artyq. Адалдық аздырмас,
Арамдық бойды жаздырмас. Adaldyq azdyrmas,
Aramdyq boıdy jazdyrmas. Арам, арам түбі - реніш,
Адал, адал түбі - кеніш. Aram, aram túbi - renish,
Adal, adal túbi - kenish. Жерік таңдамайды,
Ашық алдамайды. Jerik tańdamaıdy,
Ashyq aldamaıdy. Сүттен ақ, судан таза. Sútten aq, sýdan taza. Аққа құлып жоқ. Aqqa qulyp joq. Тілегі хақтың ісі хақ. Tilegi haqtyń isi haq. Алла деген зор болмас,
Ақтық жолы тар болмас. Alla degen zor bolmas,
Aqtyq joly tar bolmas. Әділ істің арты игі. Ádil istiń arty ıgi. Әділет тілесе, атаңның да айыбын айт. Ádilet tilese, atańnyń da aıybyn aıt. Әділ кісіге әркім-ақ бажа. Ádil kisige árkim-aq baja. Әділ кісі өзіне қатты, өзгеге тәтті. Ádil kisi ózine qatty, ózgege tátti. Әлділігіңе сенбе, әділдігіңе сен. Áldiligińe senbe, ádildigińe sen. Әділетті үйрену де бар,
Әділеттен жирену де бар. Ádiletti úırený de bar,
Ádiletten jırený de bar. Әділін айтып, ағына тоқтайды. Ádilin aıtyp, aǵyna toqtaıdy. Алдыңа келсе, атаңның құнын кешір. Aldyńa kelse, atańnyń qunyn keshir. Әділсіз болса, би оңбас,
Әйелсіз болса, үй оңбас. Ádilsiz bolsa, bı ońbas,
Áıelsiz bolsa, úı ońbas. Өзің әділ болмасаң,
Өзгеден әділдік іздеме. Óziń ádil bolmasań,
Ózgeden ádildik izdeme. Айқай әділдіктің белгісі емес. Aıqaı ádildiktiń belgisi emes. Қайырымы жоқ байлықтан не пайда,
Әділдігі жоқ бектіктен не пайда? Qaıyrymy joq baılyqtan ne paıda,
Ádildigi joq bektikten ne paıda? Жәбірленгеннің жақтасы бол. Jábirlengenniń jaqtasy bol. Пышақты өзіңе сұқ,
Ауырмаса, өзгеге сұқ. Pyshaqty ózińe suq,
Aýyrmasa, ózgege suq. Иілген басты қылыш кеспейді. Iilgen basty qylysh kespeıdi. Күш есіктен кірсе,
Әділдік түндіктен шығады. Kúsh esikten kirse,
Ádildik túndikten shyǵady. Ақылдыға - заң, ақымаққа - таяқ. Aqyldyǵa - zań, aqymaqqa - taıaq. Өз мінін білген,
Өзгеге төрелік береді. Óz minin bilgen,
Ózgege tórelik beredi. Өзінің парқын білген
Өзгенің нарқын біледі. Óziniń parqyn bilgen
Ózgeniń narqyn biledi. Семсер астында серт жүрмейді. Semser astynda sert júrmeıdi. Сырт көз - сыншы. Syrt kóz - synshy. Сын түзелмей, мін түзелмейді. Syn túzelmeı, min túzelmeıdi. Қылша мойным - талша. Qylsha moınym - talsha. Төле бидей әділ жоқ,
Айтқан сөзінде кәдік жоқ. Tóle bıdeı ádil joq,
Aıtqan sózinde kádik joq. Аққан судың да бір тоқтауы бар. Aqqan sýdyń da bir toqtaýy bar. Достыққа достық - қарыз іс,
Дұшпаныңа әділ бол. Dostyqqa dostyq - qaryz is,
Dushpanyńa ádil bol. Әділдікке жан құрбан. Ádildikke jan qurban. Бетке айтқаннын, зәрі жоқ. Betke aıtqannyn, zári joq. Нысап пен ұят - әділдіктен. Nysap pen uıat - ádildikten. Шындық - сегіз, бақыт - егіз. Shyndyq - segiz, baqyt - egiz. Шындық жоқ жерде сұмдық көп. Shyndyq joq jerde sumdyq kóp. Шындық бар жерде,
Өтірік байқап жүреді.
Шындық жоқ жерде
Шіреніп, шайқап жүреді. Shyndyq bar jerde,
Ótirik baıqap júredi.
Shyndyq joq jerde
Shirenip, shaıqap júredi. Шынға жерік - сырға берік. Shynǵa jerik - syrǵa berik. Шын сөз абақтыдан да шығарады. Shyn sóz abaqtydan da shyǵarady. Шындықтан зор палуан жоқ,
Ол жауды да жығады,
Қамалды да бұзады. Shyndyqtan zor palýan joq,
Ol jaýdy da jyǵady,
Qamaldy da buzady. Өтірік ұшы -екеу, шындықтікі - төртеу. Ótirik ushy -ekeý, shyndyqtiki - tórteý. Өтіріктің шиесін шындың шешеді. Ótiriktiń shıesin shyndyń sheshedi. Өтірік айтып жылағанша,
Шыныңды айтып жалың. Ótirik aıtyp jylaǵansha,
Shynyńdy aıtyp jalyń. Өтірік пен шындық арасы - екі елі. Ótirik pen shyndyq arasy - eki eli. Ақ пен қараны шындық айырады. Aq pen qarany shyndyq aıyrady. Тіл жүйрік емес, шын жүйрік. Til júırik emes, shyn júırik. Сөз шынды табады. Sóz shyndy tabady. Жыртық үйді жел табар,
Өтірік сөзді шын табар. Jyrtyq úıdi jel tabar,
Ótirik sózdi shyn tabar. Жылап айтқан шынға нанады,
Күліп айтқан өтірікке нанады. Jylap aıtqan shynǵa nanady,
Kúlip aıtqan ótirikke nanady. Таң атпайын десе, Күн қоймайды,
Өтірікті қуалап, шын қоймайды. Tań atpaıyn dese, Kún qoımaıdy,
Ótirikti qýalap, shyn qoımaıdy. Бал тамған өтіріктен Қан тамған шындық артық. Bal tamǵan ótirikten Qan tamǵan shyndyq artyq. Отты үрлеген жағады,
Шындықты іздеген табады. Otty úrlegen jaǵady,
Shyndyqty izdegen tabady. Аузы құлып сандықты,
Тіс ашпаса, тіл ашар.
Түйін-түйін сырыңды,
Түбінде келіп шын ашар. Aýzy qulyp sandyqty,
Tis ashpasa, til ashar.
Túıin-túıin syryńdy,
Túbinde kelip shyn ashar. Аңыз түбі - ақиқат. Ańyz túbi - aqıqat. Дерегі жоқтың керегі жоқ. Deregi joqtyń keregi joq. Сақалыңа сенбе,
Ар-ожданыңа сен. Saqalyńa senbe,
Ar-ojdanyńa sen. Алашағыңа сенбе,
Алғаныңа сен. Alashaǵyńa senbe,
Alǵanyńa sen. Сыр айтқанға сенбе,
Шын айтқанға сен. Syr aıtqanǵa senbe,
Shyn aıtqanǵa sen. Шайтанға сенген бақсыны тыңдағанша,
Шындыққа сенген жақсыны тыңда. Shaıtanǵa sengen baqsyny tyńdaǵansha,
Shyndyqqa sengen jaqsyny tyńda. Естіген құлақта жазық жоқ. Estigen qulaqta jazyq joq. Көзбен көрген анық,
Құлақпен естіген танық. Kózben kórgen anyq,
Qulaqpen estigen tanyq. Сыр - шымылдық, шындық - айна. Syr - shymyldyq, shyndyq - aına. Айтпайын десем аузым бар,
Көрмейін десем көзім бар. Aıtpaıyn desem aýzym bar,
Kórmeıin desem kózim bar. Қасыңда қара көп болса,
Нөкер емей, немене?
Шөлдегенде ішкен су
Шекер емей, немене?
Ат жалынан тапқан мал,
Бекер емей, немене? Qasyńda qara kóp bolsa,
Nóker emeı, nemene?
Shóldegende ishken sý
Sheker emeı, nemene?
