Бала туралы 176
Бала - адамның бауыр еті.
Bala - adamnyń baýyr eti.
Бала - жүректің миуасы.
Bala - júrektiń mıýasy.
Бала - көңілдің гүлі, көздің нұры.
Bala - kóńildiń gúli, kózdiń nury.
Бала - ананың бауыр еті, көз нұры.
Bala - ananyń baýyr eti, kóz nury.
Бала - әкенің білек еті, ананың - жүрек еті.
Bala - ákeniń bilek eti, ananyń - júrek eti.
Бала - балым, баланың баласы - жаным
Bala - balym, balanyń balasy - janym
Бала - артта қалған із,
Бақыт - ұзатылған қыз. Bala - artta qalǵan iz,
Baqyt - uzatylǵan qyz. Балалық шағы - патша тағы. Balalyq shaǵy - patsha taǵy. Бір бала атаға жете туады,
Бір бала атадан өте туады,
Бір бала кейін қарай кете туады. Bir bala ataǵa jete týady,
Bir bala atadan óte týady,
Bir bala keıin qaraı kete týady. Баланың тұңғышы ыстық, кенжесі тәтті. Balanyń tuńǵyshy ystyq, kenjesi tátti. Баласы жақсының қарасы жақсы. Balasy jaqsynyń qarasy jaqsy. Балалы кісі пақыр болмас. Balaly kisi paqyr bolmas. Баланың ата-анаға қарызы көп. Balanyń ata-anaǵa qaryzy kóp. Бала болсаң болғандай бол,
Ағайынға қорғандай бол. Bala bolsań bolǵandaı bol,
Aǵaıynǵa qorǵandaı bol. Баланың жақсысы - сүйініш,
жаманы - күйініш. Balanyń jaqsysy - súıinish,
jamany - kúıinish. Бала балдан тәтті,
Немере жаннан тәтті. Bala baldan tátti,
Nemere jannan tátti. Бай баласы - балпаң,
Жарлы баласы - жалтаң. Baı balasy - balpań,
Jarly balasy - jaltań. Ерке бала ел болмас. Erke bala el bolmas. Баланың балақайы да бар, қалақайы да бар. Balanyń balaqaıy da bar, qalaqaıy da bar. Баланы ақырып үйретпе, ақырын үйрет. Balany aqyryp úıretpe, aqyryn úıret. Баланы жақсылыққа жанастыр, Жамандықтан адастыр. Balany jaqsylyqqa janastyr, Jamandyqtan adastyr. Балаң өзіңе тартса жұбан,
Қоғамға тартса қуан. Balań ózińe tartsa juban,
Qoǵamǵa tartsa qýan. Бала атадан бір батпан артық туады. Bala atadan bir batpan artyq týady. Бала атадан ширек кем де туады. Bala atadan shırek kem de týady. Бала өсті дегенше,
батыр өсті десейші.
Батыр өнер білмесе,
қапыл өсті десейші. Bala ósti degenshe,
batyr ósti deseıshi.
Batyr óner bilmese,
qapyl ósti deseıshi. Болар бала - боғынан. Bolar bala - boǵynan. 0, Құдайым, бала бер,
Бала берсең, сана бер.
Сана бермеген балаңды,
Қайтып өзің ала бер. 0, Qudaıym, bala ber,
Bala berseń, sana ber.
Sana bermegen balańdy,
Qaıtyp óziń ala ber. Бала - жаның, мал - иманың. Bala - janyń, mal - ımanyń. Бесіктегі бала бес түлейді. Besiktegi bala bes túleıdi. Бесіктегі бала ененікі,
Ат үстіндегі бала елдікі. Besiktegi bala eneniki,
At ústindegi bala eldiki. Балалы үйрек көлден кетпес,
Баласы жас елден кетпес. Balaly úırek kólden ketpes,
Balasy jas elden ketpes. Балаға жанның ашуы бірдей,
Қай қолыңды кессең де,
Жанға батуы бірдей. Balaǵa jannyń ashýy birdeı,
Qaı qolyńdy kesseń de,
Janǵa batýy birdeı. Атадан бала туса игі,
Ата жолын қуса игі.
Балаңды жұрт мақтаса,
Бәрінен де сол игі. Atadan bala týsa ıgi,
Ata jolyn qýsa ıgi.
Balańdy jurt maqtasa,
Bárinen de sol ıgi. Ұқсамасаң тумағыр. Uqsamasań týmaǵyr. Болар бала бесікте бұлқынар,
Болар құлын желіде жұлқынар. Bolar bala besikte bulqynar,
Bolar qulyn jelide julqynar. Үлкеннің мың қуанғанынан Баланың бір қуанғаны артық. Úlkenniń myń qýanǵanynan Balanyń bir qýanǵany artyq. Дүниеде бал тәтті,
Балдан бала тәтті. Dúnıede bal tátti,
Baldan bala tátti. Ат болар тай саяққа үйір,
Адам болар бала қонаққа үйір. At bolar taı saıaqqa úıir,
Adam bolar bala qonaqqa úıir. Талапты бала талпынған құстай,
Құмары қанбас биікке ұшпай. Talapty bala talpynǵan qustaı,
Qumary qanbas bıikke ushpaı. Адам болар бала алысқа қарайды. Adam bolar bala alysqa qaraıdy. Ұл туғанға күн туады. Ul týǵanǵa kún týady. Жас бала құстың көлеңкесінен де тоңады. Jas bala qustyń kóleńkesinen de tońady. Жылауық болса да,
Баланың болғаны жақсы. Jylaýyq bolsa da,
Balanyń bolǵany jaqsy. Бақырауық болса да,
Түйенің нары жақсы. Baqyraýyq bolsa da,
Túıeniń nary jaqsy. Күлшелі бала - сүйкімді. Kúlsheli bala - súıkimdi. Әкенің баласы болма,
Адамның баласы бол. Ákeniń balasy bolma,
Adamnyń balasy bol. Бала күлкіге тоймас. Bala kúlkige toımas. Жауар күн ыстық болады,
Болар бала пысық болады. Jaýar kún ystyq bolady,
Bolar bala pysyq bolady. Ер бала - он үште отау иесі. Er bala - on úshte otaý ıesi. Он үште ұл ұлан,
Он бесте қыз ұлан. On úshte ul ulan,
On beste qyz ulan. Аттан тай озады,
Атадан бала озады. Attan taı ozady,
Atadan bala ozady. Тайдың мінгені білінбес,
Баланың істегені білінбес. Taıdyń mingeni bilinbes,
Balanyń istegeni bilinbes. Сиырды жақсы көрсеткен - артындағы танасы:
Әйелді жақсы көрсеткен - бауырындағы баласы. Sıyrdy jaqsy kórsetken - artyndaǵy tanasy:
Áıeldi jaqsy kórsetken - baýyryndaǵy balasy. Күнсіз гүл өспес,
Күтімсіз ұл өспес. Kúnsiz gúl óspes,
Kútimsiz ul óspes. Кісі болар баланың,
Кісіменен ісі бар.
