Денсаулық , Дерт , Қасірет туралы 384
Денсаулық - зор байлық.
Densaýlyq - zor baılyq.
Бірінші байлық - денсаулық,
Екінші байлық - ақ жаулық,
Үшінші байлық - он саулық. Birinshi baılyq - densaýlyq,
Ekinshi baılyq - aq jaýlyq,
Úshinshi baılyq - on saýlyq. Әуелгі байлық - денсаулық. Áýelgi baılyq - densaýlyq. Лұқпан мың жасаған. Luqpan myń jasaǵan. Аманат аман сақтайды. Amanat aman saqtaıdy. Тәні саудың - жаны сау. Táni saýdyń - jany saý. Жұмыры бардың ғұмыры бар. Jumyry bardyń ǵumyry bar. Тазалық - саулық негізі,
Саулық - байлық негізі. Tazalyq - saýlyq negizi,
Saýlyq - baılyq negizi. Сау төрде, ауру көрде. Saý tórde, aýrý kórde. Жарлының байлығы - денінің саулығы. Jarlynyń baılyǵy - deniniń saýlyǵy. Аман болса бұл басым,
Тағы шығар бұл шашым. Aman bolsa bul basym,
Taǵy shyǵar bul shashym. Басы аманның малы түгел. Basy amannyń maly túgel. Бас аманда мал тәтті,
Бас ауырса, жан тәтті. Bas amanda mal tátti,
Bas aýyrsa, jan tátti. Он екі мүшең сау болса,
Қара басың ханмен тең. On eki músheń saý bolsa,
Qara basyń hanmen teń. Бауыры бүтін, басы аман. Baýyry bútin, basy aman. Тыныш құлақ, сау бас,
Бас сауында аулақ қаш. Tynysh qulaq, saý bas,
Bas saýynda aýlaq qash. Мың күн жұмақтан,
Бір күнгі тірлік артық. Myń kún jumaqtan,
Bir kúngi tirlik artyq. Құр атқа мінгендей. Qur atqa mingendeı. Құланның құлағында ойнап. Qulannyń qulaǵynda oınap. Денің сау болса, жарлымын деме,
Жолдасың көп болса, жалғызбын деме. Deniń saý bolsa, jarlymyn deme,
Joldasyń kóp bolsa, jalǵyzbyn deme. Денсаулық - ғанибет,
Сырқаулығы болмаса.
Ер жолдасы - қатыны,
Ақ жаулығы болмаса. Densaýlyq - ǵanıbet,
Syrqaýlyǵy bolmasa.
Er joldasy - qatyny,
Aq jaýlyǵy bolmasa. Аурудың алдын ал. Aýrýdyń aldyn al. Жұғын бар жерде шыбын бар,
Шыбын бар жерде шығын бар. Juǵyn bar jerde shybyn bar,
Shybyn bar jerde shyǵyn bar. Ластың досы - шыбын. Lastyń dosy - shybyn. Садақаңды сауыңда бер,
Ауырған соң пайда жоқ. Sadaqańdy saýyńda ber,
Aýyrǵan soń paıda joq. Тіріде жанға тыным жоқ. Tiride janǵa tynym joq. Сау болса жаным,
Сөз емес дүние-малым. Saý bolsa janym,
Sóz emes dúnıe-malym. Кещеге бәрі күлкі. Keщege bári kúlki. Аруанаға жүгіңді арт,
Белі талмастан бұрын.
Денсаулықтың қадірін біл,
Науқастанбастан бұрын. Arýanaǵa júgińdi art,
Beli talmastan buryn.
Densaýlyqtyń qadirin bil,
Naýqastanbastan buryn. Аяқ - азамат.
Қол - мүлік,
Бас - сандық,
Тіл - кілт. Aıaq - azamat.
Qol - múlik,
Bas - sandyq,
Til - kilt. Дәтке - қуат. Dátke - qýat. Екі дүние - бір қадам. Eki dúnıe - bir qadam. Бастан құлақ садақа. Bastan qulaq sadaqa. Нас басқанды бит басады. Nas basqandy bıt basady. Өліп өскен малға сүйін,
Өлмей өскен басқа сүйін. Ólip ósken malǵa súıin,
Ólmeı ósken basqa súıin. Он екі мүшең сау болса,
Дәулет емей немене?
Он саусағың сау болса,
Сәулет емей немене? On eki músheń saý bolsa,
Dáýlet emeı nemene?