At jalynan tapqan mal,
Beker emeı, nemene? Болар іс болды, бояуы сіңді. Bolar is boldy, boıaýy sińdi. Суды шым тоқтатар,
Сөзді шын тоқтатар. Sýdy shym toqtatar,
Sózdi shyn toqtatar. Әуелгі сөзің рас болса,
Соңғы сөзіңнің өтуіне жақсы. Áýelgi sóziń ras bolsa,
Sońǵy sózińniń ótýine jaqsy. Кұлақпен естігенді көзбен көрген артық,
Көзбен көргенді бастан кешкен артық. Kulaqpen estigendi kózben kórgen artyq,
Kózben kórgendi bastan keshken artyq. Өтірік айтып қарабет болғанша,
шынды айтып жара бет бол. Ótirik aıtyp qarabet bolǵansha,
shyndy aıtyp jara bet bol. Ақиқат ағын суды да тоқтатады. Aqıqat aǵyn sýdy da toqtatady. Бес еннен белгілі. Bes ennen belgili. Естігеннен көрген артық. Estigennen kórgen artyq. Соқырға таяқ ұстатқандай. Soqyrǵa taıaq ustatqandaı. Күнәсін мойындағанды Құдай да кешіреді. Kúnásin moıyndaǵandy Qudaı da keshiredi. Сенім сең бұзады. Senim seń buzady. Адал шындыққа тоқтайды. Adal shyndyqqa toqtaıdy. Бұйырғанға дауа жоқ. Buıyrǵanǵa daýa joq. Шындық - шипа, өтірік - дерт. Shyndyq - shıpa, ótirik - dert. Өтіріктің балын жалап тірі жүргеннен, Шындықтың уын ішіп өлген артық. Ótiriktiń balyn jalap tiri júrgennen, Shyndyqtyń ýyn iship ólgen artyq. Сыйға - сый, сыраға - бал. Syıǵa - syı, syraǵa - bal. Сый қылсаң, сыпыра қыл. Syı qylsań, sypyra qyl. Сыйлап берген су тәтті. Syılap bergen sý tátti. Сый сатулы , қаза қарулы. Syı satýly , qaza qarýly. Сыйласу екі кісіге бірдей. Syılasý eki kisige birdeı. Сыйласқанға не жетсін,
Сөйлескеннен не кетсін? Syılasqanǵa ne jetsin,
Sóıleskennen ne ketsin? «Сіз» деген - сыйластық,
«Сен» деген - анайылық. «Siz» degen - syılastyq,
«Sen» degen - anaıylyq. «Сіз» дегеннен не кетеді,
«Сен» дегеннен не бітеді? «Siz» degennen ne ketedi,
«Sen» degennen ne bitedi? Мың «сіз, бізден» бір шыж-быж артық. Myń «siz, bizden» bir shyj-byj artyq. Сыйласқанның итіне кет дегенің,
Өзіне кет дегенің. Syılasqannyń ıtine ket degeniń,
Ózine ket degeniń. Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста. Iesin syılaǵannyń ıtine súıek tasta. Әркім сыйлағанның құлы. Árkim syılaǵannyń quly. Жақсы сөзіңді сыйлар. Jaqsy sózińdi syılar. Жақсы - сыйлағанының құлы,
Жаман - қорыққанының құлы. Jaqsy - syılaǵanynyń quly,
Jaman - qoryqqanynyń quly. Ел сыйлаған есікте отырмас. El syılaǵan esikte otyrmas. Таныған жерде бой сыйлы,
Танымаған жерде тон сыйлы. Tanyǵan jerde boı syıly,
Tanymaǵan jerde ton syıly. Жаман қорыққанын сыйлайды. Jaman qoryqqanyn syılaıdy. Жақсыны сыйласаң, есіңнен кетпейді,
Жаманды сыйласаң, есігіңнен кетпейді. Jaqsyny syılasań, esińnen ketpeıdi,
Jamandy syılasań, esigińnen ketpeıdi. Ерді асы үшін сыйлама,
Басы үшін сыйла. Erdi asy úshin syılama,
Basy úshin syıla. Сынасуға жараған сыйласуға да жарайды. Synasýǵa jaraǵan syılasýǵa da jaraıdy. Қызығын көрмеген малдан не пайда,
Сыйласып жүрмеген жаннан не пайда? Qyzyǵyn kórmegen maldan ne paıda,
Syılasyp júrmegen jannan ne paıda? Танымас танымасын сыйламас. Tanymas tanymasyn syılamas. Сәлемнің де сәті бар. Sálemniń de sáti bar. Елді сыйлағаның - өзіңді сыйлағаның. Eldi syılaǵanyń - ózińdi syılaǵanyń. Үлкенді сен сыйласаң,
Кіші сені сыйлайды;
Кішіні сен сыйласаң,
Кісі сені сыйлайды. Úlkendi sen syılasań,
Kishi seni syılaıdy;
Kishini sen syılasań,
Kisi seni syılaıdy. Туғаныңмен сыйласпасаң,
Кең дүниеге сыймассың. Týǵanyńmen syılaspasań,
Keń dúnıege syımassyń. Жақыныңды жаттай сыйла,
Жат жанынан түңілсін. Jaqynyńdy jattaı syıla,
Jat janynan túńilsin. Атымды ата да, сыбағамды итке сал. Atymdy ata da, sybaǵamdy ıtke sal. Сыйлап берген су
Сатып алған балдан тәтті. Syılap bergen sý
Satyp alǵan baldan tátti. Сәлемсіз кісі жоқ. Sálemsiz kisi joq. Сәлем де парыз, өлік те парыз. Sálem de paryz, ólik te paryz. Үлкенге сәлем бер,
Кішіге қалам бер. Úlkenge sálem ber,
Kishige qalam ber. Көпті сыйлағаның - өзіңді сыйлағаның. Kópti syılaǵanyń - ózińdi syılaǵanyń. Сыйлассаң - сыйлы боласың. Syılassań - syıly bolasyń. Үйсіз күй болмайды,
Күйсіз сый болмайды. Úısiz kúı bolmaıdy,
Kúısiz syı bolmaıdy. Сыйлап берсе, су да іш. Syılap berse, sý da ish. Сүйген құлдың аты көп. Súıgen quldyń aty kóp. Сыйлағанды сыйла, иілмегенді иле. Syılaǵandy syıla, ıilmegendi ıle. Сыйлассаң - сыйымды боларсың. Syılassań - syıymdy bolarsyń. Сыйлай берсең, сараң да мырза болады. Syılaı berseń, sarań da myrza bolady. Ел болам десең, сыйлас,
Қор болам десең, қастас. El bolam deseń, syılas,
Qor bolam deseń, qastas. Сиырға су көрсетпе,
Жаманға сый көрсетпе. Sıyrǵa sý kórsetpe,
Jamanǵa syı kórsetpe. Киген тоның ескірер,
Кидіргенің ескірмес. Kıgen tonyń eskirer,
Kıdirgeniń eskirmes. Сыйласаң ата-анаңды,
Кешірер сенің қатеңді. Syılasań ata-anańdy,
Keshirer seniń qateńdi. Алғыс алған тек те емес,
Қарғыс алған көктемес. Alǵys alǵan tek te emes,
Qarǵys alǵan kóktemes. Басыңды сыйлама, жасыңды сыйла. Basyńdy syılama, jasyńdy syıla. Мәртебең биік болса,
Алыстан көреді.
Жақының да, жатың да,
Иіліп сәлем береді. Mártebeń bıik bolsa,
Alystan kóredi.
Jaqynyń da, jatyń da,
Iilip sálem beredi. Сәлеміне қарай жауабы. Sálemine qaraı jaýaby. «Қарағым» деген жылы сөз,
Тон болып төнді жылытпаса да,
жанды жылытады. «Qaraǵym» degen jyly sóz,
Ton bolyp tóndi jylytpasa da,
jandy jylytady. Қиналып сұрағанға берсең,
Өзіңді сыйлағаның; Qınalyp suraǵanǵa berseń,
Ózińdi syılaǵanyń; Ізеттінің інісі көп. Izettiniń inisi kóp. Үлкенді сыйлау - кісілік. Úlkendi syılaý - kisilik. Сый - жеңгендікі, сөз - тергендікі. Syı - jeńgendiki, sóz - tergendiki. Сыпайы тоңбай қалтырайды. Sypaıy tońbaı qaltyraıdy. Сыпайының алдында сүйек жатсын. Sypaıynyń aldynda súıek jatsyn. Сыпайы сырын жасырмас,
Пұшық мұрнын жасырмас. Sypaıy syryn jasyrmas,
Pushyq murnyn jasyrmas. Сыпайыны үйде көрме, түзде көр. Sypaıyny úıde kórme, túzde kór. Сырлы аяқтың сыры кетсе де, сыны кетпейді. Syrly aıaqtyń syry ketse de, syny ketpeıdi. Иманмен қаптап қойғандай. Imanmen qaptap qoıǵandaı. Денесі икемдінің келбеті сүйкімді. Denesi ıkemdiniń kelbeti súıkimdi. Сұлуынан жылуы. Sulýynan jylýy. Кішіпейілділік - кісі көркі. Kishipeıildilik - kisi kórki. Кішіпейілділіктен кішіреймейсің. Kishipeıildilikten kishireımeısiń. Кішіпейілділік - кішілік емес, кісілік. Kishipeıildilik - kishilik emes, kisilik. Кішіпейілдің кеудесі ашық. Kishipeıildiń keýdesi ashyq. Арғымаққа оқ тисе,
Мәстектей туламас. Arǵymaqqa oq tıse,
Mástekteı týlamas. Сыпайыға сұлулықтан әсемдік жарасымды. Sypaıyǵa sulýlyqtan ásemdik jarasymdy. Келбеті келіскеннен кеңес сұра. Kelbeti keliskennen keńes sura. Жан қиналмай жұмыс бітпес,
Талап қылмай мұратқа жетпес. Jan qınalmaı jumys bitpes,
Talap qylmaı muratqa jetpes. Сыпайы жаурамайды, дірілдейді,
Өзгеге тоңғаны білінбейді. Sypaıy jaýramaıdy, dirildeıdi,
Ózgege tońǵany bilinbeıdi. Сыпайы сырын білдірмес. Sypaıy syryn bildirmes. Сыпайы сырттан мақтар. Sypaıy syrttan maqtar. Сыпайыға өлім бар да, қорлық жоқ. Sypaıyǵa ólim bar da, qorlyq joq. Талап - талмас қанат. Talap - talmas qanat. Талаптыға жол бер,
Өнерліге қол бер. Talaptyǵa jol ber,
Ónerlige qol ber. Талабы таудай. Talaby taýdaı. Талаптың жолы тастан да ауыр. Talaptyń joly tastan da aýyr. Талабы жоқ жас ұлан,
Қанаты жоқ құс. Talaby joq jas ulan,
Qanaty joq qus. Талабы жоқ жас ұлың
Жалыны жоқ шоқпен тең. Talaby joq jas ulyń
Jalyny joq shoqpen teń. Құсты қанат ұшырады,
Ерді талап ұшырады. Qusty qanat ushyrady,
Erdi talap ushyrady. Ізденген шығатын ағашын да табады. Izdengen shyǵatyn aǵashyn da tabady. Іздеген инені де табады. Izdegen ıneni de tabady. Іздеген мұратына жетер,
Жалқаудың өмірі босқа өтер. Izdegen muratyna jeter,
Jalqaýdyń ómiri bosqa óter. Ізденбеген ілгерілемейді.
Іздеген табады, сұраған алады. Izdenbegen ilgerilemeıdi.
Izdegen tabady, suraǵan alady. Жоқ іздеген жоғалғанды табады. Joq izdegen joǵalǵandy tabady. Ынта болса адамда,
Қиын іс жоқ ғаламда. Ynta bolsa adamda,
Qıyn is joq ǵalamda. Азат басың болсын құл,
Қолдан келмес іске ұмтыл. Azat basyń bolsyn qul,
Qoldan kelmes iske umtyl. Не ер болып шық,
Не жер болып шық. Ne er bolyp shyq,
Ne jer bolyp shyq. Суыған күл от болмас. Sýyǵan kúl ot bolmas. Іздесең - табасың, алыссаң - аласың. Izdeseń - tabasyń, alyssań - alasyń. Берер Тәңірім талап қылсаң,
Түк таплайды қарап жатқан. Berer Táńirim talap qylsań,
Túk taplaıdy qarap jatqan. Жауды күшті деме,
Ерлік етсең - жығасың.
Тауды биік деме,
Талап етсең - шығасың. Jaýdy kúshti deme,
Erlik etseń - jyǵasyń.
Taýdy bıik deme,
Talap etseń - shyǵasyń. Анадан алтау туғанша,
Жалғыз туса не етеді?