Кісі болмас баланың
Кісіменен несі бар? Kisi bolar balanyń,
Kisimenen isi bar.
Kisi bolmas balanyń
Kisimenen nesi bar? Кісі болар баланың,
Кісесінен белгілі. Kisi bolar balanyń,
Kisesinen belgili. Ат болатын құлынның,
Мүшесінен белгілі. At bolatyn qulynnyń,
Múshesinen belgili. Өсер елдің баласы,
Бірін-бірі батыр дейді.
Өшер елдің баласы,
Бірін-бірі қатын дейді. Óser eldiń balasy,
Birin-biri batyr deıdi.
Ósher eldiń balasy,
Birin-biri qatyn deıdi. Ораздының баласы,
Он бесінде баспын дейді.
Шеразының баласы
Жиырма бесінде жаспын дейді. Orazdynyń balasy,
On besinde baspyn deıdi.
Sherazynyń balasy
Jıyrma besinde jaspyn deıdi. Қошқар болар тоқтының,
Тұмсық жағы дөң келер.
Адам болар баланың,
Маңдай алды кең келер. Qoshqar bolar toqtynyń,
Tumsyq jaǵy dóń keler.
Adam bolar balanyń,
Mańdaı aldy keń keler. Ат болатын құлынның,
Бауыры жазық келер.
Адам болар баланың,
Маңдайы жазық келер. At bolatyn qulynnyń,
Baýyry jazyq keler.
Adam bolar balanyń,
Mańdaıy jazyq keler. Атадан жақсы ұл туса,
есіктегі басын төрге сүйрер.
Атадан нашар ұл туса,
төрдегі басын есікке сүйрер. Atadan jaqsy ul týsa,
esiktegi basyn tórge súırer.
Atadan nashar ul týsa,
tórdegi basyn esikke súırer. Жаман бала ата-анасын қинайды,
Баланың жақсысы ата-анасын сыйлайды. Jaman bala ata-anasyn qınaıdy,
Balanyń jaqsysy ata-anasyn syılaıdy. Өз балаң өзекке тепсең де кетпейді,
Кісі баласы кісендесең де тұрмайды. Óz balań ózekke tepseń de ketpeıdi,
Kisi balasy kisendeseń de turmaıdy. Ер бала ата-анасына таяу,
Қыз бала - үйге жаққан бояу. Er bala ata-anasyna taıaý,
Qyz bala - úıge jaqqan boıaý. Ер бала өкпешіл болса,
Ырысқа кесір болар. Er bala ókpeshil bolsa,
Yrysqa kesir bolar. Қыз бала өкпешіл болса,
Қалың малы көп болар. Qyz bala ókpeshil bolsa,
Qalyń maly kóp bolar. Жақсы болса, балаңды
«Жанарым, - де, - көзімнің>>.
Көрмей кетсе қараңды,
«Арамым, - де, - өзімнің>>. Jaqsy bolsa, balańdy
«Janarym, - de, - kózimniń>>.
Kórmeı ketse qarańdy,
«Aramym, - de, - ózimniń>>. Әдепті бала - арлы бала,
Әдепсіз бала - сорлы бала. Ádepti bala - arly bala,
Ádepsiz bala - sorly bala. Әдепсіз бала - аяққа басылған шала. Ádepsiz bala - aıaqqa basylǵan shala. Бала жақсы болса - бала,
Жаман болса - пәле. Bala jaqsy bolsa - bala,
Jaman bolsa - pále. Адал бала - ырысың,
Арам бала құрысын. Adal bala - yrysyń,
Aram bala qurysyn. Жұрттан Сүлеймен туады,
Бізден сілейген туады. Jurttan Súleımen týady,
Bizden sileıgen týady. Ұлдың бір көзі жоқ,
Құлдың екі көзі жоқ. Uldyń bir kózi joq,
Quldyń eki kózi joq. Балаға жұғыспа, пәлесі жұғады,
Қатынға жұғыспа, қарасы жұғады. Balaǵa juǵyspa, pálesi juǵady,
Qatynǵa juǵyspa, qarasy juǵady. Бала, баланың ісі шала. Bala, balanyń isi shala. Балаң жақсы болса,
Жердің үсті жақсы.
Балаң жаман болса,
Жердің асты жақсы. Balań jaqsy bolsa,
Jerdiń ústi jaqsy.
Balań jaman bolsa,
Jerdiń asty jaqsy. Бала жұмсасаң, артынан өзің барарсың. Bala jumsasań, artynan óziń bararsyń. Бала соққан кездіктің басы жарық. Bala soqqan kezdiktiń basy jaryq. Ерке бала екі жылар. Erke bala eki jylar. Асыл - асылдан, нәсіл - нәсілден. Asyl - asyldan, násil - násilden. Ашамай нардан үлкен,
Бала ханнан үлкен. Ashamaı nardan úlken,
Bala hannan úlken. Бала ойынмен өседі. Bala oıynmen ósedi. Ұл - орныңдағы ту,
Қыз - ұшатын қу (аққу). Ul - ornyńdaǵy tý,
Qyz - ushatyn qý (aqqý). Үй иесі - ұл, төр иесі - қыз. Úı ıesi - ul, tór ıesi - qyz. Әке ұрған ұл оңар,
Шеше ұрған қыз оңбас. Áke urǵan ul ońar,
Sheshe urǵan qyz ońbas. Түйем жалғыз деп тұзға үйретпе,
Ұлым жалғыз деп асқа үйретпе. Túıem jalǵyz dep tuzǵa úıretpe,
Ulym jalǵyz dep asqa úıretpe. Тынымсыз елдің баласы - дуана. Tynymsyz eldiń balasy - dýana. Атаға бала жеттім десе де,
Батпан ширек кем туады. Ataǵa bala jettim dese de,
Batpan shırek kem týady. Жақсы бала - сүйік,
Жаман бала - күйік. Jaqsy bala - súıik,
Jaman bala - kúıik. Жетесі жаман жас бала,
Жетпістегі шалмен тең. Jetesi jaman jas bala,
Jetpistegi shalmen teń. Ана тілін алмаған ұл,
Аман болсын да, жүре берсін. Ana tilin almaǵan ul,
Aman bolsyn da, júre bersin. Қарға баласы боқ шоқыр,
Молда баласы оқу оқыр. Qarǵa balasy boq shoqyr,
Molda balasy oqý oqyr. Баланың өскен бесігі -
Кең дүниенің есігі. Balanyń ósken besigi -
Keń dúnıeniń esigi. Бесіксіз үйде береке жоқ. Besiksiz úıde bereke joq. Бесік көрмеген ессіз болып есіктен кіреді. Besik kórmegen essiz bolyp esikten kiredi. Атадан жақсы ұл туса,
Қар үстіне от жағар.