On saýsaǵyń saý bolsa,
Sáýlet emeı nemene? Ауру кірді - әлек кірді. Aýrý kirdi - álek kirdi. Аурудың да атасы бар. Aýrýdyń da atasy bar. Ауру - астан. Aýrý - astan. Ауру - өлімнің алғашқы елшісі. Aýrý - ólimniń alǵashqy elshisi. Ауру - өлімнің түрткісі. Aýrý - ólimniń túrtkisi. Ауырған азап шегеді. Aýyrǵan azap shegedi. Ауру қадірін сау білмес. Aýrý qadirin saý bilmes. Ауру желмен кіріп, термен шығады. Aýrý jelmen kirip, termen shyǵady. Ауру жан иесіне тәтті. Aýrý jan ıesine tátti. Ауру атанды да жығады. Aýrý atandy da jyǵady. Ауру өсиеті ізгілік болар. Aýrý ósıeti izgilik bolar. Азған денеге ауру үйір. Azǵan denege aýrý úıir. Ауру өле-өлгенше жаннан дәмелі. Aýrý óle-ólgenshe jannan dámeli. Ауырып тұрдым - аунап тұрдым. Aýyryp turdym - aýnap turdym. Ауру кісі күлкі сүймес,
Ауыр жүкті жылқы сүймес. Aýrý kisi kúlki súımes,
Aýyr júkti jylqy súımes. Ішкі дерт сыртқа шықпай қоймайды. Ishki dert syrtqa shyqpaı qoımaıdy. Ауырған кісіге бал да ащы. Aýyrǵan kisige bal da aщy. Жөргекте жабысқан ауру өлмей қалмас. Jórgekte jabysqan aýrý ólmeı qalmas. Аурудың жақсысы жоқ,
Дәрінің тәттісі жоқ. Aýrýdyń jaqsysy joq,
Dáriniń táttisi joq. Көзі ауырған Күнді көрмейді. Kózi aýyrǵan Kúndi kórmeıdi. Асқынған ауру насырға шабады. Asqynǵan aýrý nasyrǵa shabady. Сынықтан өзге аурудың бәрі жұғады. Synyqtan ózge aýrýdyń bári juǵady. Ауру жүйкені бұзады,
Жүйке ұйқыны бұзады. Aýrý júıkeni buzady,
Júıke uıqyny buzady. Ауруды елемеген өлер,
Дауды елемеген төлер. Aýrýdy elemegen óler,
Daýdy elemegen tóler. Ауырса кім азбайды,
Жарлы болса кім тозбайды? Aýyrsa kim azbaıdy,
Jarly bolsa kim tozbaıdy? Біреудің көзілдірігін киген өз көзін бүлдіреді. Bireýdiń kózildirigin kıgen óz kózin búldiredi. Ауру - азығымен. Aýrý - azyǵymen. Ауруды өткізіп алсаң, тәуіпке өкпелеме. Aýrýdy ótkizip alsań, táýipke ókpeleme. Ауруды жасырма, әшкере қылады,
Өлімді жасырма, масқара қылады. Aýrýdy jasyrma, áshkere qylady,
Ólimdi jasyrma, masqara qylady. Қай жерің ауырса, жаның со жерде. Qaı jeriń aýyrsa, janyń so jerde. Мешелден жөтел кетпейді. Meshelden jótel ketpeıdi. Бас ауырса, жан қорқар. Bas aýyrsa, jan qorqar. Іші кеткеннің арты білер. Ishi ketkenniń arty biler. Көкірек ауру күнде өлер. Kókirek aýrý kúnde óler. Тұмаудың түбі - құрт,
Тұманның түбі - жұт. Tumaýdyń túbi - qurt,
Tumannyń túbi - jut. Күнің тұман болсын,
Ауруың тұмау болсын. Kúniń tuman bolsyn,
Aýrýyń tumaý bolsyn. Жаны ашымастың қасында басың ауырмасын. Jany ashymastyń qasynda basyń aýyrmasyn. Тісі ауырғанның көңілін сұрамайды. Tisi aýyrǵannyń kóńilin suramaıdy. Қайталаған дерт жаман,
Қайта бұзылған серт жаман. Qaıtalaǵan dert jaman,
Qaıta buzylǵan sert jaman. Ауру шықпаған жаннан дәмелі,
Жалқау бітпеген малдан дәмелі. Aýrý shyqpaǵan jannan dámeli,
Jalqaý bitpegen maldan dámeli. Дос-жаран ауырып қалғанда,
Елемей селсоқ жүрерсің.
Әлекке ауру салғанда,
Қадірін жанның білерсің. Dos-jaran aýyryp qalǵanda,
Elemeı selsoq júrersiń.
Álekke aýrý salǵanda,
Qadirin jannyń bilersiń. Шықпа, жаным, шықпа. Shyqpa, janym, shyqpa. Аурудың зардабын ауру баққан біледі. Aýrýdyń zardabyn aýrý baqqan biledi. Арық семіреді,
Ауру жазылады. Aryq semiredi,
Aýrý jazylady. Батпандап кірген ауру мысқалдап шығады. Batpandap kirgen aýrý mysqaldap shyǵady. Қотыр қолдан жұғады,
Таз тақиядан жұғады. Qotyr qoldan juǵady,
Taz taqııadan juǵady. Қырын алған қырқында таз болады. Qyryn alǵan qyrqynda taz bolady. Сынық арба көп көшер. Synyq arba kóp kósher. Бас ауырып, балтыр сыздар. Bas aýyryp, baltyr syzdar. Кейде тән ауырмаса да, жан ауырады. Keıde tán aýyrmasa da, jan aýyrady. Қисық көз қыли,
Дәл ортасын көре алмайды. Qısyq kóz qylı,
Dál ortasyn kóre almaıdy. Қулық та дерт. Qýlyq ta dert. Арамдықты адалдық жеңеді,
