Азамат, жігіт, ер туралы 99
Өзімде болмаса, ағайында болсын,
Ағайында болмаса, алғанымда болсын. Ózimde bolmasa, aǵaıynda bolsyn,
Aǵaıynda bolmasa, alǵanymda bolsyn. Қарына тартпағанның қары сынсын. Qaryna tartpaǵannyń qary synsyn. Алыста жүрсе кісінескен,
Жақында жүрсе тебіскен. Alysta júrse kisinesken,
Jaqynda júrse tebisken. Жақынды жат етсең,
Жатқа күлкі боларсың. Jaqyndy jat etseń,
Jatqa kúlki bolarsyń. Қарыстан сүйем жақын. Qarystan súıem jaqyn. У ішсең - руыңмен. Ý ishseń - rýyńmen. Пышақ қанша өткір болса да,
Өз сабын жона алмайды. Pyshaq qansha ótkir bolsa da,
Óz sabyn jona almaıdy. Жаттан жеген майлы астан,
Жақынның жұдырығы артық. Jattan jegen maıly astan,
Jaqynnyń judyryǵy artyq. Адасқан қаздай, руы аздай. Adasqan qazdaı, rýy azdaı. Жар басына үй тікпе,
Жар құласа үй кетер.
Ала болса ағайын,
Рулы елден күй кетер. Jar basyna úı tikpe,
Jar qulasa úı keter.
Ala bolsa aǵaıyn,
Rýly elden kúı keter. Ағайын ала болғанда,
Ауыздағы ас кетер.
Аңдыған дұшпан көбейіп,
Жау қолында бас кетер. Aǵaıyn ala bolǵanda,
Aýyzdaǵy as keter.
Ańdyǵan dushpan kóbeıip,
Jaý qolynda bas keter. Асу-асу белдер бар,
Аса алмаса ат өлсін.
Ағайынмен тату бол,
Айыра алмай жат өлсін. Asý-asý belder bar,
Asa almasa at ólsin.
Aǵaıynmen tatý bol,
Aıyra almaı jat ólsin. Ағайынға қадірім жоқ, бетімді көреді.
Әйеліме қадірім жоқ, етімді көреді. Aǵaıynǵa qadirim joq, betimdi kóredi.
Áıelime qadirim joq, etimdi kóredi. Артқы айылдың батқанын,
Иесі емес, ат білер;
Ағайынның азғанын,
Жақыны емес, жат білер. Artqy aıyldyń batqanyn,
Iesi emes, at biler;
Aǵaıynnyń azǵanyn,
Jaqyny emes, jat biler. Арғымақты жамандап,
Кәне, тұлпар тапқаның?
Ағайынды жамандап,
Кәне, туған тапқаның? Arǵymaqty jamandap,
Káne, tulpar tapqanyń?
Aǵaıyndy jamandap,
Káne, týǵan tapqanyń? Жарлы болар жігіт,
Байталын атқа сатады.
Жалғыз болар жігіт,
Ағайынын жатқа сатады. Jarly bolar jigit,
Baıtalyn atqa satady.
Jalǵyz bolar jigit,
Aǵaıynyn jatqa satady. Ат арқасына ер батса,
Аяңшыл келеді.
Ерге жаттың тізесі батса,
Ағайыншыл келеді. At arqasyna er batsa,
Aıańshyl keledi.
Erge jattyń tizesi batsa,
Aǵaıynshyl keledi. Үш ағайынды жігіттің,
Отарында малы бар.
Екі ағайынды жігіттің
Қотанында талы бар. Úsh aǵaıyndy jigittiń,
Otarynda maly bar.
Eki aǵaıyndy jigittiń
Qotanynda taly bar. Азамат жолы - ар жолы. Azamat joly - ar joly. Азамат сыны - ерлік,
Ерлік сыны - елдік. Azamat syny - erlik,
Erlik syny - eldik. Азаматтың бір ажары - кеңдігі. Azamattyń bir ajary - keńdigi. Жігіт жақсысын жолда таны. Jigit jaqsysyn jolda tany. Алғыр жігіт ақылына қарай іс қылар.