Елге түлға керек-ті.
Қарағайға қарсы бұтақ біткенше,
Еменге айыр бұтақ бітсе не етеді?
Құсқа тұғыр керек-ті. Anadan altaý týǵansha,
Jalǵyz týsa ne etedi?
Elge túlǵa kerek-ti.
Qaraǵaıǵa qarsy butaq bitkenshe,
Emenge aıyr butaq bitse ne etedi?
Qusqa tuǵyr kerek-ti. Талапты ерге нұр жауар. Talapty erge nur jaýar.
Жақсы жігіттің арын сақта. Jaqsy attyń jalyn saqtaǵansha,
Jaqsy jigittiń aryn saqta. Ары таза нар жүгін көтереді. Ary taza nar júgin kóteredi. Нәпсі арды айыққызбайды. Nápsi ardy aıyqqyzbaıdy. Арсыз - адамның қоры. Arsyz - adamnyń qory. Намысы бар жігіттің
нар күші бар;
Намысы жоқ жігіттің
қай күші бар? Namysy bar jigittiń
nar kúshi bar;
Namysy joq jigittiń
qaı kúshi bar? Арудың әміршісі - ары. Arýdyń ámirshisi - ary. Өлімге берер жаным бар,
Пендеге берер арым жоқ. Ólimge berer janym bar,
Pendege berer arym joq. Ұят - иманның қабы. Uıat - ımannyń qaby. Ұятсыздың беті күшала. Uıatsyzdyń beti kúshala. Пасықта ұят, зұлымда опа жоқ. Pasyqta uıat, zulymda opa joq. Үлкен пышақ ұялғанынан өтеді. Úlken pyshaq uıalǵanynan ótedi. Ұялмас бетке талмас жақ береді. Uıalmas betke talmas jaq beredi. Ұялған сыбағасынан құр қалады. Uıalǵan sybaǵasynan qur qalady. Қызыл бет ұятсыз. Qyzyl bet uıatsyz. Ұят иманда. Uıat ımanda. Шығысы жаман қамысты,
Су ішінен өрт шалар.
Пейілі жаман адамды,
Түйе үстінен ит қабар. Shyǵysy jaman qamysty,
Sý ishinen órt shalar.
Peıili jaman adamdy,
Túıe ústinen ıt qabar. Пейіліңді кеңге сал,
Қырманыңды дөңге сал. Peıilińdi keńge sal,
Qyrmanyńdy dóńge sal. Жомарт жоқтығын білдірмес. Jomart joqtyǵyn bildirmes. Сенің табаныңа кірген тікен
Менің маңдайыма қадалсын. Seniń tabanyńa kirgen tiken
Meniń mańdaıyma qadalsyn. Бір кең жеңге қарулы көп қол сияды. Bir keń jeńge qarýly kóp qol sııady. Жайылып төсек, жазылып жастық. Jaıylyp tósek, jazylyp jastyq. Адал ниет - ақ көйлек. Adal nıet - aq kóılek. Нәпсі тынса пейіл кеңір. Nápsi tynsa peıil keńir. Көңіл табу - көргенділік. Kóńil tabý - kórgendilik. Көңілі ашықтың қолы ашық Kóńili ashyqtyń qoly ashyq Көңіл кең болса,
үйдің тарлығы білінбес. Kóńil keń bolsa,
úıdiń tarlyǵy bilinbes. Көңіл қалдырма, ықыласына ұшырайсың. Kóńil qaldyrma, yqylasyna ushyraısyń. Көңілсізден күлкі шықпас. Kóńilsizden kúlki shyqpas. Көзі көрместің көңілі сенбес. Kózi kórmestiń kóńili senbes. Көлденең кісі көңілге қарамайды. Kóldeneń kisi kóńilge qaramaıdy. Әр көңілде бір қиял. Ár kóńilde bir qııal. Ақкөңіл адамға біреудің сырқаты батады. Aqkóńil adamǵa bireýdiń syrqaty batady. «Әрі жат!», «Бері жат!» - төсек тарлығы,
«Сенікі», «Менікі» - көңіл тарлығы. «Ári jat!», «Beri jat!» - tósek tarlyǵy,
«Seniki», «Meniki» - kóńil tarlyǵy. Ал ғаның жаман болса,
Көңілің жарым.
Атың жаман болса,
Талар қарың. Al ǵanyń jaman bolsa,
Kóńiliń jarym.
Atyń jaman bolsa,
Talar qaryń. Көңілі марқайған тәубесінен жаңылады. Kóńili marqaıǵan táýbesinen jańylady. Ерікті ауызға бөрікті бас сыяды. Erikti aýyzǵa bórikti bas syıady. Малқұмар көңіл - соқыр көңіл. Malqumar kóńil - soqyr kóńil. Көңіл де өледі. Kóńil de óledi. Көңілі су сепкендей. Kóńili sý sepkendeı. Түрі игіден түңілме. Túri ıgiden túńilme. Нар маяға бота жарасады,
Мейірімді жан-жағына қарасады. Nar maıaǵa bota jarasady,
Meıirimdi jan-jaǵyna qarasady. Қайраңы жоқ көлден без,
Қайырымы жоқ ерден без. Qaırańy joq kólden bez,
Qaıyrymy joq erden bez. Шоқ қайдан болса, жылу содан. Shoq qaıdan bolsa, jylý sodan. Ақ сөз ащы болады. Aq sóz aщy bolady. Ақ айналар, қара байланар. Aq aınalar, qara baılanar. Адалбақан ашасыз болмайды. Adalbaqan ashasyz bolmaıdy. Ісің ақ болса, Құдай саған жақ. Isiń aq bolsa, Qudaı saǵan jaq. Пәлегі таза қауынның,
Түйнегі таза болады.
Жүрегі таза адамның,
Түйіні таза болады. Pálegi taza qaýynnyń,
Túınegi taza bolady.
Júregi taza adamnyń,
Túıini taza bolady. Адал істің әулие-пірі бар. Adal istiń áýlıe-piri bar. Арамдықты адалдық жеңеді,
Жамандықты адамдық жеңеді. Aramdyqty adaldyq jeńedi,
Jamandyqty adamdyq jeńedi. Әділдік - ана сүті. Ádildik - ana súti. Біреу әзіл айтса, сен әділ айт. Bireý ázil aıtsa, sen ádil aıt. Атаңның құлы болса да,
Әділдікке басыңды и. Atańnyń quly bolsa da,
Ádildikke basyńdy ı. Сұрау оңай, жауап беру қиын. Suraý ońaı, jaýap berý qıyn. Өзінің парқын білген
Өзгенің нарқын біледі. Óziniń parqyn bilgen
Ózgeniń narqyn biledi. Ащы сұраққа тұщы жауап күтпе. Aщy suraqqa tuщy jaýap kútpe. Әділдіксіз қайыр жоқ. Ádildiksiz qaıyr joq. Шынымен жыласа,
Соқыр көзден жас шығады. Shynymen jylasa,
Soqyr kózden jas shyǵady. Көп қайда болса, шындық сонда. Kóp qaıda bolsa, shyndyq sonda. Жақсы өтіріктен жаман шындық артық. Jaqsy ótirikten jaman shyndyq artyq. Шешендік күші - шындық. Sheshendik kúshi - shyndyq. Көрген көзде жазық жоқ. Kórgen kózde jazyq joq. Құлақ естігенді көз көрер. Qulaq estigendi kóz kórer. Жаным, тәнім - май шоқпар. Janym, tánim - maı shoqpar. Ақиқаттың есебі айнымайды. Aqıqattyń esebi aınymaıdy. Ашықты машық іздер. Ashyqty mashyq izder. Сыйласқанның суын іш. Syılasqannyń sýyn ish. «Сіз» деген - әдеп,
«Біз» деген - көмек. «Siz» degen - ádep,
«Biz» degen - kómek. Тіріде сыйласпаған өлгенде жыласпайды. Tiride syılaspaǵan ólgende jylaspaıdy. Екі кісі сыйласса,
Бір кісіге орын бар. Eki kisi syılassa,
Bir kisige oryn bar. Бір күн дәм-тұзын татқанға
қырық күн сәлем. Bir kún dám-tuzyn tatqanǵa
qyryq kún sálem. Өзіңді өзің сыйламасаң,
Өзгеден сый күтпе. Ózińdi óziń syılamasań,
Ózgeden syı kútpe. Ауыл сыйласа, сен де сыйла,
Әкеңнен қалған құл емес.
Ауыл сыйламаса, сен де сыйлама,
Ол патшаның ұлы емес. Aýyl syılasa, sen de syıla,
Ákeńnen qalǵan qul emes.
Aýyl syılamasa, sen de syılama,
Ol patshanyń uly emes. Қадіріңді білгенге жұмса.
«Ар ма? » деген - өлге қуат,
«Бар бол!» деген - бәріне зият. Qadirińdi bilgenge jumsa.
«Ar ma? » degen - ólge qýat,
«Bar bol!» degen - bárine zııat. Сұрап алған сыйлықтың қадірі жоқ. Surap alǵan syılyqtyń qadiri joq. Сиыр сипағанды білмейді,
Жаман сыйлағанды білмейді. Sıyr sıpaǵandy bilmeıdi,
Jaman syılaǵandy bilmeıdi. Сыпайы сөйлеу - сырбаздық,
Ағайын сәні - сыйластық. Sypaıy sóıleý - syrbazdyq,
Aǵaıyn sáni - syılastyq. Әншейін сұрағанға берсең,
Өзіңді қорлағаның. Ánsheıin suraǵanǵa berseń,
Ózińdi qorlaǵanyń. Сыпайы сырын жасырмас,
Ақырын ғана бүлк етер. Sypaıy syryn jasyrmas,
Aqyryn ǵana búlk eter. Сыпайыға оқ тисе,
Жамандай шуламас. Sypaıyǵa oq tıse,
Jamandaı shýlamas. Сыпайының қарағаны - сұрағаны. Sypaıynyń qaraǵany - suraǵany. Талаптымен таласпа. Talaptymen talaspa. Жау жеңетін жігітті,
Жарағынан таниды.
Дау жеңетін жігітті
Талабынан таниды. Jaý jeńetin jigitti,
Jaraǵynan tanıdy.