Жамандықты амандық жеңеді. Aramdyqty adaldyq jeńedi,
Jamandyqty amandyq jeńedi. Сәтін салған ауруға не болса сол ем. Sátin salǵan aýrýǵa ne bolsa sol em. Аурудың емі - саудың сәлемі. Aýrýdyń emi - saýdyń sálemi. Ауруға емші көп. Aýrýǵa emshi kóp. Сұрап алған аурудың емі табылмас. Surap alǵan aýrýdyń emi tabylmas. Тер шықпаған аурудан дерт шықпайды. Ter shyqpaǵan aýrýdan dert shyqpaıdy. Емнің алды - еңбек. Emniń aldy - eńbek. Демі бардың емі бар. Demi bardyń emi bar. Бақсыға ауруды қаратсаң,
«Пақыр, - дейді,
Қара ешкінің өкпесімен қақтыр», - дейді. Baqsyǵa aýrýdy qaratsań,
«Paqyr, - deıdi,
Qara eshkiniń ókpesimen qaqtyr», - deıdi. Ауырып ем іздегенше,
Ауырмайтын жол ізде. Aýyryp em izdegenshe,
Aýyrmaıtyn jol izde. Емнен жаман жазыла бастаса,
Жақсылығыңды ұмыта бастайды. Emnen jaman jazyla bastasa,
Jaqsylyǵyńdy umyta bastaıdy. Науқастың беті бері қараса,
Шақыртпай тәуіптің өзі келеді. Naýqastyń beti beri qarasa,
Shaqyrtpaı táýiptiń ózi keledi. Басы ауырған бақсыға барады,
Даулы жақсыға барады. Basy aýyrǵan baqsyǵa barady,
Daýly jaqsyǵa barady. Сабырсыз бақсы жолда отырып бал ашады. Sabyrsyz baqsy jolda otyryp bal ashady. Ауру азайса, тәуіп ауырады. Aýrý azaısa, táýip aýyrady. Тәуіптің жақсысы,
Ауруға ауру қоспағаны. Táýiptiń jaqsysy,
Aýrýǵa aýrý qospaǵany. Тәуіптік таздың қолынан келсе,
Алдымен өз басын емдер еді. Táýiptik tazdyń qolynan kelse,
Aldymen óz basyn emder edi. Өз қотырын өзі қасиды. Óz qotyryn ózi qasıdy. Лұқпанның өз емі өзіне қонбайды. Luqpannyń óz emi ózine qonbaıdy. Кепшіксіз бақсы болмас. Kepshiksiz baqsy bolmas. Бақсының емі өзіне қонбайды. Baqsynyń emi ózine qonbaıdy. Иесіз ауруды жалғыз бақсы бағады. Iesiz aýrýdy jalǵyz baqsy baǵady. Көзің ауырса , қолыңды тый ,
Ішің ауырса ,аузыңды тый . Kóziń aýyrsa , qolyńdy tyı ,
Ishiń aýyrsa ,aýzyńdy tyı . Ебептен - себеп ,
Балшықтан - мұрат . Ebepten - sebep ,
Balshyqtan - murat . Көнені керек етпесең,
Жаңа табылмайды,
Байлауды керек етпесең,
Жара жазылмайды. Kóneni kerek etpeseń,
Jańa tabylmaıdy,
Baılaýdy kerek etpeseń,
Jara jazylmaıdy. Бір басқа - бір көз. Bir basqa - bir kóz. Соқыр көбелекке тең. Soqyr kóbelekke teń. Соқырдың тілегені - екі көзі. Soqyrdyń tilegeni - eki kózi. Соқырдың арманы - көз. Soqyrdyń armany - kóz. Соқыр көзіне сенбейді, қолымен көреді. Soqyr kózine senbeıdi, qolymen kóredi. Соқыр - сезгіш, саңырау - көргіш. Soqyr - sezgish, sańyraý - kórgish. Соқыр кінәмшіл,
Саңырау секемшіл. Soqyr kinámshil,
Sańyraý sekemshil. Соқырға көрсет, кереңге естірт. Soqyrǵa kórset, kereńge estirt. Гауhардың қадірін соқыр қор қылады. Gaýhardyń qadirin soqyr qor qylady. Қитар бір затқа қарап,
Екі нәрсе көреді. Qıtar bir zatqa qarap,
Eki nárse kóredi. Таз- әңгі, соқыр - қиық,
Бұйықта бар аз қиық. Taz- áńgi, soqyr - qıyq,
Buıyqta bar az qıyq. Соқыр көргенінен жазбас. Soqyr kórgeninen jazbas. Соқырдың қожасы құлағы,
Ақсақтың аяғы - таяғы. Soqyrdyń qojasy qulaǵy,
Aqsaqtyń aıaǵy - taıaǵy. Соқырдың қолына түспе,
Саңыраудың астына түспе. Soqyrdyń qolyna túspe,
Sańyraýdyń astyna túspe. Саңырау бас десе, құлақ дейді. Sańyraý bas dese, qulaq deıdi. Саңырауға сәлем берсең,
«Атаңның басы», -дейді. Sańyraýǵa sálem berseń,
«Atańnyń basy», -deıdi. Керең екі күледі. Kereń eki kúledi. Керең адамның аузына қарар,
Соқыр адамның дауысын тыңдар. Kereń adamnyń aýzyna qarar,
Soqyr adamnyń daýysyn tyńdar. Өмірі зақым жылқы бақсын,
Үзеңгісін ұзын тақсын. Ómiri zaqym jylqy baqsyn,
Úzeńgisin uzyn taqsyn. Керең кемітсе де, семіртсе де күледі. Kereń kemitse de, semirtse de kúledi. Туа мүкіс қозғалмас. Týa múkis qozǵalmas. Соқырдан қарауыл қойсаң,
Жұртыңды жауға алдырар.
Наданнан қарауыл қойсаң,
Еліңді дауға қалдырар. Soqyrdan qaraýyl qoısań,
Jurtyńdy jaýǵa aldyrar.