Олақ жігіт оңай істі жүк қылар. Alǵyr jigit aqylyna qaraı is qylar.
Olaq jigit ońaı isti júk qylar. Жауға аттанар жігіт шыбықты ат мінер. Jaýǵa attanar jigit shybyqty at miner. Ерлік - елдің қасиеті,
Жүректілік - жігіттің қасиеті. Erlik - eldiń qasıeti,
Júrektilik - jigittiń qasıeti. Қорғанды шаһар қаласын,
қазақ емес, сарт білер;
Тас айылдың батқанын
иесі емес, ат білер;
Ер жігіттің қадірін
жақыны емес, жат білер. Qorǵandy shaһar qalasyn,
qazaq emes, sart biler;
Tas aıyldyń batqanyn
ıesi emes, at biler;
Er jigittiń qadirin
jaqyny emes, jat biler. Болмас адам қырық бесінде жас болар,
Болар адам он бесінде бас болар. Bolmas adam qyryq besinde jas bolar,
Bolar adam on besinde bas bolar. Сөздің көркі — мақал,
Ердің көркі - сақал.
Сақалы жоқ көселер - қасабалы тоқал. Sózdiń kórki — maqal,
Erdiń kórki - saqal.
Saqaly joq kóseler - qasabaly toqal. Ер-азамат белгісі:
түзде - мырза, үйде - құл. Er-azamat belgisi:
túzde - myrza, úıde - qul. Арғымақ аттың құйрығы
әрі жібек, әрі қыл.
Ер жігіттің белгісі
әрі мырза, әрі құл. Arǵymaq attyń quıryǵy
ári jibek, ári qyl.
Er jigittiń belgisi
ári myrza, ári qul. Ер жігіт сегіз қырлы, бір сырлы Er jigit segiz qyrly, bir syrly Тура ағаш - үйге тіреу,
Тура жігіт - елге тіреу. Týra aǵash - úıge tireý,
Týra jigit - elge tireý. Арыстанды арыстандай жігіт алар. Arystandy arystandaı jigit alar. Ер жігітке серуен де серуен,
Сергелдең де серуен. Er jigitke serýen de serýen,
Sergeldeń de serýen. Жігіт - әулет жалғасы,
Қыз - қырық жеті. Jigit - áýlet jalǵasy,
Qyz - qyryq jeti. Кемер белбеу - бел сәні,
Кемел жігіт - ел сәні. Kemer belbeý - bel sáni,
Kemel jigit - el sáni. Текті жігіт тек жүрер,
Текелес киік жай жүрер. Tekti jigit tek júrer,
Tekeles kıik jaı júrer. От түтінсіз болмас, жігіт мінсіз болмас. Ot tútinsiz bolmas, jigit minsiz bolmas. Жігіттің жігіті - өз нәпсісіне ие болған. Jigittiń jigiti - óz nápsisine ıe bolǵan. Бір жігіттің дәулетіне қырық жігіт мас болады. Bir jigittiń dáýletine qyryq jigit mas bolady. Ер жігіт үйден шықса, үйіріне қосылады. Er jigit úıden shyqsa, úıirine qosylady. Жігітке ерлік те оңай, билік те оңай. Jigitke erlik te ońaı, bılik te ońaı. Ер жігіт үш ақ үй, үш қара үй тігеді. Er jigit úsh aq úı, úsh qara úı tigedi. Тебісіп жатсаң да, теңің болсын. Tebisip jatsań da, teńiń bolsyn. Биік таудың басы болмасақ та,
Бауырындағы тасымыз. Bıik taýdyń basy bolmasaq ta,
Baýyryndaǵy tasymyz. Кісі елінде күркірегенше, өз еліңде дүркіре. Kisi elinde kúrkiregenshe, óz elińde dúrkire. Есебін тапқан жігітке,
Ердің құны сөз емес. Esebin tapqan jigitke,
Erdiń quny sóz emes. Ел мақтаған жігітті қыз жақтайды. El maqtaǵan jigitti qyz jaqtaıdy. Жақсы туған жігітке,
Бүкіл ел таласар. Jaqsy týǵan jigitke,
Búkil el talasar. Жаман туған жігіттер,
Қара жолдан адасар. Jaman týǵan jigitter,
Qara joldan adasar. Би болар жігіттің,
Төбеде болар жұмысы.