Daý jeńetin jigitti
Talabynan tanıdy. Көп іздеген көмбенің үстінен шығады. Kóp izdegen kómbeniń ústinen shyǵady. Ынтасыз өрге баспас. Yntasyz órge baspas. Талмай іздеген таппай қоймас. Talmaı izdegen tappaı qoımas. Талаптының тоқпағы тасқа шеге қағады. Talaptynyń toqpaǵy tasqa shege qaǵady. Қара қылды қақ жарған. Qara qyldy qaq jarǵan. Шындық қамал бұзар. Shyndyq qamal buzar. Ерікті ауызға бөрікті бас сыяды. Erikti aýyzǵa bórikti bas syıady. Ақ иіліп сынбас. Aq ıilip synbas. Аққа зауал жоқ. Aqqa zaýal joq. Жан тазарса, жүрек нұрланады. Jan tazarsa, júrek nurlanady. Қырандарын қинаған,
Даласын да сыйламас.
Ұландарын қинаған,
Данасын да сыйламас. Qyrandaryn qınaǵan,
Dalasyn da syılamas.
Ulandaryn qınaǵan,
Danasyn da syılamas. Ине де - сыйлық,
Інген де - сыйлық. Ine de - syılyq,
Ingen de - syılyq. Талаптыға нұр жауар. Talaptyǵa nur jaýar. Аз ас, көп ниет. Az as, kóp nıet. Болмасын деген оңбасын. Bolmasyn degen ońbasyn. Кең пейілді кемімес. Keń peıildi kemimes. Ақылың болса, арыңды сақта,
Ар, ұят керек әр уақытта. Aqylyń bolsa, aryńdy saqta,
Ar, uıat kerek ár ýaqytta. Ар жазасы бар жазадан ауыр. Ar jazasy bar jazadan aýyr. Арсыз болса, қыз жаман,
Ақылсыз болса, ұл жаман. Arsyz bolsa, qyz jaman,
Aqylsyz bolsa, ul jaman. Жолдас күту - жарға сын,
Жалған сөздік - арға сын. Joldas kútý - jarǵa syn,
Jalǵan sózdik - arǵa syn. Арын сатып ер болмас,
Ажарын сатып сері оңбас. Aryn satyp er bolmas,
Ajaryn satyp seri ońbas. Малыңа сүйенбе, арыңа сүйен. Malyńa súıenbe, aryńa súıen. Жарлы болсаң да, арлы бол. Jarly bolsań da, arly bol. Арыңды жеме, барыңды же. Aryńdy jeme, baryńdy je. Әрлі болғанша, арлы бол. Árli bolǵansha, arly bol. Көзді ұялу үшін берген. Kózdi uıalý úshin bergen. Жақсы - арына құл,
Жаман - малына құл. Jaqsy - aryna qul,
Jaman - malyna qul. Тәнім - жаным садағасы,
Жаным - арым садағасы. Tánim - janym sadaǵasy,
Janym - arym sadaǵasy. Малым - жаным садағасы,
Жаным - арым садағасы. Malym - janym sadaǵasy,
Janym - arym sadaǵasy. Бар малын жейді,
Ұятсыз арын жейді. Bar malyn jeıdi,
Uıatsyz aryn jeıdi. Ұйқы арсыз,
Күлкі арсыз,
Тамақ арсыз. Uıqy arsyz,
Kúlki arsyz,
Tamaq arsyz. Арлы арына қараса,
Арсыз «жеңдім» дейді. Arly aryna qarasa,
Arsyz «jeńdim» deıdi. Атың жаман болса, қарың кетер,
Балаң жаман болса, арың кетер. Atyń jaman bolsa, qaryń keter,
Balań jaman bolsa, aryń keter. Малсыз болсаң да, арсыз болма. Malsyz bolsań da, arsyz bolma. Абырой - ар еңбегі. Abyroı - ar eńbegi. Ердің құны - жүз жылқы,
Ары - мың жылқы. Erdiń quny - júz jylqy,
Ary - myń jylqy. Жаманның жаны қымбат,
Жақсының ары қымбат. Jamannyń jany qymbat,
Jaqsynyń ary qymbat. Нарым қымбат,
Нарымнан арым қымбат. Narym qymbat,
Narymnan arym qymbat. Арамзада ар болмайды,
Талғамсызда сән болмайды. Aramzada ar bolmaıdy,
Talǵamsyzda sán bolmaıdy. Қызғаншақтың іші тар,
Болмас онда ұят-ар. Qyzǵanshaqtyń ishi tar,
Bolmas onda uıat-ar. Ұят деген - тайпа ел. Uıat degen - taıpa el. Қанша тұлпар десе де,
Мініп болмас жалсызды. Qansha tulpar dese de,
Minip bolmas jalsyzdy. Қанша білгіш десе де,
Халық сүймес арсызды. Qansha bilgish dese de,
Halyq súımes arsyzdy. Адам болам десең,
Арыңды ақшаға сатпа. Adam bolam deseń,
Aryńdy aqshaǵa satpa. Арыстанға темір шынжыр ар емес. Arystanǵa temir shynjyr ar emes. Беттің арын белбеуге түйме. Bettiń aryn belbeýge túıme. Жігітке жар қымбат,
Намыс пен ар қымбат. Jigitke jar qymbat,
Namys pen ar qymbat. Арсыздың сөзінде тұрақ жоқ,
Көзі бар да, құлақ жоқ. Arsyzdyń sózinde turaq joq,
Kózi bar da, qulaq joq. Неғұрлым арлы болсаң,
Соғұрлым сопы боларсың. Neǵurlym arly bolsań,
Soǵurlym sopy bolarsyń. Намысы бар жігіттің,
Нар күшіндей күші бар.
Намысы жоқ жігіттің
намыспен не ісі бар? Namysy bar jigittiń,
Nar kúshindeı kúshi bar.
Namysy joq jigittiń
namyspen ne isi bar? Ел намысы - ер намысы. El namysy - er namysy. Ер жігіт - елінің ұлы,
намысының құлы. Er jigit - eliniń uly,
namysynyń quly. Бөріктінің намысы бір. Bóriktiniń namysy bir. Ерді намыс өлтіреді,
Қоянды қамыс өлтіреді. Erdi namys óltiredi,
Qoıandy qamys óltiredi. Атты қамшы айдайды,
Ерді намыс айдайды. Atty qamshy aıdaıdy,
Erdi namys aıdaıdy. Шөлдің қамысы болмайды,
Жаманның намысы болмайды. Shóldiń qamysy bolmaıdy,
Jamannyń namysy bolmaıdy. «Кел» демек - парыз,
«Кет» демек - намыс. «Kel» demek - paryz,
«Ket» demek - namys. Жүйрік - алысқа, жігіт - намысқа. Júırik - alysqa, jigit - namysqa. Тексізде жүйе болмайды,
Кексізде кие болмайды. Teksizde júıe bolmaıdy,
Keksizde kıe bolmaıdy. Арлану - ақылдың ісі. Arlaný - aqyldyń isi. Ар қиналмай, жан қиналмайды. Ar qınalmaı, jan qınalmaıdy. Арсызға сәлем - борыш, сөз - қулық. Arsyzǵa sálem - borysh, sóz - qýlyq. Адам санасын ар түзейді. Adam sanasyn ar túzeıdi. Рух пен намыс - егіз. Rýh pen namys - egiz. Арға - мінәжат. Arǵa - minájat. Ар сатып ырыс жинама. Ar satyp yrys jınama. Арға тартпай арман құл,
Намыс қумай мақсат тұл. Arǵa tartpaı arman qul,
Namys qýmaı maqsat tul. Арсыздықтың
адамды жеңетін де жері бар. Arsyzdyqtyń
adamdy jeńetin de jeri bar. Ождан - екі өмірдің азығы. Ojdan - eki ómirdiń azyǵy. Ұят кімде болса, иман сонда. Uıat kimde bolsa, ıman sonda. Ұят - жаман ойдың жүгені. Uıat - jaman oıdyń júgeni. Бар пәледен ұят сақтайды. Bar páleden uıat saqtaıdy. Ұят қашты дегенше,
етегін ашты дей бер. Uıat qashty degenshe,
etegin ashty deı ber. Әдеп - ар жемісі,
Ұят - адамдық белгісі. Ádep - ar jemisi,
Uıat - adamdyq belgisi. Ұят бар жерде иман бар. Uıat bar jerde ıman bar. Әдептілік, ар-ұят -
Адамдық белгісі.
Тұрпайы мінез, тағы жат -
Надандық белгісі. Ádeptilik, ar-uıat -
Adamdyq belgisi.