Nadannan qaraýyl qoısań,
Elińdi daýǵa qaldyrar. Ақсақ көп жүреді,
Соқыр көп көреді. Aqsaq kóp júredi,
Soqyr kóp kóredi. Ақсақтың ақырын бақ. Aqsaqtyń aqyryn baq. Атың жоқ болса, аяғыңа мін,
Аяғың жоқ болса, таяғыңа мін. Atyń joq bolsa, aıaǵyńa min,
Aıaǵyń joq bolsa, taıaǵyńa min. Сақау алыстан сайрамаса,
Үйіне жеткенше дауысы шықпайды. Saqaý alystan saıramasa,
Úıine jetkenshe daýysy shyqpaıdy. Тегін кісі таз бола ма? Tegin kisi taz bola ma? Тақырбас тазды күндейді. Taqyrbas tazdy kúndeıdi. Тақырбастан тарақ сұрама. Taqyrbastan taraq surama. Таз тазға күлер. Taz tazǵa kúler. Таздың барар жері - бөрікші. Tazdyń barar jeri - bórikshi. Таздан тарақ сұрама. Tazdan taraq surama. Таз басқа қайызғақ тұрмайды. Taz basqa qaıyzǵaq turmaıdy. Таздың басынан емге бит таппассың. Tazdyń basynan emge bıt tappassyń. Таз әңгі, соқыр мәңгі. Taz áńgi, soqyr máńgi. Таз ашуын тырнаумен алады. Taz ashýyn tyrnaýmen alady. Жартаста шөп болмайды,
Айнатазда шаш болмайды. Jartasta shóp bolmaıdy,
Aınatazda shash bolmaıdy. Тазша бір іс істейді,
Құдай оны қолдаса. Tazsha bir is isteıdi,
Qudaı ony qoldasa. Ойдағы таз аз ба еді,
Қырдағы тазды мұнда әкеп? Oıdaǵy taz az ba edi,
Qyrdaǵy tazdy munda ákep? Әжептеуір ән еді,
Пұшық мұрын бүлдірді. Ájepteýir án edi,
Pushyq muryn búldirdi. Пұшыққа айна ұсынсаң, ашуландырасың. Pushyqqa aına usynsań, ashýlandyrasyń. Кемтар керілмейді, мал-дүниеге берілмейді. Kemtar kerilmeıdi, mal-dúnıege berilmeıdi. Жақсы таз басын жасырмайды,
Жақсы қатын асын жасырмайды. Jaqsy taz basyn jasyrmaıdy,
Jaqsy qatyn asyn jasyrmaıdy. Арқаланылған ақсақ соқырды жолға салады. Arqalanylǵan aqsaq soqyrdy jolǵa salady. Аяғы үлкен сыйғанын киеді,
Аяғы кіші сүйгенін киеді. Aıaǵy úlken syıǵanyn kıedi,
Aıaǵy kishi súıgenin kıedi. Ақсақтың аяғы жетпесе де, таяғы жетеді. Aqsaqtyń aıaǵy jetpese de, taıaǵy jetedi. Қара көзден нұр кетсе,
Жарық күнің түн болар. Qara kózden nur ketse,
Jaryq kúniń tún bolar. Бұл дүниенің құсасы о дүниеге кетпейді. Bul dúnıeniń qusasy o dúnıege ketpeıdi. Күйесіз қазан жоқ,
Қайғысыз адам жоқ. Kúıesiz qazan joq,
Qaıǵysyz adam joq. Қайғының жолы құлама. Qaıǵynyń joly qulama. Қайғының уытын қуаныш алады. Qaıǵynyń ýytyn qýanysh alady. Қайғы қартайтады,
Қуаныш марқайтады. Qaıǵy qartaıtady,
Qýanysh marqaıtady. Қайғыдан жан шіриді,
Жан ауырса, тән шіриді. Qaıǵydan jan shirıdi,
Jan aýyrsa, tán shirıdi. Жан ауырса, тән азады,
Қайғы басса, жан азады. Jan aýyrsa, tán azady,
Qaıǵy bassa, jan azady. Сырқат - тән жарасы,
Қайғы - жан жарасы. Syrqat - tán jarasy,
Qaıǵy - jan jarasy. Қайғың қара көже болсын. Qaıǵyń qara kóje bolsyn. Қазаны басқаның қайғысы басқа. Qazany basqanyń qaıǵysy basqa. Қайғысыз қара суға семіреді. Qaıǵysyz qara sýǵa semiredi. Қайғысыз ішкен қара судың қаймағы бір елі. Qaıǵysyz ishken qara sýdyń qaımaǵy bir eli. Кайғылының қайғысын,
Қабағынан білерсің.
Жарлы мен бай кісіні,
Тамағынан білерсің. Kaıǵylynyń qaıǵysyn,
Qabaǵynan bilersiń.