Мерген болар жігіттің
Жебеде болар жұмысы. Bı bolar jigittiń,
Tóbede bolar jumysy.
Mergen bolar jigittiń
Jebede bolar jumysy. Жастық шақ - ақ алмас,
Жоғалтқан таба алмас. Jastyq shaq - aq almas,
Joǵaltqan taba almas. Жамандықпен ісі жоқ,
Шығады бір күн кісі боп. Jamandyqpen isi joq,
Shyǵady bir kún kisi bop. Өзі болған жігіттің,
Түп атасын сұраған ит.
Көкорай шалғын тұрганда,
Қу тақырға қонған ит. Ózi bolǵan jigittiń,
Túp atasyn suraǵan ıt.
Kókoraı shalǵyn turganda,
Qý taqyrǵa qonǵan ıt. Қыз алмаған жігіттің,
Қырық қызда дәмесі. Qyz almaǵan jigittiń,
Qyryq qyzda dámesi. Жігіттің ауыры - шомбал,
Ағаштың ауыры - сомбал. Jigittiń aýyry - shombal,
Aǵashtyń aýyry - sombal. Пышақ болмас жетесіз,
Өзі болған жігіттің
Тегін сұрап не етесіз? Pyshaq bolmas jetesiz,
Ózi bolǵan jigittiń
Tegin surap ne etesiz? Адам болар жігіттің,
Жары өзіне лайық.
Керуен бастар жігіттің,
Нары өзіне лайық. Adam bolar jigittiń,
Jary ózine laıyq.
Kerýen bastar jigittiń,
Nary ózine laıyq. Жігіт - табысына мырза. Jigit - tabysyna myrza. Жігітті жігерінен таны. Jigitti jigerinen tany. Жігіт көзімен қыз таңда Jigit kózimen qyz tańda Кемел жігіт кешірімді. Kemel jigit keshirimdi. Жігітсінген желбуаз келеді. Jigitsingen jelbýaz keledi. Көш бастаған серкесі болмаса да,
ел ішіндегі еркесі. Kósh bastaǵan serkesi bolmasa da,
el ishindegi erkesi. Жігіт - жерінде, жекен - көлінде. Jigit - jerinde, jeken - kólinde. Бөрі алатын жігіт бөрігінен белгілі,
Жау алатын жігіт серігінен белгілі. Bóri alatyn jigit bóriginen belgili,
Jaý alatyn jigit seriginen belgili. Жылуы болмаса, түбіт қасиетсіз,
Жігері болмаса, жігіт қасиетсіз. Jylýy bolmasa, túbit qasıetsiz,
Jigeri bolmasa, jigit qasıetsiz. Дүние тегіс болғанша,
Жігітке бір іс болады. Dúnıe tegis bolǵansha,
Jigitke bir is bolady. Жақсы жігіт он бесінде жас емес,
Жүзге келсе пәс емес. Jaqsy jigit on besinde jas emes,
Júzge kelse pás emes. Азаматын көр де, ауылын таны. Azamatyn kór de, aýylyn tany. Азамат қолымен істегенін мойынымен көтереді Azamat qolymen istegenin moıynymen kóteredi Біз де кісі болармыз,
Атқа кісен салармыз. Biz de kisi bolarmyz,
Atqa kisen salarmyz. Екі ел егес болса,
Епті жігіт қатын алар. Eki el eges bolsa,
Epti jigit qatyn alar. Жігіттің түсін айтпа, ісін айт. Jigittiń túsin aıtpa, isin aıt. Жігіт жанған от болсын,
От болмаса, жоқ болсын. Jigit janǵan ot bolsyn,
Ot bolmasa, joq bolsyn. Жігіт болсаң, шоқ бол,
Шоқ болмасаң, жоқ бол. Jigit bolsań, shoq bol,
Shoq bolmasań, joq bol. Жігітінде жігіт болмаған -
Өмір есесінен құр қалған. Jigitinde jigit bolmaǵan -
Ómir esesinen qur qalǵan. Көп ақымақтың ағасы болғанша,
Бір ақылдының інісі бол. Kóp aqymaqtyń aǵasy bolǵansha,
Bir aqyldynyń inisi bol. Бай болайын деген жігіт айырбасшыл,
Адам болайын деген жігіт қарындасшыл. Baı bolaıyn degen jigit aıyrbasshyl,
Adam bolaıyn degen jigit qaryndasshyl. Бойдақ жігіт - ел күйеуі. Boıdaq jigit - el kúıeýi. Жас өсер, жарлы байыр. Jas óser, jarly baıyr. Әр жігіттің өзі шығар биігі бар. Ár jigittiń ózi shyǵar bıigi bar. Пайдасы бар жігіттер,
Дария шалқар көлмен тең.
