Қайраттылық туралы 75
Күш атасын танымас.
Kúsh atasyn tanymas.
Күштінің қолы ұзын.
Kúshtiniń qoly uzyn.
Жас әкетпейді, күш әкетеді.
Jas áketpeıdi, kúsh áketedi.
Түс білмейді, күш біледі.
Tús bilmeıdi, kúsh biledi.
Екі ұштыны бір күшті қосар.
Eki ushtyny bir kúshti qosar.
Қару күшті емес,
Қару ұстаған күшті. Qarý kúshti emes,
Qarý ustaǵan kúshti. Күшенген жеңбейді,
Күші көп жеңеді. Kúshengen jeńbeıdi,
Kúshi kóp jeńedi. Күшін білмеген күшенер. Kúshin bilmegen kúshener. Мықтыға момын күш қылмас. Myqtyǵa momyn kúsh qylmas. Аты, тоны бар кісіде,
Әзіретәлінің күші бар. Aty, tony bar kiside,
Áziretáliniń kúshi bar. Күштінің арты диірмен тартады. Kúshtiniń arty dıirmen tartady. Күшті қауіпті емес, кекшіл қауіпті. Kúshti qaýipti emes, kekshil qaýipti. Әлі келген алып та, шалып та жығады. Áli kelgen alyp ta, shalyp ta jyǵady. Әл керек, айбар керек,
Әлсіз айбар неге керек? Ál kerek, aıbar kerek,
Álsiz aıbar nege kerek? Әлді берер, әлсіз безер. Áldi berer, álsiz bezer. Әлі жетпеген ақыретшіл. Áli jetpegen aqyretshil. Әлсіз әр уақытта да айыпты. Álsiz ár ýaqytta da aıypty. Қолынан келген қонышынан басар. Qolynan kelgen qonyshynan basar. Берсе - қолынан, бермесе - жолынан. Berse - qolynan, bermese - jolynan. Жұмса жұмырығында, ашса алақанында. Jumsa jumyryǵynda, ashsa alaqanynda. Екі шайнап, бір жұтады. Eki shaınap, bir jutady. Ұстаған жерде қолы,
Тістеген жерде тісі қалады. Ustaǵan jerde qoly,
Tistegen jerde tisi qalady. Екі қылыш бір қынапқа сыймайды. Eki qylysh bir qynapqa syımaıdy. Қылыштың міндеті - кесу,
Қолдың міндеті - шешу. Qylyshtyń mindeti - kesý,
Qoldyń mindeti - sheshý. Бір мылтықтың аузына мың кісі сыяды. Bir myltyqtyń aýzyna myń kisi syıady. Кішкене тастан қауақтай бас жарылады. Kishkene tastan qaýaqtaı bas jarylady. Теңіз кешкенге өзен сирағынан келмейді. Teńiz keshkenge ózen sıraǵynan kelmeıdi. Кеме келсе, қайық судан шығады. Keme kelse, qaıyq sýdan shyǵady. Біреуге біреу сүйеу. Bireýge bireý súıeý. Сүйеніші күшті болса,
Сүйек жұтса да, қақалмайды. Súıenishi kúshti bolsa,
Súıek jutsa da, qaqalmaıdy. Сыйынғаннан сүйенгенің күшті болсын. Syıynǵannan súıengeniń kúshti bolsyn. Жұдырық жең ішінде түйілер. Judyryq jeń ishinde túıiler. Жүректің жолы ыстық,
Білектің жолы суық. Júrektiń joly ystyq,
Bilektiń joly sýyq. Тоқпағы күшті болса,
Киіз қазық жерге кірер.
Тоқалы күшті болса,
Бәйбіше байдан безер. Toqpaǵy kúshti bolsa,
Kıiz qazyq jerge kirer.