Атадан жаман ұл туса,
Ат үстінен ит қабар. Atadan jaqsy ul týsa,
Qar ústine ot jaǵar.
Atadan jaman ul týsa,
At ústinen ıt qabar. Тексізден текті тумайды,
Жабыдан тұлпар шықпайды. Teksizden tekti týmaıdy,
Jabydan tulpar shyqpaıdy. Ата-ананы сыйлаған көп жасар,
Сыйламаған жан қинар. Ata-anany syılaǵan kóp jasar,
Syılamaǵan jan qınar. Өзімдікі сұңғыла, өзгенікі миғұла. Ózimdiki suńǵyla, ózgeniki mıǵula. Көргенсізден көрдемше бала туады. Kórgensizden kórdemshe bala týady. Ұстазына қарап бала өсер,
Бақташысына қарап мал өсер. Ustazyna qarap bala óser,
Baqtashysyna qarap mal óser. Оңар бала топқа үйір,
Оңбас бала жоққа үйір. Ońar bala topqa úıir,
Ońbas bala joqqa úıir. Талабы жоқ жас ұлан - жалыны жоқ шоқ. Talaby joq jas ulan - jalyny joq shoq. Отыз ұлың болса да, орны бөлек,
Қырық қызың болса да, қылығымен. Otyz ulyń bolsa da, orny bólek,
Qyryq qyzyń bolsa da, qylyǵymen. Жұрттың Ыбырайы - Ыбырай,
Біздің Ыбырай - сұмырай. Jurttyń Ybyraıy - Ybyraı,
Bizdiń Ybyraı - sumyraı. Қатын ашуланса қатты айтар,
Бала ашуланса бетін қайтар. Qatyn ashýlansa qatty aıtar,
Bala ashýlansa betin qaıtar. Балаға айтқан сөз - байлаусыз бұзау. Balaǵa aıtqan sóz - baılaýsyz buzaý. Болар елдің баласын сәнінен емес,
Сәлемінен таны. Bolar eldiń balasyn sáninen emes,
Sáleminen tany. Суық бауыр баладан суыртпақ жіп күтпе, Sýyq baýyr baladan sýyrtpaq jip kútpe, Ұлың тентек болса да, зор болсын. Ulyń tentek bolsa da, zor bolsyn. Атанымды атсаң да, ботамды атпа. Atanymdy atsań da, botamdy atpa. Жас бота боздаса,
Жас бала қосыла боздайды. Jas bota bozdasa,
Jas bala qosyla bozdaıdy. Ұл кетті жайына, қыз кетті байына. Ul ketti jaıyna, qyz ketti baıyna. Өзіңнен тумай ұл болмас,
Сатып алмай құл болмас. Ózińnen týmaı ul bolmas,
Satyp almaı qul bolmas. Аты жаманның арманы кетер,
Баласы жаманның дәрмені кетер. Aty jamannyń armany keter,
Balasy jamannyń dármeni keter. Балаға пышақ бермесең бір жылар,
Берсең екі жылар. Balaǵa pyshaq bermeseń bir jylar,
Berseń eki jylar. Жылайтын баланың үш күн бұрын көзі қышиды. Jylaıtyn balanyń úsh kún buryn kózi qyshıdy. Жылайтын бала әкесінің сақалымен ойнайды. Jylaıtyn bala ákesiniń saqalymen oınaıdy. Ерке баланың көзі жасты,
Аяғын бұзау басты. Erke balanyń kózi jasty,
Aıaǵyn buzaý basty. Баланың аузымен періште сөйлейді. Balanyń aýzymen perishte sóıleıdi. Баласы әкесіне кереку үйретеді. Balasy ákesine kereký úıretedi. Есер баладан ерке бала жаман. Eser baladan erke bala jaman. Келіншектің баласын кезек сүй. Kelinshektiń balasyn kezek súı. Аталы баланың өзі тойған,
Жетім баланың көзі тойған. Ataly balanyń ózi toıǵan,
Jetim balanyń kózi toıǵan. Көргенсіз бала шешесін түртіп ойнайды. Kórgensiz bala sheshesin túrtip oınaıdy. Еркенің жасы кетпес,
Жорғаның тері кеппес. Erkeniń jasy ketpes,
Jorǵanyń teri keppes. Жыламаған балаға емшек бермейді. Jylamaǵan balaǵa emshek bermeıdi. Тісі шыққан балаға,
Шайнап берген ас болмас. Tisi shyqqan balaǵa,
Shaınap bergen as bolmas. Өспейтін бала өнбейтін дауды қуады. Óspeıtin bala ónbeıtin daýdy qýady. Өзі жығылған бала жыламайды. Ózi jyǵylǵan bala jylamaıdy. Неге керек қазақтың,
Жүйрігі менен жорғасы,
Өзімізде де бар бір «жаман». Nege kerek qazaqtyń,
Júırigi menen jorǵasy,
Ózimizde de bar bir «jaman». Мал - баланың шашуы. Mal - balanyń shashýy. Жаман болса да, ұрпақ қалсын,
Өз орнында оты жансын. Jaman bolsa da, urpaq qalsyn,
Óz ornynda oty jansyn. Өз балаңды өскенше,
Немереңді өлгенше бағасың. Óz balańdy óskenshe,
Nemereńdi ólgenshe baǵasyń. Немере несін береді?