Пайдасы жоқ жігіттер,
Ел қонбайтын шөлмен тең. Paıdasy bar jigitter,
Darııa shalqar kólmen teń.
Paıdasy joq jigitter,
El qonbaıtyn shólmen teń. Арғымақ бірде жалды, бірде жалсыз,
Ер жігіт бірде малды, бірде малсыз. Arǵymaq birde jaldy, birde jalsyz,
Er jigit birde maldy, birde malsyz. Ай толғанын білмейді,
Жігіт болғанын білмейді. Aı tolǵanyn bilmeıdi,
Jigit bolǵanyn bilmeıdi. Өзім білем деген жігіттің,
Басына ойран салғаны.
Көп біледі деген жігіттің,
Еліне қорған болғаны. Ózim bilem degen jigittiń,
Basyna oıran salǵany.
Kóp biledi degen jigittiń,
Eline qorǵan bolǵany. Әркімнің кеудесіне бір аяқ айран сыяды. Árkimniń keýdesine bir aıaq aıran syıady. Жылқыда да жылқы бар,
Қазанаты бір бөлек.
Жігітте де жігіт бар,
Азаматы бір бөлек. Jylqyda da jylqy bar,
Qazanaty bir bólek.
Jigitte de jigit bar,
Azamaty bir bólek. Атты арбада көр,
Жігітті ордада көр. Atty arbada kór,
Jigitti ordada kór. Елге құнды бол да, тірі қал,
Етігіңнің нәлі кеткенше ұмыт болады. Elge qundy bol da, tiri qal,
Etigińniń náli ketkenshe umyt bolady. Салмай жортқан жігіттен,
Салмай құлындаған бие артық. Salmaı jortqan jigitten,
Salmaı qulyndaǵan bıe artyq. Нар малының жүні - жібек, сүті - бал,
Нар жігіттің аймағы - ел, алды - мал. Nar malynyń júni - jibek, súti - bal,
Nar jigittiń aımaǵy - el, aldy - mal. Түйе - батыр,
Шөл даладан өткенде.
Жігіт - батыр,
Еліне жау жеткенде. Túıe - batyr,
Shól daladan ótkende.
Jigit - batyr,
Eline jaý jetkende. Айырдан туған жампоз бар,
Нар емес десе нанғысыз.
Қарадан туған жігіт бар,
Ханға күнін салғысыз. Aıyrdan týǵan jampoz bar,
Nar emes dese nanǵysyz.
Qaradan týǵan jigit bar,
Hanǵa kúnin salǵysyz. Құнтсыз жігіт ат мінсе,
Көсеуменен сабалар.
Құнтты жігіт ат мінсе,
Ат аяғын тағалар. Quntsyz jigit at minse,
Kóseýmenen sabalar.
Quntty jigit at minse,
At aıaǵyn taǵalar. Қыран бүркіт асырар ердің даңқын,
Қыран жігіт асырар елдің даңқын. Qyran búrkit asyrar erdiń dańqyn,
Qyran jigit asyrar eldiń dańqyn. Ақылды жігіт атқа да қонар,
таққа да қонар. Aqyldy jigit atqa da qonar,
taqqa da qonar. Ақылдан асар амал жоқ,
Батырлар алмас қамал жоқ. Aqyldan asar amal joq,
Batyrlar almas qamal joq. Әйелдің ақылы көркінде,
Еркектің көркі ақылында. Áıeldiń aqyly kórkinde,
Erkektiń kórki aqylynda.