Toqaly kúshti bolsa,
Báıbishe baıdan bezer. Сен тұр, мен атайын. Sen tur, men ataıyn. Алмасты алмас кеседі. Almasty almas kesedi. Тасты тас қозғайды. Tasty tas qozǵaıdy. Болат бүгілмес, шорт сынар. Bolat búgilmes, short synar. Болат біз қап түбінде жатпас. Bolat biz qap túbinde jatpas. Тізерлеп жүріп күнелткеннен,
Тік тұрып өлген артық. Tizerlep júrip kúneltkennen,
Tik turyp ólgen artyq. Қарабет болып қашқаннан
Қайрат көрсетіп өлген артық. Qarabet bolyp qashqannan
Qaırat kórsetip ólgen artyq. Өткір кездік қап түбінде жатпас. Ótkir kezdik qap túbinde jatpas. Бастыны еңкейткен,
Тізеліні бүктірген. Bastyny eńkeıtken,
Tizelini búktirgen. Ағаш та ұстаған жерінен сынбайды. Aǵash ta ustaǵan jerinen synbaıdy. Шарға ұстаған қара балта. Sharǵa ustaǵan qara balta. Шар болат шоқта шыңдалады. Shar bolat shoqta shyńdalady. Болат егеуге келсе де, илеуге келмейді. Bolat egeýge kelse de, ıleýge kelmeıdi. Қолы ұзын сүйгенін алар,
Қолы қысқа тигенін алар. Qoly uzyn súıgenin alar,
Qoly qysqa tıgenin alar. Қаттыны жұмсақ жеңеді. Qattyny jumsaq jeńedi. Белдескеннің белін сындырар,
Тірескеннің тізесін бүктірер. Beldeskenniń belin syndyrar,
Tireskenniń tizesin búktirer. Өліспей беріспейді. Ólispeı berispeıdi. Қарусыз кісінің қайраты зая,
Қайратсыз кісінің айбаты зая. Qarýsyz kisiniń qaıraty zaıa,
Qaıratsyz kisiniń aıbaty zaıa. Асауға - тұсау. Asaýǵa - tusaý. Өткір қырғыш қазан түбін теседі. Ótkir qyrǵysh qazan túbin tesedi. Мың асуға бір тосу. Myń asýǵa bir tosý. Көкжал туған қой терісін жамылмас. Kókjal týǵan qoı terisin jamylmas. Кімді қор тұтсаң, соны зор тұтарсың. Kimdi qor tutsań, sony zor tutarsyń. Жығылсаң, нардан жығыл. Jyǵylsań, nardan jyǵyl. Палуанға оң, терісі бірдей. Palýanǵa oń, terisi birdeı. Асу бермес асқар жоқ. Asý bermes asqar joq. Жығылғанды жер көтереді. Jyǵylǵandy jer kóteredi. Жығылған күреске тоймас. Jyǵylǵan kúreske toımas. Тез қасында қисық ағаш жатпас. Tez qasynda qısyq aǵash jatpas. Жіңішкені үзу оңай,
Жұқаны таптау оңай. Jińishkeni úzý ońaı,
Juqany taptaý ońaı. Арба кімдікі болса,
Күпшек сонікі. Arba kimdiki bolsa,
Kúpshek soniki. Арба иесі - күпшек,
Киіз иесі - білек. Arba ıesi - kúpshek,
Kıiz ıesi - bilek. Барымтаға - қарымта. Barymtaǵa - qarymta. Жығылғанға - жұдырық. Jyǵylǵanǵa - judyryq. Палуанға да күш керек. Palýanǵa da kúsh kerek. Кекірек шіркін дікең қағады,
Күресуге дәрмен жоқ. Kekirek shirkin dikeń qaǵady,
Kúresýge dármen joq. Бармақ мықты болса,
Саусақтардың жұдырық болуы оңай. Barmaq myqty bolsa,
Saýsaqtardyń judyryq bolýy ońaı. Күштінің қолы мықты. Kúshtiniń qoly myqty. Төс болғаныңда төзіп бақ,
Балға болғанында соғып бақ. Tós bolǵanyńda tózip baq,
Balǵa bolǵanynda soǵyp baq. Тереңдігі теңіздей,
Қайраты қара өгіздей. Tereńdigi teńizdeı,
Qaıraty qara ógizdeı. Ақ білектің күші,
Ақ найзаның ұшы. Aq bilektiń kúshi,
Aq naızanyń ushy.