Jarly men baı kisini,
Tamaǵynan bilersiń. Қасапшыға мал қайғы,
Қара ешкіге жан қайғы. Qasapshyǵa mal qaıǵy,
Qara eshkige jan qaıǵy. Сырты бүтін, іші түтін. Syrty bútin, ishi tútin. Шертер күй - шығар мұң. Sherter kúı - shyǵar muń. Уайым - ердің қорғаны. Ýaıym - erdiń qorǵany. Қайғы жоқта қайғы болды,
Қайынатамның өлгені. Qaıǵy joqta qaıǵy boldy,
Qaıynatamnyń ólgeni. Байтал түгіл бас қайғы. Baıtal túgil bas qaıǵy. Тат темірді, қайғы адамды кеміреді. Tat temirdi, qaıǵy adamdy kemiredi. Түздегі май ішеді,
Үйдегі зәр ішеді. Túzdegi maı ishedi,
Úıdegi zár ishedi. Түздегі май құсса, үйдегі қан құсады. Túzdegi maı qussa, úıdegi qan qusady. Қайғың болса, досыңа бар,
Қарның ашса, қосыңа бар. Qaıǵyń bolsa, dosyńa bar,
Qarnyń ashsa, qosyńa bar. Қайғың болса, ханға бар,
Қарның ашса, байға бар. Qaıǵyń bolsa, hanǵa bar,
Qarnyń ashsa, baıǵa bar. Қайғыны қайраткер жеңеді. Qaıǵyny qaıratker jeńedi. Қас бекзаттың белгісі,
Қайғысын жұртқа сездірмес. Qas bekzattyń belgisi,
Qaıǵysyn jurtqa sezdirmes. Қасық асым - қайғысыз басым. Qasyq asym - qaıǵysyz basym. У ды у қайырады. Ý dy ý qaıyrady. Діңкелеген дәрменсізге мұңын шағады. Dińkelegen dármensizge muńyn shaǵady. Әркім өз мұңын айтады. Árkim óz muńyn aıtady. Аштың ақылы болмас,
Тоқтың қайғысы болмас. Ashtyń aqyly bolmas,
Toqtyń qaıǵysy bolmas. Ойлының алдында көкірек керме,
Жазасына ұшырайсың;
Қайғылының алдында қарқылдап күлме
Назасына ұшырайсың. Oılynyń aldynda kókirek kerme,
Jazasyna ushyraısyń;
Qaıǵylynyń aldynda qarqyldap kúlme
Nazasyna ushyraısyń. Рахат іздесең, бейнетінен қорықпа,
Қуаныш іздесең, қайғысынан қорықпа. Rahat izdeseń, beınetinen qoryqpa,
Qýanysh izdeseń, qaıǵysynan qoryqpa. Өз басына іс түспеген,
Өзгенің қайғысын білмейді. Óz basyna is túspegen,
Ózgeniń qaıǵysyn bilmeıdi. Гүлсіз болса, жер мұңды,
Күлкісіз болса, ел мұңды. Gúlsiz bolsa, jer muńdy,
Kúlkisiz bolsa, el muńdy. Қайрат - қыран, қайғы - жылан. Qaırat - qyran, qaıǵy - jylan. Қайрат деген қыран бар,
Қайғыға тізгін бермейтін.
Қайғы дейтін жылан бар,
Өзекті жағып өртейтін. Qaırat degen qyran bar,
Qaıǵyǵa tizgin bermeıtin.
Qaıǵy deıtin jylan bar,
Ózekti jaǵyp órteıtin. Рахат пен қайғы егіз. Rahat pen qaıǵy egiz. Қайғысызға қара су да ас. Qaıǵysyzǵa qara sý da as. Күйікті күлкі сүймейді. Kúıikti kúlki súımeıdi. Жаман ердің қайғысы,
Өз отының қасында;
Жақсы ердің қайғысы,
Ауылының басында. Jaman erdiń qaıǵysy,
Óz otynyń qasynda;
Jaqsy erdiń qaıǵysy,
Aýylynyń basynda. Күйікті жан кірпік ілмейді. Kúıikti jan kirpik ilmeıdi. Қара мойынға қара моншақ. Qara moıynǵa qara monshaq. У ды у алар. Ý dy ý alar. Апат айтып келмейді. Apat aıtyp kelmeıdi. Түтін түтеткен ыс жұтады. Tútin tútetken ys jutady. Ботасыз іңген боздайды,
Баласы өлген ананың,
Қайғы-шерін қозғайды. Botasyz ińgen bozdaıdy,
Balasy ólgen ananyń,
Qaıǵy-sherin qozǵaıdy. Ашудың ақылы болмас,
Тоқтың қайғысы болмас. Ashýdyń aqyly bolmas,
Toqtyń qaıǵysy bolmas. Адам баласы зарыға бермейді,
Ит баласы зорыға бермейді. Adam balasy zaryǵa bermeıdi,
It balasy zoryǵa bermeıdi. Сараңға мал қайғы,
Сардарға жан қайғы. Sarańǵa mal qaıǵy,
Sardarǵa jan qaıǵy. Қайғылы қаралыны жебеу ләзім. Qaıǵyly qaralyny jebeý lázim. Адам баласы қайғысыз болмас,
Қайғысыз адам адам да болмас. Adam balasy qaıǵysyz bolmas,
Qaıǵysyz adam adam da bolmas. Ауыр жүкті нар көтереді,
Ауыр қайғыны ер көтереді. Aýyr júkti nar kóteredi,
Aýyr qaıǵyny er kóteredi. Қарғыс жеті атаға жетеді. Qarǵys jeti ataǵa jetedi. Аз қайғыны ас басады,
Көп қайғыны дос басады. Az qaıǵyny as basady,
Kóp qaıǵyny dos basady. Жыласа кімнің аузы қисаймайды? Jylasa kimniń aýzy qısaımaıdy? Бауыры жыртық жылауға келеді,
Бауыры бүтін сынауға келеді. Baýyry jyrtyq jylaýǵa keledi,
Baýyry bútin synaýǵa keledi. Бауыры бүтін пенде жоқ. Baýyry bútin pende joq. Қырсыққанда қымыран іриді. Qyrsyqqanda qymyran irıdi. Мың қайғы бір борышты өтемейді. Myń qaıǵy bir boryshty ótemeıdi. Күн түскен жерге көлеңке де түседі. Kún túsken jerge kóleńke de túsedi. Қайғы шеккен жігіттің шерін,
Не бала сүю, не лашын шүю тарқатады. Qaıǵy shekken jigittiń sherin,
Ne bala súıý, ne lashyn shúıý tarqatady. Біреу суға жете алмадым деп «аһ» ұрады,
Біреу судан өте алмадым деп «аһ» ұрады. Bireý sýǵa jete almadym dep «aһ» urady,
Bireý sýdan óte almadym dep «aһ» urady. Тұяғы бүтін тұлпар жоқ,
Қанаты бүтін сұңқар жоқ. Tuıaǵy bútin tulpar joq,
Qanaty bútin suńqar joq. Жаман еркек қайғылы,
Өз отының басында.