Ағайында болмаса, алғанымда болсын. Ózimde bolmasa, aǵaıynda bolsyn,
Aǵaıynda bolmasa, alǵanymda bolsyn. Қарына тартпағанның қары сынсын. Qaryna tartpaǵannyń qary synsyn. Алыста жүрсе кісінескен,
Жақында жүрсе тебіскен. Alysta júrse kisinesken,
Jaqynda júrse tebisken. Жақынды жат етсең,
Жатқа күлкі боларсың. Jaqyndy jat etseń,
Jatqa kúlki bolarsyń. Қарыстан сүйем жақын. Qarystan súıem jaqyn. У ішсең - руыңмен. Ý ishseń - rýyńmen. Пышақ қанша өткір болса да,
Өз сабын жона алмайды. Pyshaq qansha ótkir bolsa da,
Óz sabyn jona almaıdy. Жаттан жеген майлы астан,
Жақынның жұдырығы артық. Jattan jegen maıly astan,
Jaqynnyń judyryǵy artyq. Адасқан қаздай, руы аздай. Adasqan qazdaı, rýy azdaı. Жар басына үй тікпе,
Жар құласа үй кетер.
Ала болса ағайын,
Рулы елден күй кетер. Jar basyna úı tikpe,
Jar qulasa úı keter.
Ala bolsa aǵaıyn,
Rýly elden kúı keter. Ағайын ала болғанда,
Ауыздағы ас кетер.
Аңдыған дұшпан көбейіп,
Жау қолында бас кетер. Aǵaıyn ala bolǵanda,
Aýyzdaǵy as keter.
Ańdyǵan dushpan kóbeıip,
Jaý qolynda bas keter. Асу-асу белдер бар,
Аса алмаса ат өлсін.
Ағайынмен тату бол,
Айыра алмай жат өлсін. Asý-asý belder bar,
Asa almasa at ólsin.
Aǵaıynmen tatý bol,
Aıyra almaı jat ólsin. Ағайынға қадірім жоқ, бетімді көреді.
Әйеліме қадірім жоқ, етімді көреді. Aǵaıynǵa qadirim joq, betimdi kóredi.
Áıelime qadirim joq, etimdi kóredi. Артқы айылдың батқанын,
Иесі емес, ат білер;
Ағайынның азғанын,
Жақыны емес, жат білер. Artqy aıyldyń batqanyn,
Iesi emes, at biler;
Aǵaıynnyń azǵanyn,
Jaqyny emes, jat biler. Арғымақты жамандап,
Кәне, тұлпар тапқаның?
Ағайынды жамандап,
Кәне, туған тапқаның? Arǵymaqty jamandap,
Káne, tulpar tapqanyń?
Aǵaıyndy jamandap,
Káne, týǵan tapqanyń? Жарлы болар жігіт,
Байталын атқа сатады.
Жалғыз болар жігіт,
Ағайынын жатқа сатады. Jarly bolar jigit,
Baıtalyn atqa satady.
Jalǵyz bolar jigit,
Aǵaıynyn jatqa satady. Ат арқасына ер батса,
Аяңшыл келеді.
Ерге жаттың тізесі батса,
Ағайыншыл келеді. At arqasyna er batsa,
Aıańshyl keledi.
Erge jattyń tizesi batsa,
Aǵaıynshyl keledi. Үш ағайынды жігіттің,
Отарында малы бар.
Екі ағайынды жігіттің
Қотанында талы бар. Úsh aǵaıyndy jigittiń,
Otarynda maly bar.
Eki aǵaıyndy jigittiń
Qotanynda taly bar. Азамат жолы - ар жолы. Azamat joly - ar joly. Азамат сыны - ерлік,
Ерлік сыны - елдік. Azamat syny - erlik,
Erlik syny - eldik. Азаматтың бір ажары - кеңдігі. Azamattyń bir ajary - keńdigi. Жігіт жақсысын жолда таны. Jigit jaqsysyn jolda tany. Алғыр жігіт ақылына қарай іс қылар.
Олақ жігіт оңай істі жүк қылар. Alǵyr jigit aqylyna qaraı is qylar.