Қару ұстаған күшті. Qarý kúshti emes,
Qarý ustaǵan kúshti. Күшенген жеңбейді,
Күші көп жеңеді. Kúshengen jeńbeıdi,
Kúshi kóp jeńedi. Күшін білмеген күшенер. Kúshin bilmegen kúshener. Мықтыға момын күш қылмас. Myqtyǵa momyn kúsh qylmas. Аты, тоны бар кісіде,
Әзіретәлінің күші бар. Aty, tony bar kiside,
Áziretáliniń kúshi bar. Күштінің арты диірмен тартады. Kúshtiniń arty dıirmen tartady. Күшті қауіпті емес, кекшіл қауіпті. Kúshti qaýipti emes, kekshil qaýipti. Әлі келген алып та, шалып та жығады. Áli kelgen alyp ta, shalyp ta jyǵady. Әл керек, айбар керек,
Әлсіз айбар неге керек? Ál kerek, aıbar kerek,
Álsiz aıbar nege kerek? Әлді берер, әлсіз безер. Áldi berer, álsiz bezer. Әлі жетпеген ақыретшіл. Áli jetpegen aqyretshil. Әлсіз әр уақытта да айыпты. Álsiz ár ýaqytta da aıypty. Қолынан келген қонышынан басар. Qolynan kelgen qonyshynan basar. Берсе - қолынан, бермесе - жолынан. Berse - qolynan, bermese - jolynan. Жұмса жұмырығында, ашса алақанында. Jumsa jumyryǵynda, ashsa alaqanynda. Екі шайнап, бір жұтады. Eki shaınap, bir jutady. Ұстаған жерде қолы,
Тістеген жерде тісі қалады. Ustaǵan jerde qoly,
Tistegen jerde tisi qalady. Екі қылыш бір қынапқа сыймайды. Eki qylysh bir qynapqa syımaıdy. Қылыштың міндеті - кесу,
Қолдың міндеті - шешу. Qylyshtyń mindeti - kesý,
Qoldyń mindeti - sheshý. Бір мылтықтың аузына мың кісі сыяды. Bir myltyqtyń aýzyna myń kisi syıady. Кішкене тастан қауақтай бас жарылады. Kishkene tastan qaýaqtaı bas jarylady. Теңіз кешкенге өзен сирағынан келмейді. Teńiz keshkenge ózen sıraǵynan kelmeıdi. Кеме келсе, қайық судан шығады. Keme kelse, qaıyq sýdan shyǵady. Біреуге біреу сүйеу. Bireýge bireý súıeý. Сүйеніші күшті болса,
Сүйек жұтса да, қақалмайды. Súıenishi kúshti bolsa,
Súıek jutsa da, qaqalmaıdy. Сыйынғаннан сүйенгенің күшті болсын. Syıynǵannan súıengeniń kúshti bolsyn. Жұдырық жең ішінде түйілер. Judyryq jeń ishinde túıiler. Жүректің жолы ыстық,
Білектің жолы суық. Júrektiń joly ystyq,
Bilektiń joly sýyq. Тоқпағы күшті болса,
Киіз қазық жерге кірер.
Тоқалы күшті болса,
Бәйбіше байдан безер. Toqpaǵy kúshti bolsa,
Kıiz qazyq jerge kirer.