Жақсы еркек қайғылы,
Отанының басында. Jaman erkek qaıǵyly,
Óz otynyń basynda.
Jaqsy erkek qaıǵyly,
Otanynyń basynda. Сіркесі су көтермейді. Sirkesi sý kótermeıdi. Жүрек дертін Тәңірі де жаза алмайды. Júrek dertin Táńiri de jaza almaıdy. Қайғың қара қазан болсын. Qaıǵyń qara qazan bolsyn. Қайғы бөліссе, азаяды,
Қуаныш бөліссе, көбейеді. Qaıǵy bólisse, azaıady,
Qýanysh bólisse, kóbeıedi. Қайғы - саңырау. Qaıǵy - sańyraý. Сары уайым - жігітке сор. Sary ýaıym - jigitke sor. Жазылмайтын жара жоқ,
Серпілмейтін аза жоқ. Jazylmaıtyn jara joq,
Serpilmeıtin aza joq. Жауы үйде, досы түздегі адамның қайғысы ауыр. Jaýy úıde, dosy túzdegi adamnyń qaıǵysy aýyr. Қайғылыға туыстан көмек, достан демеу. Qaıǵylyǵa týystan kómek, dostan demeý. Қасірет соңы - қуаныш. Qasiret sońy - qýanysh. Көзде - жас, көңілде - шер. Kózde - jas, kóńilde - sher. Қайғысыздан сақ бол,
Қайғылыға жақ бол. Qaıǵysyzdan saq bol,
Qaıǵylyǵa jaq bol. Бір қайғыны ойласаң,
Жүз қайғыны қозғайды. Bir qaıǵyny oılasań,
Júz qaıǵyny qozǵaıdy. Бай күйігі сыртта,
Бала күйігі іште. Baı kúıigi syrtta,
Bala kúıigi ishte. Ат басына күн туды. At basyna kún týdy. Басы жаралы, күні қаралы. Basy jaraly, kúni qaraly. Өлім - ұзақ жолдың алысы. Ólim - uzaq joldyń alysy. Өлдің, Мамай - қор болдың. Óldiń, Mamaı - qor boldyń. Өлім - кезек, дау - қонақ. Ólim - kezek, daý - qonaq. Өлімнен басқаның ертесі жоқ. Ólimnen basqanyń ertesi joq. Өліспеген көріседі. Ólispegen kórisedi. Өлмек бар, тірілмек жоқ. Ólmek bar, tirilmek joq. Өлімнен қорықсаң, өлерсің. Ólimnen qoryqsań, ólersiń. Өлгеннің соңынан өлмек жоқ. Ólgenniń sońynan ólmek joq. Өлімнен басқаның бәріне асық. Ólimnen basqanyń bárine asyq. Өлім бардың малын шашады,
Жоқтың артын ашады. Ólim bardyń malyn shashady,
Joqtyń artyn ashady. Өлер бала молаға қашады. Óler bala molaǵa qashady. Өлім жөнінде көп айтса,
Тірінің берекесі қашады. Ólim jóninde kóp aıtsa,
Tiriniń berekesi qashady. Өлі жебемей, тірі байымайды. Óli jebemeı, tiri baıymaıdy. Өлі риза болмай, тірі байымайды. Óli rıza bolmaı, tiri baıymaıdy. Өлсек, көріміз бір,
Шықсақ, төріміз бір. Ólsek, kórimiz bir,
Shyqsaq, tórimiz bir. Өлгенде көрің кең болсын,
Тіріде үйің кең болсын. Ólgende kóriń keń bolsyn,
Tiride úıiń keń bolsyn. Өлмеген өлі балыққа кездеседі. Ólmegen óli balyqqa kezdesedi. Өзекті жанға бір өлім. Ózekti janǵa bir ólim. Өледі деген пақырың өгіз мініп келіп тұр. Óledi degen paqyryń ógiz minip kelip tur. Өмір барда қаза бар. Ómir barda qaza bar. Өшпейтін өмір жоқ,
Сынбайтын темір жоқ. Óshpeıtin ómir joq,
Synbaıtyn temir joq. Өмір озады, ажар тозады. Ómir ozady, ajar tozady. Өзі жоқтың көзі жоқ. Ózi joqtyń kózi joq. Өткен қайтып оралмас,
Өлген қайтып тірілмес. Ótken qaıtyp oralmas,
Ólgen qaıtyp tirilmes. Өлмеген құл алтын аяқпен су ішер. Ólmegen qul altyn aıaqpen sý isher. Өжет адам өлімді жеңеді. Ójet adam ólimdi jeńedi. Өжет адам өлімнен қаймықпас. Ójet adam ólimnen qaımyqpas. Өлушінің ажалы жетпесе,
Өлтірушінің құрығы жетпейді. Ólýshiniń ajaly jetpese,
Óltirýshiniń quryǵy jetpeıdi. Өлмеген құлға, Құдай-ау,
Болып та қалды, мынау жаз. Ólmegen qulǵa, Qudaı-aý,
Bolyp ta qaldy, mynaý jaz. Орта жаста әйелің өлмесін,
Орта жолда атың өлмесін, Orta jasta áıeliń ólmesin,
Orta jolda atyń ólmesin, Орнында бар оңалар. Ornynda bar ońalar. Ажал ажарыңа да, базарыңа да қарамайды. Ajal ajaryńa da, bazaryńa da qaramaıdy. Ажалды киік адырға қашар. Ajaldy kıik adyrǵa qashar. Ажалды киіктің аяғы тыным таппас. Ajaldy kıiktiń aıaǵy tynym tappas. Ажалды тышқанға аш мысық тап келер. Ajaldy tyshqanǵa ash mysyq tap keler. Ажалды қарға бүркітпен ойнайды. Ajaldy qarǵa búrkitpen oınaıdy. Атқыштан ажал қашады. Atqyshtan ajal qashady. Ауруын жасырған ажалынан бұрын өледі. Aýrýyn jasyrǵan ajalynan buryn óledi. Ерлік өлім ерді көбейтеді. Erlik ólim erdi kóbeıtedi. Ер жігіт үйде туып, түзде өлер. Er jigit úıde týyp, túzde óler. Ер жігітке өлім бар да, қорлық жоқ. Er jigitke ólim bar da, qorlyq joq. Тозбас соғылмайды,
Өлмес жаралмайды. Tozbas soǵylmaıdy,