Olaq jigit ońaı isti júk qylar. Жауға аттанар жігіт шыбықты ат мінер. Jaýǵa attanar jigit shybyqty at miner. Ерлік - елдің қасиеті,
Жүректілік - жігіттің қасиеті. Erlik - eldiń qasıeti,
Júrektilik - jigittiń qasıeti. Қорғанды шаһар қаласын,
қазақ емес, сарт білер;
Тас айылдың батқанын
иесі емес, ат білер;
Ер жігіттің қадірін
жақыны емес, жат білер. Qorǵandy shaһar qalasyn,
qazaq emes, sart biler;
Tas aıyldyń batqanyn
ıesi emes, at biler;
Er jigittiń qadirin
jaqyny emes, jat biler. Болмас адам қырық бесінде жас болар,
Болар адам он бесінде бас болар. Bolmas adam qyryq besinde jas bolar,
Bolar adam on besinde bas bolar. Сөздің көркі — мақал,
Ердің көркі - сақал.
Сақалы жоқ көселер - қасабалы тоқал. Sózdiń kórki — maqal,
Erdiń kórki - saqal.
Saqaly joq kóseler - qasabaly toqal. Ер-азамат белгісі:
түзде - мырза, үйде - құл. Er-azamat belgisi:
túzde - myrza, úıde - qul. Арғымақ аттың құйрығы
әрі жібек, әрі қыл.
Ер жігіттің белгісі
әрі мырза, әрі құл. Arǵymaq attyń quıryǵy
ári jibek, ári qyl.
Er jigittiń belgisi
ári myrza, ári qul. Ер жігіт сегіз қырлы, бір сырлы Er jigit segiz qyrly, bir syrly Тура ағаш - үйге тіреу,
Тура жігіт - елге тіреу. Týra aǵash - úıge tireý,
Týra jigit - elge tireý. Арыстанды арыстандай жігіт алар. Arystandy arystandaı jigit alar. Ер жігітке серуен де серуен,
Сергелдең де серуен. Er jigitke serýen de serýen,
Sergeldeń de serýen. Жігіт - әулет жалғасы,
Қыз - қырық жеті. Jigit - áýlet jalǵasy,
Qyz - qyryq jeti. Кемер белбеу - бел сәні,
Кемел жігіт - ел сәні. Kemer belbeý - bel sáni,
Kemel jigit - el sáni. Текті жігіт тек жүрер,
Текелес киік жай жүрер. Tekti jigit tek júrer,
Tekeles kıik jaı júrer. От түтінсіз болмас, жігіт мінсіз болмас. Ot tútinsiz bolmas, jigit minsiz bolmas. Жігіттің жігіті - өз нәпсісіне ие болған. Jigittiń jigiti - óz nápsisine ıe bolǵan. Бір жігіттің дәулетіне қырық жігіт мас болады. Bir jigittiń dáýletine qyryq jigit mas bolady. Ер жігіт үйден шықса, үйіріне қосылады. Er jigit úıden shyqsa, úıirine qosylady. Жігітке ерлік те оңай, билік те оңай. Jigitke erlik te ońaı, bılik te ońaı. Ер жігіт үш ақ үй, үш қара үй тігеді. Er jigit úsh aq úı, úsh qara úı tigedi. Тебісіп жатсаң да, теңің болсын. Tebisip jatsań da, teńiń bolsyn. Биік таудың басы болмасақ та,
Бауырындағы тасымыз. Bıik taýdyń basy bolmasaq ta,
Baýyryndaǵy tasymyz. Кісі елінде күркірегенше, өз еліңде дүркіре. Kisi elinde kúrkiregenshe, óz elińde dúrkire. Есебін тапқан жігітке,
Ердің құны сөз емес. Esebin tapqan jigitke,
Erdiń quny sóz emes. Ел мақтаған жігітті қыз жақтайды. El maqtaǵan jigitti qyz jaqtaıdy. Жақсы туған жігітке,
Бүкіл ел таласар. Jaqsy týǵan jigitke,
Búkil el talasar. Жаман туған жігіттер,
Қара жолдан адасар. Jaman týǵan jigitter,
Qara joldan adasar. Би болар жігіттің,
Төбеде болар жұмысы.