Toqaly kúshti bolsa,
Báıbishe baıdan bezer. Сен тұр, мен атайын. Sen tur, men ataıyn. Алмасты алмас кеседі. Almasty almas kesedi. Тасты тас қозғайды. Tasty tas qozǵaıdy. Болат бүгілмес, шорт сынар. Bolat búgilmes, short synar. Болат біз қап түбінде жатпас. Bolat biz qap túbinde jatpas. Тізерлеп жүріп күнелткеннен,
Тік тұрып өлген артық. Tizerlep júrip kúneltkennen,
Tik turyp ólgen artyq. Қарабет болып қашқаннан
Қайрат көрсетіп өлген артық. Qarabet bolyp qashqannan
Qaırat kórsetip ólgen artyq. Өткір кездік қап түбінде жатпас. Ótkir kezdik qap túbinde jatpas. Бастыны еңкейткен,
Тізеліні бүктірген. Bastyny eńkeıtken,
Tizelini búktirgen. Ағаш та ұстаған жерінен сынбайды. Aǵash ta ustaǵan jerinen synbaıdy. Шарға ұстаған қара балта. Sharǵa ustaǵan qara balta. Шар болат шоқта шыңдалады. Shar bolat shoqta shyńdalady. Болат егеуге келсе де, илеуге келмейді. Bolat egeýge kelse de, ıleýge kelmeıdi. Қолы ұзын сүйгенін алар,
Қолы қысқа тигенін алар. Qoly uzyn súıgenin alar,
Qoly qysqa tıgenin alar. Қаттыны жұмсақ жеңеді. Qattyny jumsaq jeńedi. Белдескеннің белін сындырар,
Тірескеннің тізесін бүктірер. Beldeskenniń belin syndyrar,
Tireskenniń tizesin búktirer. Өліспей беріспейді. Ólispeı berispeıdi. Қарусыз кісінің қайраты зая,
Қайратсыз кісінің айбаты зая. Qarýsyz kisiniń qaıraty zaıa,
Qaıratsyz kisiniń aıbaty zaıa. Асауға - тұсау. Asaýǵa - tusaý. Өткір қырғыш қазан түбін теседі. Ótkir qyrǵysh qazan túbin tesedi. Мың асуға бір тосу. Myń asýǵa bir tosý. Көкжал туған қой терісін жамылмас. Kókjal týǵan qoı terisin jamylmas. Кімді қор тұтсаң, соны зор тұтарсың. Kimdi qor tutsań, sony zor tutarsyń. Жығылсаң, нардан жығыл. Jyǵylsań, nardan jyǵyl. Палуанға оң, терісі бірдей. Palýanǵa oń, terisi birdeı. Асу бермес асқар жоқ. Asý bermes asqar joq. Жығылғанды жер көтереді. Jyǵylǵandy jer kóteredi. Жығылған күреске тоймас. Jyǵylǵan kúreske toımas. Тез қасында қисық ағаш жатпас. Tez qasynda qısyq aǵash jatpas. Жіңішкені үзу оңай,
Жұқаны таптау оңай. Jińishkeni úzý ońaı,
Juqany taptaý ońaı. Арба кімдікі болса,
Күпшек сонікі. Arba kimdiki bolsa,
Kúpshek soniki. Арба иесі - күпшек,
Киіз иесі - білек. Arba ıesi - kúpshek,
Kıiz ıesi - bilek. Барымтаға - қарымта. Barymtaǵa - qarymta. Жығылғанға - жұдырық. Jyǵylǵanǵa - judyryq. Палуанға да күш керек. Palýanǵa da kúsh kerek. Кекірек шіркін дікең қағады,
Күресуге дәрмен жоқ. Kekirek shirkin dikeń qaǵady,
Kúresýge dármen joq. Бармақ мықты болса,
Саусақтардың жұдырық болуы оңай. Barmaq myqty bolsa,
Saýsaqtardyń judyryq bolýy ońaı. Күштінің қолы мықты. Kúshtiniń qoly myqty. Төс болғаныңда төзіп бақ,
Балға болғанында соғып бақ. Tós bolǵanyńda tózip baq,
Balǵa bolǵanynda soǵyp baq. Тереңдігі теңіздей,
Қайраты қара өгіздей. Tereńdigi teńizdeı,
Qaıraty qara ógizdeı. Ақ білектің күші,
Ақ найзаның ұшы. Aq bilektiń kúshi,
Aq naızanyń ushy.