Turpaıy minez, taǵy jat -
Nadandyq belgisi. Жүзі қараның жүзі таймайды. Júzi qaranyń júzi taımaıdy. Қымсыну - ұят белгісі. Qymsyný - uıat belgisi. Өлімнен ұят күшті. Ólimnen uıat kúshti. Ұялмаған ұялтады. Uıalmaǵan uıaltady. Көз көрсе жүз ұялады. Kóz kórse júz uıalady. Ұлдың ұяты әкеге,
Қыздың ұяты шешеге. Uldyń uıaty ákege,
Qyzdyń uıaty sheshege. Кіші баланың ұятын
Үлкен бала көтереді. Kishi balanyń uıatyn
Úlken bala kóteredi. Құдайдан қорықпаған,
Адамнан ұялмас. Qudaıdan qoryqpaǵan,
Adamnan uıalmas. Ұялған тек тұрмас. Uıalǵan tek turmas. Ұлы сөзде ұяттық жоқ. Uly sózde uıattyq joq. Бермегенді беріп ұялт. Bermegendi berip uıalt. Қызыл ет кетер,
Қызарған бет қалар. Qyzyl et keter,
Qyzarǵan bet qalar. Тобылғы ұялғаннан қызыл болыпты. Tobylǵy uıalǵannan qyzyl bolypty. Көрмесе - жат, көріспесе - ұят. Kórmese - jat, kórispese - uıat. Адамның ұяты бетінде,
Адамгершілігі ниетінде. Adamnyń uıaty betinde,
Adamgershiligi nıetinde. Бетіне келген ұятын,
Өзі біліп жуса игі. Betine kelgen uıatyn,
Ózi bilip jýsa ıgi. Тастақ жерде от болмас,
Қышыма тазда ұят болмас. Tastaq jerde ot bolmas,
Qyshyma tazda uıat bolmas. Қарабет жазылмайды,
Жара бет жазылады. Qarabet jazylmaıdy,
Jara bet jazylady. Еңбек өмірді ұзартады,
Ұят бетті қызартады. Eńbek ómirdi uzartady,
Uıat betti qyzartady. Өз бетін аямаған,
Кісі бетін шиедей етеді. Óz betin aıamaǵan,
Kisi betin shıedeı etedi. Қара кісінің қаны шыққанша,
Сары кісінің жаны шығады. Qara kisiniń qany shyqqansha,
Sary kisiniń jany shyǵady. Ұрыспай айырылысқан,
Ұялмай қосылады. Uryspaı aıyrylysqan,
Uıalmaı qosylady. Ұятын шүберекке түйген. Uıatyn shúberekke túıgen. Ыстықтан ет күйеді,
Ұяттан бет күйеді. Ystyqtan et kúıedi,
Uıattan bet kúıedi. Арсыз қолым істеді,
Арлы бетім ұялды. Arsyz qolym istedi,
Arly betim uıaldy. Құдайдан қорық,
Пендеден ұял. Qudaıdan qoryq,
Pendeden uıal. Ұялмаған бұйырмағанды жейді. Uıalmaǵan buıyrmaǵandy jeıdi. Ұяттан кісі өлмейді,
Бетте сызы қалады. Uıattan kisi ólmeıdi,
Bette syzy qalady. Алдырған албырт анасының қойнын ашар. Aldyrǵan albyrt anasynyń qoınyn ashar. Ұялмаған өлеңші болады. Uıalmaǵan óleńshi bolady. Ұяттан безген арын саудаға салады. Uıattan bezgen aryn saýdaǵa salady. Бетпақ «жеңдім» дейді,
Байғұс «көндім>> дейді. Betpaq «jeńdim» deıdi,
Baıǵus «kóndim>> deıdi. Ауыз жесе, көз ұялар. Aýyz jese, kóz uıalar. Иттің ұяты болса,
Іш киім киер еді. Ittiń uıaty bolsa,
Ish kıim kıer edi. Жақсы ниет - жарым ырыс. Jaqsy nıet - jarym yrys. Адал ниет аздырмайды,
Арамдық бойды жаздырмайды. Adal nıet azdyrmaıdy,
Aramdyq boıdy jazdyrmaıdy. Адамның құлқы түзелмей,
Құлпы түзелмейді. Adamnyń qulqy túzelmeı,
Qulpy túzelmeıdi. Етпен қарын тоқ,
Ниетпен жаның тоқ. Etpen qaryn toq,
Nıetpen janyń toq. Бетім жаман болса да, ниетім жақсы. Betim jaman bolsa da, nıetim jaqsy. Біреу бетінен жазады,
Біреу ниетінен жазады. Bireý betinen jazady,
Bireý nıetinen jazady. Бетің қисық болса, айнаға өкпелеме,
Ниетің қисық болса, ағайынға өкпелеме. Betiń qısyq bolsa, aınaǵa ókpeleme,
Nıetiń qısyq bolsa, aǵaıynǵa ókpeleme. Асыңа тойғызбасаң да,
Ақ ниетіңе тойғыз. Asyńa toıǵyzbasań da,
Aq nıetińe toıǵyz. Пейілі жаман пәлеге жолығады,
Бітпейтін жалаға жолығады. Peıili jaman pálege jolyǵady,
Bitpeıtin jalaǵa jolyǵady. Тойған ас түске жетпес,
Пейіл естен кетпес. Toıǵan as túske jetpes,
Peıil esten ketpes. Су бермегенге сүт бер,
Ақ ниетіңді білсін. Sý bermegenge sút ber,
Aq nıetińdi bilsin. Пейілі жаман кісіден күседі,
Өз асын өзі жасырып ішеді. Peıili jaman kisiden kúsedi,
Óz asyn ózi jasyryp ishedi. Жомарт жүрекке иман қонар. Jomart júrekke ıman qonar. Жомарт қолға аспандағы лашын қонар. Jomart qolǵa aspandaǵy lashyn qonar. Сырты қара болғанмен, іші сара. Syrty qara bolǵanmen, ishi sara. Кеңге кең дүние,
Тарға тар дүние. Keńge keń dúnıe,
Tarǵa tar dúnıe. Кең жерде тар отырсаң,
Тар жерде кең отырасың. Keń jerde tar otyrsań,
Tar jerde keń otyrasyń. Көргені жоқ қылығынан жазады,
Ниеті жаман пиғылынан жазады. Kórgeni joq qylyǵynan jazady,
Nıeti jaman pıǵylynan jazady. Беретін кісі келгенде,
Бес қайнайды қазаным. Beretin kisi kelgende,
Bes qaınaıdy qazanym. Кең болсаң, кем болмайсың. Keń bolsań, kem bolmaısyń. Тардан кеңіген озады,
Кеңнен тарылған азады. Tardan keńigen ozady,
Keńnen tarylǵan azady. Тар таласып азар,
Кең кеңесіп озар. Tar talasyp azar,
Keń keńesip ozar. Барды аямайды,
Жоқты санамайды. Bardy aıamaıdy,
Joqty sanamaıdy. Тілектің шегі болмайды. Tilektiń shegi bolmaıdy. Жағасы - жайлау, төсі - қыстау. Jaǵasy - jaılaý, tósi - qystaý. Тапқан біреуін сояды,
Таппаған екеуін сояды. Tapqan bireýin soıady,
Tappaǵan ekeýin soıady. Қолы ашықтың жолы ашық. Qoly ashyqtyń joly ashyq. Пейіліңе қарай - пейішің. Peıilińe qaraı - peıishiń. Пейілсіз берген ас кешке жетпес,
Пейілді берген ас естен кетпес. Peıilsiz bergen as keshke jetpes,
Peıildi bergen as esten ketpes. Көңілдіге күн ашық. Kóńildige kún ashyq. Жүрегі жомартқа иман қонады,
Қолы жомартқа сұғанақ қонады. Júregi jomartqa ıman qonady,
Qoly jomartqa suǵanaq qonady. Ындыны таза - иманды. Yndyny taza - ımandy. Пейіл кетсе - ант атты. Peıil ketse - ant atty. Пейілі кең кемімес,
Пейілі тар кеңімес. Peıili keń kemimes,
Peıili tar keńimes. Пасықтың пиғылы лас. Pasyqtyń pıǵyly las. Көңілдегі сырды көз білдіреді. Kóńildegi syrdy kóz bildiredi. Пейілі тар
аспанды алақандай,
жерді тебінгідей көреді. Peıili tar
aspandy alaqandaı,
jerdi tebingideı kóredi. Ақ пейілдің
аты озып, тоны тозбайды. Aq peıildiń
aty ozyp, tony tozbaıdy. Тар маңдайлының ниеті де тар. Tar mańdaılynyń nıeti de tar. Көңіл - қазы, кез - таразы. Kóńil - qazy, kez - tarazy. Көңіл - дария, көз - найза. Kóńil - darııa, kóz - naıza. Көңіл - нәзік, сөз - батыр. Kóńil - názik, sóz - batyr. Көз бен қол - көңілдің жалшысы. Kóz ben qol - kóńildiń jalshysy. Көңіл - бірде көл, бірде шөл. Kóńil - birde kól, birde shól. Көңілі ашықтың үні ашық. Kóńili ashyqtyń úni ashyq. Көңіл қонақасы емес. Kóńil qonaqasy emes. Көз - нұрдың ұясы,
Көңіл - сырдың ұясы. Kóz - nurdyń uıasy,
Kóńil - syrdyń uıasy. Көңілі сұлудың өңі сұлу. Kóńili sulýdyń óńi sulý. Көңілден көңіл су ішеді. Kóńilden kóńil sý ishedi. Көңіл жүйрік пе,
Көк дөнен жүйрік пе? Kóńil júırik pe,
Kók dónen júırik pe? Көңіл кірі айтса кетеді,
Киім кірі жуса кетеді. Kóńil kiri aıtsa ketedi,
Kıim kiri jýsa ketedi. Көз көрмей, көңіл толмас. Kóz kórmeı, kóńil tolmas. Көңілім келсе, көлдеймін,
Көңілім келмесе, шөлдеймін. Kóńilim kelse, kóldeımin,
Kóńilim kelmese, shóldeımin. Көз қайда түссе, көңіл сонда. Kóz qaıda tússe, kóńil sonda. Көңілі алаңның ісі шала. Kóńili alańnyń isi shala. Көңілің қалған жерден көш жер қаш. Kóńiliń qalǵan jerden kósh jer qash. Бірде бие, бірде түйе. Birde bıe, birde túıe. Көңілі түссе - бие,
Көңілі түспесе - түйе. Kóńili tússe - bıe,
Kóńili túspese - túıe. Көңілдің жықпас, көйлек жыртпас. Kóńildiń jyqpas, kóılek jyrtpas. Көңіл жақсы болмағы,
Өмірдің жақсы болғаны. Kóńil jaqsy bolmaǵy,
Ómirdiń jaqsy bolǵany. Мен не деймін,
Қобызым не дейді? Men ne deımin,
Qobyzym ne deıdi? Көңілсізден көзсіз бала туады. Kóńilsizden kózsiz bala týady. Көңілі жаманнан көзсіз бала туады. Kóńili jamannan kózsiz bala týady. Не, еріншек өледі,
Не, көңілшек өледі. Ne, erinshek óledi,
Ne, kóńilshek óledi. Көңіл - ашылған нұр,
Күлкі - ашылған гүл. Kóńil - ashylǵan nur,
Kúlki - ashylǵan gúl. Көз көрмей, көңіл сенбес. Kóz kórmeı, kóńil senbes. Көзден кетсе, көңілден кетеді. Kózden ketse, kóńilden ketedi. Көз көңілдің сырын шертеді. Kóz kóńildiń syryn shertedi. Көзі соқырдан көңілі соқыр жаман. Kózi soqyrdan kóńili soqyr jaman. Күннің бәрі жаз емес,
Көңілдің бәрі наз емес. Kúnniń bári jaz emes,
Kóńildiń bári naz emes. Жабырқамас көңіл жоқ,
Жанып бітпес көмір жоқ. Jabyrqamas kóńil joq,
Janyp bitpes kómir joq. Көңілдегі құпияны
Көзің айтып қояды.
Көп сөйлесең күмпілдеп,
Сөзің айтып қояды. Kóńildegi qupııany
Kóziń aıtyp qoıady.