Мерген болар жігіттің
Жебеде болар жұмысы. Bı bolar jigittiń,
Tóbede bolar jumysy.
Mergen bolar jigittiń
Jebede bolar jumysy. Жастық шақ - ақ алмас,
Жоғалтқан таба алмас. Jastyq shaq - aq almas,
Joǵaltqan taba almas. Жамандықпен ісі жоқ,
Шығады бір күн кісі боп. Jamandyqpen isi joq,
Shyǵady bir kún kisi bop. Өзі болған жігіттің,
Түп атасын сұраған ит.
Көкорай шалғын тұрганда,
Қу тақырға қонған ит. Ózi bolǵan jigittiń,
Túp atasyn suraǵan ıt.
Kókoraı shalǵyn turganda,
Qý taqyrǵa qonǵan ıt. Қыз алмаған жігіттің,
Қырық қызда дәмесі. Qyz almaǵan jigittiń,
Qyryq qyzda dámesi. Жігіттің ауыры - шомбал,
Ағаштың ауыры - сомбал. Jigittiń aýyry - shombal,
Aǵashtyń aýyry - sombal. Пышақ болмас жетесіз,
Өзі болған жігіттің
Тегін сұрап не етесіз? Pyshaq bolmas jetesiz,
Ózi bolǵan jigittiń
Tegin surap ne etesiz? Адам болар жігіттің,
Жары өзіне лайық.
Керуен бастар жігіттің,
Нары өзіне лайық. Adam bolar jigittiń,
Jary ózine laıyq.
Kerýen bastar jigittiń,
Nary ózine laıyq. Жігіт - табысына мырза. Jigit - tabysyna myrza. Жігітті жігерінен таны. Jigitti jigerinen tany. Жігіт көзімен қыз таңда Jigit kózimen qyz tańda Кемел жігіт кешірімді. Kemel jigit keshirimdi. Жігітсінген желбуаз келеді. Jigitsingen jelbýaz keledi. Көш бастаған серкесі болмаса да,
ел ішіндегі еркесі. Kósh bastaǵan serkesi bolmasa da,
el ishindegi erkesi. Жігіт - жерінде, жекен - көлінде. Jigit - jerinde, jeken - kólinde. Бөрі алатын жігіт бөрігінен белгілі,
Жау алатын жігіт серігінен белгілі. Bóri alatyn jigit bóriginen belgili,
Jaý alatyn jigit seriginen belgili. Жылуы болмаса, түбіт қасиетсіз,
Жігері болмаса, жігіт қасиетсіз. Jylýy bolmasa, túbit qasıetsiz,
Jigeri bolmasa, jigit qasıetsiz. Дүние тегіс болғанша,
Жігітке бір іс болады. Dúnıe tegis bolǵansha,
Jigitke bir is bolady. Жақсы жігіт он бесінде жас емес,
Жүзге келсе пәс емес. Jaqsy jigit on besinde jas emes,
Júzge kelse pás emes. Азаматын көр де, ауылын таны. Azamatyn kór de, aýylyn tany. Азамат қолымен істегенін мойынымен көтереді Azamat qolymen istegenin moıynymen kóteredi Біз де кісі болармыз,
Атқа кісен салармыз. Biz de kisi bolarmyz,
Atqa kisen salarmyz. Екі ел егес болса,
Епті жігіт қатын алар. Eki el eges bolsa,
Epti jigit qatyn alar. Жігіттің түсін айтпа, ісін айт. Jigittiń túsin aıtpa, isin aıt. Жігіт жанған от болсын,
От болмаса, жоқ болсын. Jigit janǵan ot bolsyn,
Ot bolmasa, joq bolsyn. Жігіт болсаң, шоқ бол,
Шоқ болмасаң, жоқ бол. Jigit bolsań, shoq bol,
Shoq bolmasań, joq bol. Жігітінде жігіт болмаған -
Өмір есесінен құр қалған. Jigitinde jigit bolmaǵan -
Ómir esesinen qur qalǵan. Көп ақымақтың ағасы болғанша,
Бір ақылдының інісі бол. Kóp aqymaqtyń aǵasy bolǵansha,
Bir aqyldynyń inisi bol. Бай болайын деген жігіт айырбасшыл,
Адам болайын деген жігіт қарындасшыл. Baı bolaıyn degen jigit aıyrbasshyl,
Adam bolaıyn degen jigit qaryndasshyl. Бойдақ жігіт - ел күйеуі. Boıdaq jigit - el kúıeýi. Жас өсер, жарлы байыр. Jas óser, jarly baıyr. Әр жігіттің өзі шығар биігі бар. Ár jigittiń ózi shyǵar bıigi bar. Пайдасы бар жігіттер,
Дария шалқар көлмен тең.