Етін жеп, сүйегін береді. Nemere nesin beredi?
Etin jep, súıegin beredi. Атадан тусаң, атаңның жолын қуарсың
Қатеден тусаң, анаңның көзін жуарсың Atadan týsań, atańnyń jolyn qýarsyń
Qateden týsań, anańnyń kózin jýarsyń Ұлыңның санасы болса,
Елдің ағасы болар. Ulyńnyń sanasy bolsa,
Eldiń aǵasy bolar. Бір баласы бардың,
Шығар-шықпас жаны бар.
Екі баласы бардың,
Жүрегінде жалы бар. Bir balasy bardyń,
Shyǵar-shyqpas jany bar.
Eki balasy bardyń,
Júreginde jaly bar. Тумағанның түбі шикі. Týmaǵannyń túbi shıki. Үйленгенше өз ұлын,
Үйленген соң кісі ұлы. Úılengenshe óz ulyn,
Úılengen soń kisi uly. Жақсы ұл - елдің туы. Jaqsy ul - eldiń týy. Ата тұрып, ұлы сөйлегені ержеткені,
Ана тұрып, қызы сөйлегені - бойжеткені. Ata turyp, uly sóılegeni erjetkeni,
Ana turyp, qyzy sóılegeni - boıjetkeni. Он бес жас құйын қуған желмен тең. On bes jas quıyn qýǵan jelmen teń. Бала болсаң болғандай бол,
Ағайынға қорғандай бол.
Досыңа майыспа,
Қасыңа қайыспа. Bala bolsań bolǵandaı bol,
Aǵaıynǵa qorǵandaı bol.
Dosyńa maıyspa,
Qasyńa qaıyspa. Күні жеткен бала күшенбей-ақ туады. Kúni jetken bala kúshenbeı-aq týady. Асылдан асыл туады,
Жалқаудан масыл туады.
Мылжыңнан езбе туады,
Қыдырмадан кезбе туады. Asyldan asyl týady,
Jalqaýdan masyl týady.
Myljyńnan ezbe týady,
Qydyrmadan kezbe týady. Таздан жарғақ бас туады,
Кедейден мал бақпас туады,
Шабаннан желмес туады,
Сараңнан бермес туады. Tazdan jarǵaq bas týady,
Kedeıden mal baqpas týady,
Shabannan jelmes týady,
Sarańnan bermes týady. Ата ұлы аталықтың сөзін айтады. Ata uly atalyqtyń sózin aıtady. Ұлы атаның ері,
Екі көзінің бірі. Uly atanyń eri,
Eki kóziniń biri. Ата дәулетті болса,
Бала ғибратты. Ata dáýletti bolsa,
Bala ǵıbratty. Құдайдан бала сұрасаң, береді. Qudaıdan bala surasań, beredi. Үлкеннің онына бергенше,
Баланың біріне бер. Úlkenniń onyna bergenshe,
Balanyń birine ber. Қызың - далаң,
Ұлың - панаң. Qyzyń - dalań,
Ulyń - panań. Бала жеңіне қарап өседі. Bala jeńine qarap ósedi. Жетесіз ұл
жеті атасын қаздырады. Jetesiz ul
jeti atasyn qazdyrady. Бір оқты құлан көтереді,
Екі оқты ұлан көтереді. Bir oqty qulan kóteredi,
Eki oqty ulan kóteredi. Балаға
әкенің бағы бақ болмайды,
малы мал болмайды. Balaǵa
ákeniń baǵy baq bolmaıdy,
maly mal bolmaıdy. Атадан пұл қалғанша ұл қалсын. Atadan pul qalǵansha ul qalsyn. Шебер болар бала бармағынан,
Кісі болар бала кісілігінен танылады. Sheber bolar bala barmaǵynan,
Kisi bolar bala kisiliginen tanylady. Әр баланың қолында бір шақалақ. Ár balanyń qolynda bir shaqalaq. Лашын құсқа әуе қадірлі,
Жүйрік атқа дала қадірлі,
Ата-анаға бала қадірлі. Lashyn qusqa áýe qadirli,
Júırik atqa dala qadirli,
Ata-anaǵa bala qadirli. Құм төбе болмас,
Күйеу бала ұл болмас. Qum tóbe bolmas,
Kúıeý bala ul bolmas. Бала сүйгеннің көңілі тоқ. Bala súıgenniń kóńili toq. Әкеде де әке,
Балада да бала бар. Ákede de áke,
Balada da bala bar. Әкелі бала - жаужүрек,
Әкесіз бала - сужүрек. Ákeli bala - jaýjúrek,
Ákesiz bala - sýjúrek. Жаманнан жақсы туса да,
Жақсыдан жаман туса да,
Тартпай қоймас негізге. Jamannan jaqsy týsa da,
Jaqsydan jaman týsa da,
Tartpaı qoımas negizge. Бала - ата ананың көз қуанышы. Bala - ata ananyń kóz qýanyshy. Бала тапқандікі емес, баққандікі. Bala tapqandiki emes, baqqandiki. Бала, бала деген базарымыз,
Қай баладан ашылар ажарымыз. Bala, bala degen bazarymyz,
Qaı baladan ashylar ajarymyz. Хан ұлы - төре,
Би ұлы - шора. Han uly - tóre,
Bı uly - shora. Ұл туса Күн,
Қыз туса Ай туады. Ul týsa Kún,
Qyz týsa Aı týady. Қазанның қайнағанын қара,
Баланың ойнағанын қара. Qazannyń qaınaǵanyn qara,
Balanyń oınaǵanyn qara. Бір баласы бардың,
Бір ру елде малы бар.
Екі баласы бардың,
Екі ру елде малы бар.
Үш баласы бардың,
Үш ру елде малы бар.
Төрт баласы бардың,
Төбеден салған жолы бар.
Бес баласы бардың,
Дес бермес күші бар.
Алты баласы бардың,
Алладан басқа несі бар?! Bir balasy bardyń,
Bir rý elde maly bar.
Eki balasy bardyń,
Eki rý elde maly bar.
Úsh balasy bardyń,
Úsh rý elde maly bar.
Tórt balasy bardyń,
Tóbeden salǵan joly bar.
Bes balasy bardyń,
Des bermes kúshi bar.