Kóp sóıleseń kúmpildep,
Sóziń aıtyp qoıady. Көңілшектің арты ашық. Kóńilshektiń arty ashyq. Ұлың көңілшек болса - атының соры,
Қызың көңілшек болса - басының соры. Ulyń kóńilshek bolsa - atynyń sory,
Qyzyń kóńilshek bolsa - basynyń sory. Жүдеу көңіл жұбаныш іздейді. Júdeý kóńil jubanysh izdeıdi. Көл байлығынан көңіл байлығы қымбат. Kól baılyǵynan kóńil baılyǵy qymbat. Ұрыншақ атта жол болмас,
Көңілшек жанда мал болмас. Urynshaq atta jol bolmas,
Kóńilshek janda mal bolmas. Қалған көңілдің мұзы кетсе де, сызы кетпес. Qalǵan kóńildiń muzy ketse de, syzy ketpes. Қалған көңіл - шыққан жан. Qalǵan kóńil - shyqqan jan. Арық көңіл - жарық. Aryq kóńil - jaryq. Қаралы көңіл жаралы. Qaraly kóńil jaraly. Адамның көңілі,
Өгіздің тұмсығы қартаймайды. Adamnyń kóńili,
Ógizdiń tumsyǵy qartaımaıdy. Өмір қартайса да, көңіл қартаймайды. Ómir qartaısa da, kóńil qartaımaıdy. Төсектің тарлығы - тарлық,
Көңілдің тарлығы - қорлық. Tósektiń tarlyǵy - tarlyq,
Kóńildiń tarlyǵy - qorlyq. Адам көңілінен азады, тілінен жазады. Adam kóńilinen azady, tilinen jazady. Арымақ, семірмек - көңілден. Arymaq, semirmek - kóńilden. Тоны жаманды ит қабар,
Көңілі жаманды Құдай табар. Tony jamandy ıt qabar,
Kóńili jamandy Qudaı tabar. Дос таппай көңіл тыным таппас. Dos tappaı kóńil tynym tappas. Кісінің көзіне көзің түссе,
Көңіл жібіп, мейір түсер. Kisiniń kózine kóziń tússe,
Kóńil jibip, meıir túser. Биік төбеге шықсаң,
Көзің ашылар.
Жақсымен сөйлессең,
Көңілің ашылар. Bıik tóbege shyqsań,
Kóziń ashylar.
Jaqsymen sóılesseń,
Kóńiliń ashylar. Отырамын деп еріншек өлер,
Жаманға жақсылық қыламын деп
көңілшек өлер. Otyramyn dep erinshek óler,
Jamanǵa jaqsylyq qylamyn dep
kóńilshek óler. Көңілі марқайған тәубесінен жаңылады. Kóńili marqaıǵan táýbesinen jańylady. Адам сөйлескенше, жылқы кісінескенше. Adam sóıleskenshe, jylqy kisineskenshe. Қатты жауған күн тез ашылады,
Қатты ашуланған кісі тез басылады. Qatty jaýǵan kún tez ashylady,
Qatty ashýlanǵan kisi tez basylady. Келсем өз аяғым,
кетсем өз аяғым. Kelsem óz aıaǵym,
ketsem óz aıaǵym. Адамның көңілі бір атым насыбайдан қалады. Adamnyń kóńili bir atym nasybaıdan qalady. Көңіл көгіне үйіріледі. Kóńil kógine úıiriledi. Көңіл көзі көргенді
Маңдай көзі көрмейді. Kóńil kózi kórgendi
Mańdaı kózi kórmeıdi. Көз - бұлақ, көңіл - сынап.
Күнім - базар, түнім - түс. Kóz - bulaq, kóńil - synap.
Kúnim - bazar, túnim - tús. Түн болма, күн бол. Tún bolma, kún bol. Тәубесі жоқтың көңілі арам. Táýbesi joqtyń kóńili aram. Тілден - зікір, көңілден - пікір. Tilden - zikir, kóńilden - pikir. Көкірегі - кең сарай. Kókiregi - keń saraı. Мұңдасқан көңілде кір қалмас. Muńdasqan kóńilde kir qalmas. Қалған көңіл - қатқан мұз. Qalǵan kóńil - qatqan muz. Екі көңіл арасы - жылшылық жер. Eki kóńil arasy - jylshylyq jer. Өзіне өзі өкпелеген,
Білім барлығы.
Өзімнен озар жоқ деген,
Көңіл тарлығы. Ózine ózi ókpelegen,
Bilim barlyǵy.
Ózimnen ozar joq degen,
Kóńil tarlyǵy. Көңілі көкте. Kóńili kókte. Ақша қарда көп жүрсең,
Көзің бір күн қарығар.
Алыс жерде көп жүрсең,
Көңілің бір тарығар. Aqsha qarda kóp júrseń,
Kóziń bir kún qaryǵar.
Alys jerde kóp júrseń,
Kóńiliń bir taryǵar. Көңіл - сөздің сандығы. Kóńil - sózdiń sandyǵy. Игілікке - сүйгілік. Igilikke - súıgilik. Игіліктің ерте, кеші жоқ. Igiliktiń erte, keshi joq. Беттен - қытық, жүректен - сезім. Betten - qytyq, júrekten - sezim. Мінез көркі - игілік. Minez kórki - ıgilik. Жүзігің алтын болғанша,
Жүзің жарқын болсын. Júzigiń altyn bolǵansha,
Júziń jarqyn bolsyn. Мейірім барда мұңдық жоқ. Meıirim barda muńdyq joq. Жылуы жоқ жүрек - құр кеуде. Jylýy joq júrek - qur keýde. Мейірімділік - жүректен,
Мейірімсіздік - білектен. Meıirimdilik - júrekten,
Meıirimsizdik - bilekten. Именіп жүріп көрген игіліктен
Қарсыласып көрген бейнет артық. Imenip júrip kórgen ıgilikten
Qarsylasyp kórgen beınet artyq. Бай мейірімінен Күн мейірі. Baı meıiriminen Kún meıiri. Қайырымдылық жасасаң,
Қайырын өзің көресің. Qaıyrymdylyq jasasań,
Qaıyryn óziń kóresiń. Қайырымды жүрек қартаймайды. Qaıyrymdy júrek qartaımaıdy. Жайылымы болмаса, мал азады,
Қайырымы болмаса, жан азады. Jaıylymy bolmasa, mal azady,
Qaıyrymy bolmasa, jan azady. Жайылымын тапса, мал семіреді,
Қайырымын тапса, жан семіреді. Jaıylymyn tapsa, mal semiredi,
Qaıyrymyn tapsa, jan semiredi. Шөлде құдық қазған бір сауап,
Өзенге көпір салған бір сауап,
Таңырға ағаш еккен бір сауап. Shólde qudyq qazǵan bir saýap,
Ózenge kópir salǵan bir saýap,
Tańyrǵa aǵash ekken bir saýap. Обал тұрған жерде сауап бар. Obal turǵan jerde saýap bar. Мейірбандылық - кісілік үлгісі. Meıirbandylyq - kisilik úlgisi. Басы қараның бары игі,
Барын берсе, тағы игі. Basy qaranyń bary ıgi,
Baryn berse, taǵy ıgi. Кешірерсің, кешерсің,
Жетілерсің, жетерсің. Keshirersiń, keshersiń,
Jetilersiń, jetersiń. Аққа Құдай жақ. Aqqa Qudaı jaq. Аққа қара жұқпайды. Aqqa qara juqpaıdy. Ақтың отын ақымақ өшірмейді. Aqtyń otyn aqymaq óshirmeıdi. Ақта қара жоқ,
Қараға шара жоқ. Aqta qara joq,
Qaraǵa shara joq. Адалдық - ардың ісі,
Ауырды көтеру - нардың ісі. Adaldyq - ardyń isi,
Aýyrdy kóterý - nardyń isi. Ақ ақталар, қара байланар. Aq aqtalar, qara baılanar. Пәк пенде пәлесіз. Pák pende pálesiz. Арам - ауыр, ақ - жеңіл. Aram - aýyr, aq - jeńil. Абыройы айрандай төгілді. Abyroıy aırandaı tógildi. Абыройды ақ отау жапты. Abyroıdy aq otaý japty. Судай тұнық, сүттей ақ. Sýdaı tunyq, sútteı aq. Опаға барған ағарар,
Жосаға барған қызарар. Opaǵa barǵan aǵarar,
Josaǵa barǵan qyzarar. Жорғаң болса, өрге сал,
Ісің ақ болса, көпке сал. Jorǵań bolsa, órge sal,
Isiń aq bolsa, kópke sal. Таза алтынды тазартпайды. Taza altyndy tazartpaıdy. Ағын су жолын табады,
Ақ адам оңын табады. Aǵyn sý jolyn tabady,
Aq adam ońyn tabady. Аққа құрмет - елдің салты,
Еліне құрмет - ердің даңқы. Aqqa qurmet - eldiń salty,
Eline qurmet - erdiń dańqy. Кіммен қарайсаң, сонымен ағар. Kimmen qaraısań, sonymen aǵar. Көкірек таза болмаса,
Көз тазасы не керек?
Жаның таза болмаса,
Тіл тазасы не керек? Kókirek taza bolmasa,
Kóz tazasy ne kerek?
Janyń taza bolmasa,
Til tazasy ne kerek? Айтар сөзін білмесе,
Адамдықтан не пайда?
Артқан жүгін тартпаса,
Атандықтан не пайда? Aıtar sózin bilmese,
Adamdyqtan ne paıda?