Пайдасы жоқ жігіттер,
Ел қонбайтын шөлмен тең. Paıdasy bar jigitter,
Darııa shalqar kólmen teń.
Paıdasy joq jigitter,
El qonbaıtyn shólmen teń. Арғымақ бірде жалды, бірде жалсыз,
Ер жігіт бірде малды, бірде малсыз. Arǵymaq birde jaldy, birde jalsyz,
Er jigit birde maldy, birde malsyz. Ай толғанын білмейді,
Жігіт болғанын білмейді. Aı tolǵanyn bilmeıdi,
Jigit bolǵanyn bilmeıdi. Өзім білем деген жігіттің,
Басына ойран салғаны.
Көп біледі деген жігіттің,
Еліне қорған болғаны. Ózim bilem degen jigittiń,
Basyna oıran salǵany.
Kóp biledi degen jigittiń,
Eline qorǵan bolǵany. Әркімнің кеудесіне бір аяқ айран сыяды. Árkimniń keýdesine bir aıaq aıran syıady. Жылқыда да жылқы бар,
Қазанаты бір бөлек.
Жігітте де жігіт бар,
Азаматы бір бөлек. Jylqyda da jylqy bar,
Qazanaty bir bólek.
Jigitte de jigit bar,
Azamaty bir bólek. Атты арбада көр,
Жігітті ордада көр. Atty arbada kór,
Jigitti ordada kór. Елге құнды бол да, тірі қал,
Етігіңнің нәлі кеткенше ұмыт болады. Elge qundy bol da, tiri qal,
Etigińniń náli ketkenshe umyt bolady. Салмай жортқан жігіттен,
Салмай құлындаған бие артық. Salmaı jortqan jigitten,
Salmaı qulyndaǵan bıe artyq. Нар малының жүні - жібек, сүті - бал,
Нар жігіттің аймағы - ел, алды - мал. Nar malynyń júni - jibek, súti - bal,
Nar jigittiń aımaǵy - el, aldy - mal. Түйе - батыр,
Шөл даладан өткенде.
Жігіт - батыр,
Еліне жау жеткенде. Túıe - batyr,
Shól daladan ótkende.
Jigit - batyr,
Eline jaý jetkende. Айырдан туған жампоз бар,
Нар емес десе нанғысыз.
Қарадан туған жігіт бар,
Ханға күнін салғысыз. Aıyrdan týǵan jampoz bar,
Nar emes dese nanǵysyz.
Qaradan týǵan jigit bar,
Hanǵa kúnin salǵysyz. Құнтсыз жігіт ат мінсе,
Көсеуменен сабалар.
Құнтты жігіт ат мінсе,
Ат аяғын тағалар. Quntsyz jigit at minse,
Kóseýmenen sabalar.
Quntty jigit at minse,
At aıaǵyn taǵalar. Қыран бүркіт асырар ердің даңқын,
Қыран жігіт асырар елдің даңқын. Qyran búrkit asyrar erdiń dańqyn,
Qyran jigit asyrar eldiń dańqyn. Ақылды жігіт атқа да қонар,
таққа да қонар. Aqyldy jigit atqa da qonar,
taqqa da qonar. Ақылдан асар амал жоқ,
Батырлар алмас қамал жоқ. Aqyldan asar amal joq,
Batyrlar almas qamal joq. Әйелдің ақылы көркінде,
Еркектің көркі ақылында. Áıeldiń aqyly kórkinde,
Erkektiń kórki aqylynda.