Alty balasy bardyń,
Alladan basqa nesi bar?! Баланың істегені білінбейді. Balanyń istegeni bilinbeıdi. Атадан жақсы ұл туса,
Елінің зоры болады.
Атадан жаман ұл туса,
Адам біткеннің қоры болады. Atadan jaqsy ul týsa,
Eliniń zory bolady.
Atadan jaman ul týsa,
Adam bitkenniń qory bolady.
Бақыт - ұзатылған қыз. Bala - artta qalǵan iz,
Baqyt - uzatylǵan qyz. Балалық шағы - патша тағы. Balalyq shaǵy - patsha taǵy. Бір бала атаға жете туады,
Бір бала атадан өте туады,
Бір бала кейін қарай кете туады. Bir bala ataǵa jete týady,
Bir bala atadan óte týady,
Bir bala keıin qaraı kete týady. Баланың тұңғышы ыстық, кенжесі тәтті. Balanyń tuńǵyshy ystyq, kenjesi tátti. Баласы жақсының қарасы жақсы. Balasy jaqsynyń qarasy jaqsy. Балалы кісі пақыр болмас. Balaly kisi paqyr bolmas. Баланың ата-анаға қарызы көп. Balanyń ata-anaǵa qaryzy kóp. Бала болсаң болғандай бол,
Ағайынға қорғандай бол. Bala bolsań bolǵandaı bol,
Aǵaıynǵa qorǵandaı bol. Баланың жақсысы - сүйініш,
жаманы - күйініш. Balanyń jaqsysy - súıinish,
jamany - kúıinish. Бала балдан тәтті,
Немере жаннан тәтті. Bala baldan tátti,
Nemere jannan tátti. Бай баласы - балпаң,
Жарлы баласы - жалтаң. Baı balasy - balpań,
Jarly balasy - jaltań. Ерке бала ел болмас. Erke bala el bolmas. Баланың балақайы да бар, қалақайы да бар. Balanyń balaqaıy da bar, qalaqaıy da bar. Баланы ақырып үйретпе, ақырын үйрет. Balany aqyryp úıretpe, aqyryn úıret. Баланы жақсылыққа жанастыр, Жамандықтан адастыр. Balany jaqsylyqqa janastyr, Jamandyqtan adastyr. Балаң өзіңе тартса жұбан,
Қоғамға тартса қуан. Balań ózińe tartsa juban,
Qoǵamǵa tartsa qýan. Бала атадан бір батпан артық туады. Bala atadan bir batpan artyq týady. Бала атадан ширек кем де туады. Bala atadan shırek kem de týady. Бала өсті дегенше,
батыр өсті десейші.
Батыр өнер білмесе,
қапыл өсті десейші. Bala ósti degenshe,
batyr ósti deseıshi.
Batyr óner bilmese,
qapyl ósti deseıshi. Болар бала - боғынан. Bolar bala - boǵynan. 0, Құдайым, бала бер,
Бала берсең, сана бер.
Сана бермеген балаңды,
Қайтып өзің ала бер. 0, Qudaıym, bala ber,
Bala berseń, sana ber.
Sana bermegen balańdy,
Qaıtyp óziń ala ber. Бала - жаның, мал - иманың. Bala - janyń, mal - ımanyń. Бесіктегі бала бес түлейді. Besiktegi bala bes túleıdi. Бесіктегі бала ененікі,
Ат үстіндегі бала елдікі. Besiktegi bala eneniki,
At ústindegi bala eldiki. Балалы үйрек көлден кетпес,
Баласы жас елден кетпес. Balaly úırek kólden ketpes,
Balasy jas elden ketpes. Балаға жанның ашуы бірдей,
Қай қолыңды кессең де,
Жанға батуы бірдей. Balaǵa jannyń ashýy birdeı,
Qaı qolyńdy kesseń de,
Janǵa batýy birdeı. Атадан бала туса игі,
Ата жолын қуса игі.
Балаңды жұрт мақтаса,
Бәрінен де сол игі. Atadan bala týsa ıgi,
Ata jolyn qýsa ıgi.
Balańdy jurt maqtasa,
Bárinen de sol ıgi. Ұқсамасаң тумағыр. Uqsamasań týmaǵyr. Болар бала бесікте бұлқынар,
Болар құлын желіде жұлқынар. Bolar bala besikte bulqynar,
Bolar qulyn jelide julqynar. Үлкеннің мың қуанғанынан Баланың бір қуанғаны артық. Úlkenniń myń qýanǵanynan Balanyń bir qýanǵany artyq. Дүниеде бал тәтті,
Балдан бала тәтті. Dúnıede bal tátti,
Baldan bala tátti. Ат болар тай саяққа үйір,
Адам болар бала қонаққа үйір. At bolar taı saıaqqa úıir,
Adam bolar bala qonaqqa úıir. Талапты бала талпынған құстай,
Құмары қанбас биікке ұшпай. Talapty bala talpynǵan qustaı,
Qumary qanbas bıikke ushpaı. Адам болар бала алысқа қарайды. Adam bolar bala alysqa qaraıdy. Ұл туғанға күн туады. Ul týǵanǵa kún týady. Жас бала құстың көлеңкесінен де тоңады. Jas bala qustyń kóleńkesinen de tońady. Жылауық болса да,
Баланың болғаны жақсы. Jylaýyq bolsa da,
Balanyń bolǵany jaqsy. Бақырауық болса да,
Түйенің нары жақсы. Baqyraýyq bolsa da,
Túıeniń nary jaqsy. Күлшелі бала - сүйкімді. Kúlsheli bala - súıkimdi. Әкенің баласы болма,
Адамның баласы бол. Ákeniń balasy bolma,
Adamnyń balasy bol. Бала күлкіге тоймас. Bala kúlkige toımas. Жауар күн ыстық болады,
Болар бала пысық болады. Jaýar kún ystyq bolady,
Bolar bala pysyq bolady. Ер бала - он үште отау иесі. Er bala - on úshte otaý ıesi. Он үште ұл ұлан,
Он бесте қыз ұлан. On úshte ul ulan,
On beste qyz ulan. Аттан тай озады,
Атадан бала озады. Attan taı ozady,
Atadan bala ozady. Тайдың мінгені білінбес,
Баланың істегені білінбес. Taıdyń mingeni bilinbes,
Balanyń istegeni bilinbes. Сиырды жақсы көрсеткен - артындағы танасы:
Әйелді жақсы көрсеткен - бауырындағы баласы. Sıyrdy jaqsy kórsetken - artyndaǵy tanasy:
Áıeldi jaqsy kórsetken - baýyryndaǵy balasy. Күнсіз гүл өспес,
Күтімсіз ұл өспес. Kúnsiz gúl óspes,
Kútimsiz ul óspes. Кісі болар баланың,
Кісіменен ісі бар.