Artqan júgin tartpasa,
Atandyqtan ne paıda? Шыбығы шырпылмаған,
Қылауына қыл түспеген. Shybyǵy shyrpylmaǵan,
Qylaýyna qyl túspegen. Ауызға келген түкірік -
Қайта жұтса мәкүрік. Aýyzǵa kelgen túkirik -
Qaıta jutsa mákúrik. Ақ дегені - алғыс,
Қара дегені - қарғыс. Aq degeni - alǵys,
Qara degeni - qarǵys. Жақсы болсаң жердей бол,
Бәрін шыдап көтерген;
Таза болсаң судай бол,
Бәрін жуып кетірген. Jaqsy bolsań jerdeı bol,
Bárin shydap kótergen;
Taza bolsań sýdaı bol,
Bárin jýyp ketirgen. Адалдың арқаны ұзын. Adaldyń arqany uzyn. Арамнан алған түйеден
Адалдан алған түйме артық. Aramnan alǵan túıeden
Adaldan alǵan túıme artyq. Адалдық аздырмас,
Арамдық бойды жаздырмас. Adaldyq azdyrmas,
Aramdyq boıdy jazdyrmas. Арам, арам түбі - реніш,
Адал, адал түбі - кеніш. Aram, aram túbi - renish,
Adal, adal túbi - kenish. Жерік таңдамайды,
Ашық алдамайды. Jerik tańdamaıdy,
Ashyq aldamaıdy. Сүттен ақ, судан таза. Sútten aq, sýdan taza. Аққа құлып жоқ. Aqqa qulyp joq. Тілегі хақтың ісі хақ. Tilegi haqtyń isi haq. Алла деген зор болмас,
Ақтық жолы тар болмас. Alla degen zor bolmas,
Aqtyq joly tar bolmas. Әділ істің арты игі. Ádil istiń arty ıgi. Әділет тілесе, атаңның да айыбын айт. Ádilet tilese, atańnyń da aıybyn aıt. Әділ кісіге әркім-ақ бажа. Ádil kisige árkim-aq baja. Әділ кісі өзіне қатты, өзгеге тәтті. Ádil kisi ózine qatty, ózgege tátti. Әлділігіңе сенбе, әділдігіңе сен. Áldiligińe senbe, ádildigińe sen. Әділетті үйрену де бар,
Әділеттен жирену де бар. Ádiletti úırený de bar,
Ádiletten jırený de bar. Әділін айтып, ағына тоқтайды. Ádilin aıtyp, aǵyna toqtaıdy. Алдыңа келсе, атаңның құнын кешір. Aldyńa kelse, atańnyń qunyn keshir. Әділсіз болса, би оңбас,
Әйелсіз болса, үй оңбас. Ádilsiz bolsa, bı ońbas,
Áıelsiz bolsa, úı ońbas. Өзің әділ болмасаң,
Өзгеден әділдік іздеме. Óziń ádil bolmasań,
Ózgeden ádildik izdeme. Айқай әділдіктің белгісі емес. Aıqaı ádildiktiń belgisi emes. Қайырымы жоқ байлықтан не пайда,
Әділдігі жоқ бектіктен не пайда? Qaıyrymy joq baılyqtan ne paıda,
Ádildigi joq bektikten ne paıda? Жәбірленгеннің жақтасы бол. Jábirlengenniń jaqtasy bol. Пышақты өзіңе сұқ,
Ауырмаса, өзгеге сұқ. Pyshaqty ózińe suq,
Aýyrmasa, ózgege suq. Иілген басты қылыш кеспейді. Iilgen basty qylysh kespeıdi. Күш есіктен кірсе,
Әділдік түндіктен шығады. Kúsh esikten kirse,
Ádildik túndikten shyǵady. Ақылдыға - заң, ақымаққа - таяқ. Aqyldyǵa - zań, aqymaqqa - taıaq. Өз мінін білген,
Өзгеге төрелік береді. Óz minin bilgen,
Ózgege tórelik beredi. Өзінің парқын білген
Өзгенің нарқын біледі. Óziniń parqyn bilgen
Ózgeniń narqyn biledi. Семсер астында серт жүрмейді. Semser astynda sert júrmeıdi. Сырт көз - сыншы. Syrt kóz - synshy. Сын түзелмей, мін түзелмейді. Syn túzelmeı, min túzelmeıdi. Қылша мойным - талша. Qylsha moınym - talsha. Төле бидей әділ жоқ,
Айтқан сөзінде кәдік жоқ. Tóle bıdeı ádil joq,
Aıtqan sózinde kádik joq. Аққан судың да бір тоқтауы бар. Aqqan sýdyń da bir toqtaýy bar. Достыққа достық - қарыз іс,
Дұшпаныңа әділ бол. Dostyqqa dostyq - qaryz is,
Dushpanyńa ádil bol. Әділдікке жан құрбан. Ádildikke jan qurban. Бетке айтқаннын, зәрі жоқ. Betke aıtqannyn, zári joq. Нысап пен ұят - әділдіктен. Nysap pen uıat - ádildikten. Шындық - сегіз, бақыт - егіз. Shyndyq - segiz, baqyt - egiz. Шындық жоқ жерде сұмдық көп. Shyndyq joq jerde sumdyq kóp. Шындық бар жерде,
Өтірік байқап жүреді.
Шындық жоқ жерде
Шіреніп, шайқап жүреді. Shyndyq bar jerde,
Ótirik baıqap júredi.
Shyndyq joq jerde
Shirenip, shaıqap júredi. Шынға жерік - сырға берік. Shynǵa jerik - syrǵa berik. Шын сөз абақтыдан да шығарады. Shyn sóz abaqtydan da shyǵarady. Шындықтан зор палуан жоқ,
Ол жауды да жығады,
Қамалды да бұзады. Shyndyqtan zor palýan joq,
Ol jaýdy da jyǵady,
Qamaldy da buzady. Өтірік ұшы -екеу, шындықтікі - төртеу. Ótirik ushy -ekeý, shyndyqtiki - tórteý. Өтіріктің шиесін шындың шешеді. Ótiriktiń shıesin shyndyń sheshedi. Өтірік айтып жылағанша,
Шыныңды айтып жалың. Ótirik aıtyp jylaǵansha,
Shynyńdy aıtyp jalyń. Өтірік пен шындық арасы - екі елі. Ótirik pen shyndyq arasy - eki eli. Ақ пен қараны шындық айырады. Aq pen qarany shyndyq aıyrady. Тіл жүйрік емес, шын жүйрік. Til júırik emes, shyn júırik. Сөз шынды табады. Sóz shyndy tabady. Жыртық үйді жел табар,
Өтірік сөзді шын табар. Jyrtyq úıdi jel tabar,
Ótirik sózdi shyn tabar. Жылап айтқан шынға нанады,
Күліп айтқан өтірікке нанады. Jylap aıtqan shynǵa nanady,
Kúlip aıtqan ótirikke nanady. Таң атпайын десе, Күн қоймайды,
Өтірікті қуалап, шын қоймайды. Tań atpaıyn dese, Kún qoımaıdy,
Ótirikti qýalap, shyn qoımaıdy. Бал тамған өтіріктен Қан тамған шындық артық. Bal tamǵan ótirikten Qan tamǵan shyndyq artyq. Отты үрлеген жағады,
Шындықты іздеген табады. Otty úrlegen jaǵady,
Shyndyqty izdegen tabady. Аузы құлып сандықты,
Тіс ашпаса, тіл ашар.
Түйін-түйін сырыңды,
Түбінде келіп шын ашар. Aýzy qulyp sandyqty,
Tis ashpasa, til ashar.
Túıin-túıin syryńdy,
Túbinde kelip shyn ashar. Аңыз түбі - ақиқат. Ańyz túbi - aqıqat. Дерегі жоқтың керегі жоқ. Deregi joqtyń keregi joq. Сақалыңа сенбе,
Ар-ожданыңа сен. Saqalyńa senbe,
Ar-ojdanyńa sen. Алашағыңа сенбе,
Алғаныңа сен. Alashaǵyńa senbe,
Alǵanyńa sen. Сыр айтқанға сенбе,
Шын айтқанға сен. Syr aıtqanǵa senbe,
Shyn aıtqanǵa sen. Шайтанға сенген бақсыны тыңдағанша,
Шындыққа сенген жақсыны тыңда. Shaıtanǵa sengen baqsyny tyńdaǵansha,
Shyndyqqa sengen jaqsyny tyńda. Естіген құлақта жазық жоқ. Estigen qulaqta jazyq joq. Көзбен көрген анық,
Құлақпен естіген танық. Kózben kórgen anyq,
Qulaqpen estigen tanyq. Сыр - шымылдық, шындық - айна. Syr - shymyldyq, shyndyq - aına. Айтпайын десем аузым бар,
Көрмейін десем көзім бар. Aıtpaıyn desem aýzym bar,
Kórmeıin desem kózim bar. Қасыңда қара көп болса,
Нөкер емей, немене?
Шөлдегенде ішкен су
Шекер емей, немене?
Ат жалынан тапқан мал,
Бекер емей, немене? Qasyńda qara kóp bolsa,
Nóker emeı, nemene?
Shóldegende ishken sý
Sheker emeı, nemene?