Ólmes jaralmaıdy. Ер бір рет өледі,
Ез мың рет өледі. Er bir ret óledi,
Ez myń ret óledi. Батыр өлсе, аты қалады,
Үргелек өлсе, артында несі қалады? Batyr ólse, aty qalady,
Úrgelek ólse, artynda nesi qalady? Ерлік өлім қадірсіз өмірден артық. Erlik ólim qadirsiz ómirden artyq. Қорлық өмірден ерлік өлім артық. Qorlyq ómirden erlik ólim artyq. Ерлік өлім - өлмейтін өмір. Erlik ólim - ólmeıtin ómir. Қорқақ күнде өледі,
Жолдастары күнде көмеді. Qorqaq kúnde óledi,
Joldastary kúnde kómedi. Өлім - тіршіліктің елесі. Ólim - tirshiliktiń elesi. Өлі - тірінің азығы. Óli - tiriniń azyǵy. Тіршілік тұтамдап таусылады. Tirshilik tutamdap taýsylady. Кебін киген келмейді,
Кебенек киген келеді. Kebin kıgen kelmeıdi,
Kebenek kıgen keledi. Өмір барда өлімді айтпа. Ómir barda ólimdi aıtpa. Жетесіз батыр тез өлер. Jetesiz batyr tez óler. Үйге кірген құр шықпас,
Көрге кірген тірі шықпас. Úıge kirgen qur shyqpas,
Kórge kirgen tiri shyqpas. Жұрт өлгенге келмейді,
Артында қалғанға келеді. Jurt ólgenge kelmeıdi,
Artynda qalǵanǵa keledi. Елшіге өлім жоқ. Elshige ólim joq. Қартайып өлсең, қапың жоқ. Qartaıyp ólseń, qapyń joq. Туғанда алтау едік, өле-өле жетеуміз. Týǵanda altaý edik, óle-óle jeteýmiz. Айы жеткен айында,
Күні жеткен күнінде өледі. Aıy jetken aıynda,
Kúni jetken kúninde óledi. Жау болжаусыз, ажал болжаусыз. Jaý boljaýsyz, ajal boljaýsyz. Қайда барсаң да Қорқыттьң көрі. Qaıda barsań da Qorqyttьń kóri. У ішкен бір өледі,
Ант ішкен мың өледі. Ý ishken bir óledi,
Ant ishken myń óledi. Мысықтың өлімі тышқанға той. Mysyqtyń ólimi tyshqanǵa toı. Біреу өлмей біреу күн көрмейді. Bireý ólmeı bireý kún kórmeıdi. Ажалды өле ме, ауру өле ме? Ajaldy óle me, aýrý óle me? Тумақ болса, өлмек бар. Týmaq bolsa, ólmek bar. Әкесі өлгенді де естіртеді. Ákesi ólgendi de estirtedi. Жасыратын несі бар,
Жанұзақ би өліпті. Jasyratyn nesi bar,
Januzaq bı ólipti. Көресіңді көрмей көрге кірмейсің. Kóresińdi kórmeı kórge kirmeısiń. Ноқталы басқа бір өлім. Noqtaly basqa bir ólim. Қырық жыл қырғын келсе де,
Ажалды өледі. Qyryq jyl qyrǵyn kelse de,
Ajaldy óledi. Біреудің ажалы - оттан,
Біреудің ажалы - судан. Bireýdiń ajaly - ottan,
Bireýdiń ajaly - sýdan. Бірге тумақ болса да,
Бірге өлмек жоқ. Birge týmaq bolsa da,
Birge ólmek joq. Жылағанмен өлген кісі тірілмейді. Jylaǵanmen ólgen kisi tirilmeıdi. Азын ашпай жарлы өлер,
Көбін ашпай бай өлер. Azyn ashpaı jarly óler,
Kóbin ashpaı baı óler. Торқалы той, топырақты өлім. Torqaly toı, topyraqty ólim. Айдалаға атқан оқ ажалдыға тиеді. Aıdalaǵa atqan oq ajaldyǵa tıedi. Екі ауру бір келсе - ажалыңның жеткені. Eki aýrý bir kelse - ajalyńnyń jetkeni. Ескі жұрттың қадірін көшкенде білер,
Қас жақсының қадірін өлгенде білер. Eski jurttyń qadirin kóshkende biler,
Qas jaqsynyń qadirin ólgende biler. Жорғаның қадірін желгенде біледі,
Жақсының қадірін өлгенде біледі. Jorǵanyń qadirin jelgende biledi,
Jaqsynyń qadirin ólgende biledi. Көк темір көре өлтірмес. Kók temir kóre óltirmes. Ауруды елемеген өледі,
Дауды елемеген төлейді. Aýrýdy elemegen óledi,
Daýdy elemegen tóleıdi. Айналдырған ауру алмай қоймайды. Aınaldyrǵan aýrý almaı qoımaıdy. Әзірейіл барда жаным бар деме,
Әуеде бұлт барда малым бар деме. Ázireıil barda janym bar deme,
Áýede bult barda malym bar deme. Жеткіншектен айырылған,
Жер таянбай тұрмайды. Jetkinshekten aıyrylǵan,
Jer taıanbaı turmaıdy. Біреуге өлім тілегенше,
Өзіңе өмір тіле. Bireýge ólim tilegenshe,
Ózińe ómir tile. Ажалдан қорықпа, аңнан қорық. Ajaldan qoryqpa, ańnan qoryq. Мың күн жанған шырақ бір күн сөнеді. Myń kún janǵan shyraq bir kún sónedi. Туғаныңды көргенім жоқ,
Өлгеніңе жыламаймын. Týǵanyńdy kórgenim joq,
Ólgenińe jylamaımyn. Ұйқы өліммен тең. Uıqy ólimmen teń. Бақыттының қасы өледі,
Бақытсыздың досы өледі. Baqyttynyń qasy óledi,
Baqytsyzdyń dosy óledi. Өлімнің оңдысы жоқ. Ólimniń ońdysy joq. Өлгенге өкпе жүрмейді. Ólgenge ókpe júrmeıdi. Ақыл дария білгенге,
Бұл дүние жоқ өлгенге. Aqyl darııa bilgenge,
Bul dúnıe joq ólgenge. Желге ұшқан ебелек,
Орға түспей тынар ма?