Кісі болмас баланың
Кісіменен несі бар? Kisi bolar balanyń,
Kisimenen isi bar.
Kisi bolmas balanyń
Kisimenen nesi bar? Кісі болар баланың,
Кісесінен белгілі. Kisi bolar balanyń,
Kisesinen belgili. Ат болатын құлынның,
Мүшесінен белгілі. At bolatyn qulynnyń,
Múshesinen belgili. Өсер елдің баласы,
Бірін-бірі батыр дейді.
Өшер елдің баласы,
Бірін-бірі қатын дейді. Óser eldiń balasy,
Birin-biri batyr deıdi.
Ósher eldiń balasy,
Birin-biri qatyn deıdi. Ораздының баласы,
Он бесінде баспын дейді.
Шеразының баласы
Жиырма бесінде жаспын дейді. Orazdynyń balasy,
On besinde baspyn deıdi.
Sherazynyń balasy
Jıyrma besinde jaspyn deıdi. Қошқар болар тоқтының,
Тұмсық жағы дөң келер.
Адам болар баланың,
Маңдай алды кең келер. Qoshqar bolar toqtynyń,
Tumsyq jaǵy dóń keler.
Adam bolar balanyń,
Mańdaı aldy keń keler. Ат болатын құлынның,
Бауыры жазық келер.
Адам болар баланың,
Маңдайы жазық келер. At bolatyn qulynnyń,
Baýyry jazyq keler.
Adam bolar balanyń,
Mańdaıy jazyq keler. Атадан жақсы ұл туса,
есіктегі басын төрге сүйрер.
Атадан нашар ұл туса,
төрдегі басын есікке сүйрер. Atadan jaqsy ul týsa,
esiktegi basyn tórge súırer.
Atadan nashar ul týsa,
tórdegi basyn esikke súırer. Жаман бала ата-анасын қинайды,
Баланың жақсысы ата-анасын сыйлайды. Jaman bala ata-anasyn qınaıdy,
Balanyń jaqsysy ata-anasyn syılaıdy. Өз балаң өзекке тепсең де кетпейді,
Кісі баласы кісендесең де тұрмайды. Óz balań ózekke tepseń de ketpeıdi,
Kisi balasy kisendeseń de turmaıdy. Ер бала ата-анасына таяу,
Қыз бала - үйге жаққан бояу. Er bala ata-anasyna taıaý,
Qyz bala - úıge jaqqan boıaý. Ер бала өкпешіл болса,
Ырысқа кесір болар. Er bala ókpeshil bolsa,
Yrysqa kesir bolar. Қыз бала өкпешіл болса,
Қалың малы көп болар. Qyz bala ókpeshil bolsa,
Qalyń maly kóp bolar. Жақсы болса, балаңды
«Жанарым, - де, - көзімнің>>.
Көрмей кетсе қараңды,
«Арамым, - де, - өзімнің>>. Jaqsy bolsa, balańdy
«Janarym, - de, - kózimniń>>.
Kórmeı ketse qarańdy,
«Aramym, - de, - ózimniń>>. Әдепті бала - арлы бала,
Әдепсіз бала - сорлы бала. Ádepti bala - arly bala,
Ádepsiz bala - sorly bala. Әдепсіз бала - аяққа басылған шала. Ádepsiz bala - aıaqqa basylǵan shala. Бала жақсы болса - бала,
Жаман болса - пәле. Bala jaqsy bolsa - bala,
Jaman bolsa - pále. Адал бала - ырысың,
Арам бала құрысын. Adal bala - yrysyń,
Aram bala qurysyn. Жұрттан Сүлеймен туады,
Бізден сілейген туады. Jurttan Súleımen týady,
Bizden sileıgen týady. Ұлдың бір көзі жоқ,
Құлдың екі көзі жоқ. Uldyń bir kózi joq,
Quldyń eki kózi joq. Балаға жұғыспа, пәлесі жұғады,
Қатынға жұғыспа, қарасы жұғады. Balaǵa juǵyspa, pálesi juǵady,
Qatynǵa juǵyspa, qarasy juǵady. Бала, баланың ісі шала. Bala, balanyń isi shala. Балаң жақсы болса,
Жердің үсті жақсы.
Балаң жаман болса,
Жердің асты жақсы. Balań jaqsy bolsa,
Jerdiń ústi jaqsy.
Balań jaman bolsa,
Jerdiń asty jaqsy. Бала жұмсасаң, артынан өзің барарсың. Bala jumsasań, artynan óziń bararsyń. Бала соққан кездіктің басы жарық. Bala soqqan kezdiktiń basy jaryq. Ерке бала екі жылар. Erke bala eki jylar. Асыл - асылдан, нәсіл - нәсілден. Asyl - asyldan, násil - násilden. Ашамай нардан үлкен,
Бала ханнан үлкен. Ashamaı nardan úlken,
Bala hannan úlken. Бала ойынмен өседі. Bala oıynmen ósedi. Ұл - орныңдағы ту,
Қыз - ұшатын қу (аққу). Ul - ornyńdaǵy tý,
Qyz - ushatyn qý (aqqý). Үй иесі - ұл, төр иесі - қыз. Úı ıesi - ul, tór ıesi - qyz. Әке ұрған ұл оңар,
Шеше ұрған қыз оңбас. Áke urǵan ul ońar,
Sheshe urǵan qyz ońbas. Түйем жалғыз деп тұзға үйретпе,
Ұлым жалғыз деп асқа үйретпе. Túıem jalǵyz dep tuzǵa úıretpe,
Ulym jalǵyz dep asqa úıretpe. Тынымсыз елдің баласы - дуана. Tynymsyz eldiń balasy - dýana. Атаға бала жеттім десе де,
Батпан ширек кем туады. Ataǵa bala jettim dese de,
Batpan shırek kem týady. Жақсы бала - сүйік,
Жаман бала - күйік. Jaqsy bala - súıik,
Jaman bala - kúıik. Жетесі жаман жас бала,
Жетпістегі шалмен тең. Jetesi jaman jas bala,
Jetpistegi shalmen teń. Ана тілін алмаған ұл,
Аман болсын да, жүре берсін. Ana tilin almaǵan ul,
Aman bolsyn da, júre bersin. Қарға баласы боқ шоқыр,
Молда баласы оқу оқыр. Qarǵa balasy boq shoqyr,
Molda balasy oqý oqyr. Баланың өскен бесігі -
Кең дүниенің есігі. Balanyń ósken besigi -
Keń dúnıeniń esigi. Бесіксіз үйде береке жоқ. Besiksiz úıde bereke joq. Бесік көрмеген ессіз болып есіктен кіреді. Besik kórmegen essiz bolyp esikten kiredi. Атадан жақсы ұл туса,
Қар үстіне от жағар.