At jalynan tapqan mal,
Beker emeı, nemene? Болар іс болды, бояуы сіңді. Bolar is boldy, boıaýy sińdi. Суды шым тоқтатар,
Сөзді шын тоқтатар. Sýdy shym toqtatar,
Sózdi shyn toqtatar. Әуелгі сөзің рас болса,
Соңғы сөзіңнің өтуіне жақсы. Áýelgi sóziń ras bolsa,
Sońǵy sózińniń ótýine jaqsy. Кұлақпен естігенді көзбен көрген артық,
Көзбен көргенді бастан кешкен артық. Kulaqpen estigendi kózben kórgen artyq,
Kózben kórgendi bastan keshken artyq. Өтірік айтып қарабет болғанша,
шынды айтып жара бет бол. Ótirik aıtyp qarabet bolǵansha,
shyndy aıtyp jara bet bol. Ақиқат ағын суды да тоқтатады. Aqıqat aǵyn sýdy da toqtatady. Бес еннен белгілі. Bes ennen belgili. Естігеннен көрген артық. Estigennen kórgen artyq. Соқырға таяқ ұстатқандай. Soqyrǵa taıaq ustatqandaı. Күнәсін мойындағанды Құдай да кешіреді. Kúnásin moıyndaǵandy Qudaı da keshiredi. Сенім сең бұзады. Senim seń buzady. Адал шындыққа тоқтайды. Adal shyndyqqa toqtaıdy. Бұйырғанға дауа жоқ. Buıyrǵanǵa daýa joq. Шындық - шипа, өтірік - дерт. Shyndyq - shıpa, ótirik - dert. Өтіріктің балын жалап тірі жүргеннен, Шындықтың уын ішіп өлген артық. Ótiriktiń balyn jalap tiri júrgennen, Shyndyqtyń ýyn iship ólgen artyq. Сыйға - сый, сыраға - бал. Syıǵa - syı, syraǵa - bal. Сый қылсаң, сыпыра қыл. Syı qylsań, sypyra qyl. Сыйлап берген су тәтті. Syılap bergen sý tátti. Сый сатулы , қаза қарулы. Syı satýly , qaza qarýly. Сыйласу екі кісіге бірдей. Syılasý eki kisige birdeı. Сыйласқанға не жетсін,
Сөйлескеннен не кетсін? Syılasqanǵa ne jetsin,
Sóıleskennen ne ketsin? «Сіз» деген - сыйластық,
«Сен» деген - анайылық. «Siz» degen - syılastyq,
«Sen» degen - anaıylyq. «Сіз» дегеннен не кетеді,
«Сен» дегеннен не бітеді? «Siz» degennen ne ketedi,
«Sen» degennen ne bitedi? Мың «сіз, бізден» бір шыж-быж артық. Myń «siz, bizden» bir shyj-byj artyq. Сыйласқанның итіне кет дегенің,
Өзіне кет дегенің. Syılasqannyń ıtine ket degeniń,
Ózine ket degeniń. Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста. Iesin syılaǵannyń ıtine súıek tasta. Әркім сыйлағанның құлы. Árkim syılaǵannyń quly. Жақсы сөзіңді сыйлар. Jaqsy sózińdi syılar. Жақсы - сыйлағанының құлы,
Жаман - қорыққанының құлы. Jaqsy - syılaǵanynyń quly,
Jaman - qoryqqanynyń quly. Ел сыйлаған есікте отырмас. El syılaǵan esikte otyrmas. Таныған жерде бой сыйлы,
Танымаған жерде тон сыйлы. Tanyǵan jerde boı syıly,
Tanymaǵan jerde ton syıly. Жаман қорыққанын сыйлайды. Jaman qoryqqanyn syılaıdy. Жақсыны сыйласаң, есіңнен кетпейді,
Жаманды сыйласаң, есігіңнен кетпейді. Jaqsyny syılasań, esińnen ketpeıdi,
Jamandy syılasań, esigińnen ketpeıdi. Ерді асы үшін сыйлама,
Басы үшін сыйла. Erdi asy úshin syılama,
Basy úshin syıla. Сынасуға жараған сыйласуға да жарайды. Synasýǵa jaraǵan syılasýǵa da jaraıdy. Қызығын көрмеген малдан не пайда,
Сыйласып жүрмеген жаннан не пайда? Qyzyǵyn kórmegen maldan ne paıda,
Syılasyp júrmegen jannan ne paıda? Танымас танымасын сыйламас. Tanymas tanymasyn syılamas. Сәлемнің де сәті бар. Sálemniń de sáti bar. Елді сыйлағаның - өзіңді сыйлағаның. Eldi syılaǵanyń - ózińdi syılaǵanyń. Үлкенді сен сыйласаң,
Кіші сені сыйлайды;
Кішіні сен сыйласаң,
Кісі сені сыйлайды. Úlkendi sen syılasań,
Kishi seni syılaıdy;
Kishini sen syılasań,
Kisi seni syılaıdy. Туғаныңмен сыйласпасаң,
Кең дүниеге сыймассың. Týǵanyńmen syılaspasań,
Keń dúnıege syımassyń. Жақыныңды жаттай сыйла,
Жат жанынан түңілсін. Jaqynyńdy jattaı syıla,
Jat janynan túńilsin. Атымды ата да, сыбағамды итке сал. Atymdy ata da, sybaǵamdy ıtke sal. Сыйлап берген су
Сатып алған балдан тәтті. Syılap bergen sý
Satyp alǵan baldan tátti. Сәлемсіз кісі жоқ. Sálemsiz kisi joq. Сәлем де парыз, өлік те парыз. Sálem de paryz, ólik te paryz. Үлкенге сәлем бер,
Кішіге қалам бер. Úlkenge sálem ber,
Kishige qalam ber. Көпті сыйлағаның - өзіңді сыйлағаның. Kópti syılaǵanyń - ózińdi syılaǵanyń. Сыйлассаң - сыйлы боласың. Syılassań - syıly bolasyń. Үйсіз күй болмайды,
Күйсіз сый болмайды. Úısiz kúı bolmaıdy,
Kúısiz syı bolmaıdy. Сыйлап берсе, су да іш. Syılap berse, sý da ish. Сүйген құлдың аты көп. Súıgen quldyń aty kóp. Сыйлағанды сыйла, иілмегенді иле. Syılaǵandy syıla, ıilmegendi ıle. Сыйлассаң - сыйымды боларсың. Syılassań - syıymdy bolarsyń. Сыйлай берсең, сараң да мырза болады. Syılaı berseń, sarań da myrza bolady. Ел болам десең, сыйлас,
Қор болам десең, қастас. El bolam deseń, syılas,
Qor bolam deseń, qastas. Сиырға су көрсетпе,
Жаманға сый көрсетпе. Sıyrǵa sý kórsetpe,
Jamanǵa syı kórsetpe. Киген тоның ескірер,
Кидіргенің ескірмес. Kıgen tonyń eskirer,
Kıdirgeniń eskirmes. Сыйласаң ата-анаңды,
Кешірер сенің қатеңді. Syılasań ata-anańdy,
Keshirer seniń qateńdi. Алғыс алған тек те емес,
Қарғыс алған көктемес. Alǵys alǵan tek te emes,
Qarǵys alǵan kóktemes. Басыңды сыйлама, жасыңды сыйла. Basyńdy syılama, jasyńdy syıla. Мәртебең биік болса,
Алыстан көреді.
Жақының да, жатың да,
Иіліп сәлем береді. Mártebeń bıik bolsa,
Alystan kóredi.
Jaqynyń da, jatyń da,
Iilip sálem beredi. Сәлеміне қарай жауабы. Sálemine qaraı jaýaby. «Қарағым» деген жылы сөз,
Тон болып төнді жылытпаса да,
жанды жылытады. «Qaraǵym» degen jyly sóz,
Ton bolyp tóndi jylytpasa da,
jandy jylytady. Қиналып сұрағанға берсең,
Өзіңді сыйлағаның; Qınalyp suraǵanǵa berseń,
Ózińdi syılaǵanyń; Ізеттінің інісі көп. Izettiniń inisi kóp. Үлкенді сыйлау - кісілік. Úlkendi syılaý - kisilik. Сый - жеңгендікі, сөз - тергендікі. Syı - jeńgendiki, sóz - tergendiki. Сыпайы тоңбай қалтырайды. Sypaıy tońbaı qaltyraıdy. Сыпайының алдында сүйек жатсын. Sypaıynyń aldynda súıek jatsyn. Сыпайы сырын жасырмас,
Пұшық мұрнын жасырмас. Sypaıy syryn jasyrmas,
Pushyq murnyn jasyrmas. Сыпайыны үйде көрме, түзде көр. Sypaıyny úıde kórme, túzde kór. Сырлы аяқтың сыры кетсе де, сыны кетпейді. Syrly aıaqtyń syry ketse de, syny ketpeıdi. Иманмен қаптап қойғандай. Imanmen qaptap qoıǵandaı. Денесі икемдінің келбеті сүйкімді. Denesi ıkemdiniń kelbeti súıkimdi. Сұлуынан жылуы. Sulýynan jylýy. Кішіпейілділік - кісі көркі. Kishipeıildilik - kisi kórki. Кішіпейілділіктен кішіреймейсің. Kishipeıildilikten kishireımeısiń. Кішіпейілділік - кішілік емес, кісілік. Kishipeıildilik - kishilik emes, kisilik. Кішіпейілдің кеудесі ашық. Kishipeıildiń keýdesi ashyq. Арғымаққа оқ тисе,
Мәстектей туламас. Arǵymaqqa oq tıse,
Mástekteı týlamas. Сыпайыға сұлулықтан әсемдік жарасымды. Sypaıyǵa sulýlyqtan ásemdik jarasymdy. Келбеті келіскеннен кеңес сұра. Kelbeti keliskennen keńes sura. Жан қиналмай жұмыс бітпес,
Талап қылмай мұратқа жетпес. Jan qınalmaı jumys bitpes,
Talap qylmaı muratqa jetpes. Сыпайы жаурамайды, дірілдейді,
Өзгеге тоңғаны білінбейді. Sypaıy jaýramaıdy, dirildeıdi,
Ózgege tońǵany bilinbeıdi. Сыпайы сырын білдірмес. Sypaıy syryn bildirmes. Сыпайы сырттан мақтар. Sypaıy syrttan maqtar. Сыпайыға өлім бар да, қорлық жоқ. Sypaıyǵa ólim bar da, qorlyq joq. Талап - талмас қанат. Talap - talmas qanat. Талаптыға жол бер,
Өнерліге қол бер. Talaptyǵa jol ber,
Ónerlige qol ber. Талабы таудай. Talaby taýdaı. Талаптың жолы тастан да ауыр. Talaptyń joly tastan da aýyr. Талабы жоқ жас ұлан,
Қанаты жоқ құс. Talaby joq jas ulan,
Qanaty joq qus. Талабы жоқ жас ұлың
Жалыны жоқ шоқпен тең. Talaby joq jas ulyń
Jalyny joq shoqpen teń. Құсты қанат ұшырады,
Ерді талап ұшырады. Qusty qanat ushyrady,
Erdi talap ushyrady. Ізденген шығатын ағашын да табады. Izdengen shyǵatyn aǵashyn da tabady. Іздеген инені де табады. Izdegen ıneni de tabady. Іздеген мұратына жетер,
Жалқаудың өмірі босқа өтер. Izdegen muratyna jeter,
Jalqaýdyń ómiri bosqa óter. Ізденбеген ілгерілемейді.
Іздеген табады, сұраған алады. Izdenbegen ilgerilemeıdi.
Izdegen tabady, suraǵan alady. Жоқ іздеген жоғалғанды табады. Joq izdegen joǵalǵandy tabady. Ынта болса адамда,
Қиын іс жоқ ғаламда. Ynta bolsa adamda,
Qıyn is joq ǵalamda. Азат басың болсын құл,
Қолдан келмес іске ұмтыл. Azat basyń bolsyn qul,
Qoldan kelmes iske umtyl. Не ер болып шық,
Не жер болып шық. Ne er bolyp shyq,
Ne jer bolyp shyq. Суыған күл от болмас. Sýyǵan kúl ot bolmas. Іздесең - табасың, алыссаң - аласың. Izdeseń - tabasyń, alyssań - alasyń. Берер Тәңірім талап қылсаң,
Түк таплайды қарап жатқан. Berer Táńirim talap qylsań,
Túk taplaıdy qarap jatqan. Жауды күшті деме,
Ерлік етсең - жығасың.
Тауды биік деме,
Талап етсең - шығасың. Jaýdy kúshti deme,
Erlik etseń - jyǵasyń.
Taýdy bıik deme,
Talap etseń - shyǵasyń. Анадан алтау туғанша,
Жалғыз туса не етеді?
Елге түлға керек-ті.
Қарағайға қарсы бұтақ біткенше,
Еменге айыр бұтақ бітсе не етеді?
Құсқа тұғыр керек-ті. Anadan altaý týǵansha,
Jalǵyz týsa ne etedi?
Elge túlǵa kerek-ti.
Qaraǵaıǵa qarsy butaq bitkenshe,
Emenge aıyr butaq bitse ne etedi?
Qusqa tuǵyr kerek-ti. Талапты ерге нұр жауар. Talapty erge nur jaýar.