Атадан жаман ұл туса,
Ат үстінен ит қабар. Atadan jaqsy ul týsa,
Qar ústine ot jaǵar.
Atadan jaman ul týsa,
At ústinen ıt qabar. Тексізден текті тумайды,
Жабыдан тұлпар шықпайды. Teksizden tekti týmaıdy,
Jabydan tulpar shyqpaıdy. Ата-ананы сыйлаған көп жасар,
Сыйламаған жан қинар. Ata-anany syılaǵan kóp jasar,
Syılamaǵan jan qınar. Өзімдікі сұңғыла, өзгенікі миғұла. Ózimdiki suńǵyla, ózgeniki mıǵula. Көргенсізден көрдемше бала туады. Kórgensizden kórdemshe bala týady. Ұстазына қарап бала өсер,
Бақташысына қарап мал өсер. Ustazyna qarap bala óser,
Baqtashysyna qarap mal óser. Оңар бала топқа үйір,
Оңбас бала жоққа үйір. Ońar bala topqa úıir,
Ońbas bala joqqa úıir. Талабы жоқ жас ұлан - жалыны жоқ шоқ. Talaby joq jas ulan - jalyny joq shoq. Отыз ұлың болса да, орны бөлек,
Қырық қызың болса да, қылығымен. Otyz ulyń bolsa da, orny bólek,
Qyryq qyzyń bolsa da, qylyǵymen. Жұрттың Ыбырайы - Ыбырай,
Біздің Ыбырай - сұмырай. Jurttyń Ybyraıy - Ybyraı,
Bizdiń Ybyraı - sumyraı. Қатын ашуланса қатты айтар,
Бала ашуланса бетін қайтар. Qatyn ashýlansa qatty aıtar,
Bala ashýlansa betin qaıtar. Балаға айтқан сөз - байлаусыз бұзау. Balaǵa aıtqan sóz - baılaýsyz buzaý. Болар елдің баласын сәнінен емес,
Сәлемінен таны. Bolar eldiń balasyn sáninen emes,
Sáleminen tany. Суық бауыр баладан суыртпақ жіп күтпе, Sýyq baýyr baladan sýyrtpaq jip kútpe, Ұлың тентек болса да, зор болсын. Ulyń tentek bolsa da, zor bolsyn. Атанымды атсаң да, ботамды атпа. Atanymdy atsań da, botamdy atpa. Жас бота боздаса,
Жас бала қосыла боздайды. Jas bota bozdasa,
Jas bala qosyla bozdaıdy. Ұл кетті жайына, қыз кетті байына. Ul ketti jaıyna, qyz ketti baıyna. Өзіңнен тумай ұл болмас,
Сатып алмай құл болмас. Ózińnen týmaı ul bolmas,
Satyp almaı qul bolmas. Аты жаманның арманы кетер,
Баласы жаманның дәрмені кетер. Aty jamannyń armany keter,
Balasy jamannyń dármeni keter. Балаға пышақ бермесең бір жылар,
Берсең екі жылар. Balaǵa pyshaq bermeseń bir jylar,
Berseń eki jylar. Жылайтын баланың үш күн бұрын көзі қышиды. Jylaıtyn balanyń úsh kún buryn kózi qyshıdy. Жылайтын бала әкесінің сақалымен ойнайды. Jylaıtyn bala ákesiniń saqalymen oınaıdy. Ерке баланың көзі жасты,
Аяғын бұзау басты. Erke balanyń kózi jasty,
Aıaǵyn buzaý basty. Баланың аузымен періште сөйлейді. Balanyń aýzymen perishte sóıleıdi. Баласы әкесіне кереку үйретеді. Balasy ákesine kereký úıretedi. Есер баладан ерке бала жаман. Eser baladan erke bala jaman. Келіншектің баласын кезек сүй. Kelinshektiń balasyn kezek súı. Аталы баланың өзі тойған,
Жетім баланың көзі тойған. Ataly balanyń ózi toıǵan,
Jetim balanyń kózi toıǵan. Көргенсіз бала шешесін түртіп ойнайды. Kórgensiz bala sheshesin túrtip oınaıdy. Еркенің жасы кетпес,
Жорғаның тері кеппес. Erkeniń jasy ketpes,
Jorǵanyń teri keppes. Жыламаған балаға емшек бермейді. Jylamaǵan balaǵa emshek bermeıdi. Тісі шыққан балаға,
Шайнап берген ас болмас. Tisi shyqqan balaǵa,
Shaınap bergen as bolmas. Өспейтін бала өнбейтін дауды қуады. Óspeıtin bala ónbeıtin daýdy qýady. Өзі жығылған бала жыламайды. Ózi jyǵylǵan bala jylamaıdy. Неге керек қазақтың,
Жүйрігі менен жорғасы,
Өзімізде де бар бір «жаман». Nege kerek qazaqtyń,
Júırigi menen jorǵasy,
Ózimizde de bar bir «jaman». Мал - баланың шашуы. Mal - balanyń shashýy. Жаман болса да, ұрпақ қалсын,
Өз орнында оты жансын. Jaman bolsa da, urpaq qalsyn,
Óz ornynda oty jansyn. Өз балаңды өскенше,
Немереңді өлгенше бағасың. Óz balańdy óskenshe,
Nemereńdi ólgenshe baǵasyń. Немере несін береді?
Етін жеп, сүйегін береді. Nemere nesin beredi?
Etin jep, súıegin beredi. Атадан тусаң, атаңның жолын қуарсың
Қатеден тусаң, анаңның көзін жуарсың Atadan týsań, atańnyń jolyn qýarsyń
Qateden týsań, anańnyń kózin jýarsyń Ұлыңның санасы болса,
Елдің ағасы болар. Ulyńnyń sanasy bolsa,
Eldiń aǵasy bolar. Бір баласы бардың,
Шығар-шықпас жаны бар.
Екі баласы бардың,
Жүрегінде жалы бар. Bir balasy bardyń,
Shyǵar-shyqpas jany bar.
Eki balasy bardyń,
Júreginde jaly bar. Тумағанның түбі шикі. Týmaǵannyń túbi shıki. Үйленгенше өз ұлын,
Үйленген соң кісі ұлы. Úılengenshe óz ulyn,
Úılengen soń kisi uly. Жақсы ұл - елдің туы. Jaqsy ul - eldiń týy. Ата тұрып, ұлы сөйлегені ержеткені,
Ана тұрып, қызы сөйлегені - бойжеткені. Ata turyp, uly sóılegeni erjetkeni,
Ana turyp, qyzy sóılegeni - boıjetkeni. Он бес жас құйын қуған желмен тең. On bes jas quıyn qýǵan jelmen teń. Бала болсаң болғандай бол,
Ағайынға қорғандай бол.
Досыңа майыспа,
Қасыңа қайыспа. Bala bolsań bolǵandaı bol,
Aǵaıynǵa qorǵandaı bol.
Dosyńa maıyspa,
Qasyńa qaıyspa. Күні жеткен бала күшенбей-ақ туады. Kúni jetken bala kúshenbeı-aq týady. Асылдан асыл туады,
Жалқаудан масыл туады.
Мылжыңнан езбе туады,
Қыдырмадан кезбе туады. Asyldan asyl týady,
Jalqaýdan masyl týady.
Myljyńnan ezbe týady,
Qydyrmadan kezbe týady. Таздан жарғақ бас туады,
Кедейден мал бақпас туады,
Шабаннан желмес туады,
Сараңнан бермес туады. Tazdan jarǵaq bas týady,
Kedeıden mal baqpas týady,
Shabannan jelmes týady,
Sarańnan bermes týady. Ата ұлы аталықтың сөзін айтады. Ata uly atalyqtyń sózin aıtady. Ұлы атаның ері,
Екі көзінің бірі. Uly atanyń eri,
Eki kóziniń biri. Ата дәулетті болса,
Бала ғибратты. Ata dáýletti bolsa,
Bala ǵıbratty. Құдайдан бала сұрасаң, береді. Qudaıdan bala surasań, beredi. Үлкеннің онына бергенше,
Баланың біріне бер. Úlkenniń onyna bergenshe,
Balanyń birine ber. Қызың - далаң,
Ұлың - панаң. Qyzyń - dalań,
Ulyń - panań. Бала жеңіне қарап өседі. Bala jeńine qarap ósedi. Жетесіз ұл
жеті атасын қаздырады. Jetesiz ul
jeti atasyn qazdyrady. Бір оқты құлан көтереді,
Екі оқты ұлан көтереді. Bir oqty qulan kóteredi,
Eki oqty ulan kóteredi. Балаға
әкенің бағы бақ болмайды,
малы мал болмайды. Balaǵa
ákeniń baǵy baq bolmaıdy,
maly mal bolmaıdy. Атадан пұл қалғанша ұл қалсын. Atadan pul qalǵansha ul qalsyn. Шебер болар бала бармағынан,
Кісі болар бала кісілігінен танылады. Sheber bolar bala barmaǵynan,
Kisi bolar bala kisiliginen tanylady. Әр баланың қолында бір шақалақ. Ár balanyń qolynda bir shaqalaq. Лашын құсқа әуе қадірлі,
Жүйрік атқа дала қадірлі,
Ата-анаға бала қадірлі. Lashyn qusqa áýe qadirli,
Júırik atqa dala qadirli,
Ata-anaǵa bala qadirli. Құм төбе болмас,
Күйеу бала ұл болмас. Qum tóbe bolmas,
Kúıeý bala ul bolmas. Бала сүйгеннің көңілі тоқ. Bala súıgenniń kóńili toq. Әкеде де әке,
Балада да бала бар. Ákede de áke,
Balada da bala bar. Әкелі бала - жаужүрек,
Әкесіз бала - сужүрек. Ákeli bala - jaýjúrek,
Ákesiz bala - sýjúrek. Жаманнан жақсы туса да,
Жақсыдан жаман туса да,
Тартпай қоймас негізге. Jamannan jaqsy týsa da,
Jaqsydan jaman týsa da,
Tartpaı qoımas negizge. Бала - ата ананың көз қуанышы. Bala - ata ananyń kóz qýanyshy. Бала тапқандікі емес, баққандікі. Bala tapqandiki emes, baqqandiki. Бала, бала деген базарымыз,
Қай баладан ашылар ажарымыз. Bala, bala degen bazarymyz,
Qaı baladan ashylar ajarymyz. Хан ұлы - төре,
Би ұлы - шора. Han uly - tóre,
Bı uly - shora. Ұл туса Күн,
Қыз туса Ай туады. Ul týsa Kún,
Qyz týsa Aı týady. Қазанның қайнағанын қара,
Баланың ойнағанын қара. Qazannyń qaınaǵanyn qara,
Balanyń oınaǵanyn qara. Бір баласы бардың,
Бір ру елде малы бар.
Екі баласы бардың,
Екі ру елде малы бар.
Үш баласы бардың,
Үш ру елде малы бар.
Төрт баласы бардың,
Төбеден салған жолы бар.
Бес баласы бардың,
Дес бермес күші бар.
Алты баласы бардың,
Алладан басқа несі бар?! Bir balasy bardyń,
Bir rý elde maly bar.
Eki balasy bardyń,
Eki rý elde maly bar.
Úsh balasy bardyń,
Úsh rý elde maly bar.
Tórt balasy bardyń,
Tóbeden salǵan joly bar.
Bes balasy bardyń,
Des bermes kúshi bar.
Alty balasy bardyń,
Alladan basqa nesi bar?! Баланың істегені білінбейді. Balanyń istegeni bilinbeıdi. Атадан жақсы ұл туса,
Елінің зоры болады.
Атадан жаман ұл туса,
Адам біткеннің қоры болады. Atadan jaqsy ul týsa,
Eliniń zory bolady.
Atadan jaman ul týsa,
Adam bitkenniń qory bolady.