Отқа асық көбелек,
Өліп тынбай шыдар ма? Jelge ushqan ebelek,
Orǵa túspeı tynar ma?
Otqa asyq kóbelek,
Ólip tynbaı shydar ma? Зорлықшыл зорлықтан қаза табады. Zorlyqshyl zorlyqtan qaza tabady. Иманды адам айт күні өледі. Imandy adam aıt kúni óledi. Өлік шыққан үйдің,
Табалдырығында жолбарыс жатады. Ólik shyqqan úıdiń,
Tabaldyryǵynda jolbarys jatady. Өлінің түсі суық. Óliniń túsi sýyq. Көрінің бәрі өледі,
Жастардың ажалдысы өледі. Kóriniń bári óledi,
Jastardyń ajaldysy óledi. Өлместі Құдай жаратпас,
Сынбасты ұста жасамас. Ólmesti Qudaı jaratpas,
Synbasty usta jasamas. Кісісі буынып өлген үйде,
Жіпті ауызға алмайды. Kisisi býynyp ólgen úıde,
Jipti aýyzǵa almaıdy. Атасы өлсе - асқар тауының құлағаны,
Анасы өлсе - ағар бұлағының суалғаны. Atasy ólse - asqar taýynyń qulaǵany,
Anasy ólse - aǵar bulaǵynyń sýalǵany. Сен дүние, молға сұқтанасың,
Ажал саған сұқтанады. Sen dúnıe, molǵa suqtanasyń,
Ajal saǵan suqtanady. Төбе би төрде өледі,
Ит ошақтың басында өледі. Tóbe bı tórde óledi,
It oshaqtyń basynda óledi. Ағасы өлсе - оң қанатының қайырылғаны,
Інісі өлсе - сол қанатының қайырылғаны. Aǵasy ólse - oń qanatynyń qaıyrylǵany,
Inisi ólse - sol qanatynyń qaıyrylǵany. Тал бесікке түскен жер бесікке де түседі. Tal besikke túsken jer besikke de túsedi. Той әнмен ажарлы,
Өлім өксумен азалы. Toı ánmen ajarly,
Ólim óksýmen azaly. Өлімнің егізінен сақта. Ólimniń egizinen saqta. Ат өледі - ер қалады,
Адам өледі - жер қалады. At óledi - er qalady,
Adam óledi - jer qalady. Ажал айтып келмейді,
Бір адамға екі өмір
Тағдыр әсте бермейді. Ajal aıtyp kelmeıdi,
Bir adamǵa eki ómir
Taǵdyr áste bermeıdi. Ноқталы басқа бір өлім,
Ақыры бір күн келмей ме?
Ажалдың соққан дауылы,
Өмірдің шамы сөнбей ме? Noqtaly basqa bir ólim,
Aqyry bir kún kelmeı me?
Ajaldyń soqqan daýyly,
Ómirdiń shamy sónbeı me? Өлгенге қайтып келмек жоқ,
Өлгеннің артынан өлмек жоқ. Ólgenge qaıtyp kelmek joq,
Ólgenniń artynan ólmek joq. Өлгеннің жаманы жоқ,
Тірінің жаманнан аманы жоқ. Ólgenniń jamany joq,
Tiriniń jamannan amany joq. Өмір арты - бала,
Құлдық арты - өлім. Ómir arty - bala,
Quldyq arty - ólim. Түйесі өлген жұртта қалады,
Баласы өлген жұртқа ереді. Túıesi ólgen jurtta qalady,
Balasy ólgen jurtqa eredi. Аңшының өлімі ауда,
Сушының өлімі суда. Ańshynyń ólimi aýda,
Sýshynyń ólimi sýda. Қара шаштың ақтығы - бір өлімнің хақтығы. Qara shashtyń aqtyǵy - bir ólimniń haqtyǵy. Тіріде жылы қарамас,
Өлгенде жоқтап жыламас. Tiride jyly qaramas,
Ólgende joqtap jylamas. Азалы алты қатын,
Әрқайсысы өз байын жоқтайды. Azaly alty qatyn,
Árqaısysy óz baıyn joqtaıdy. Жалмауызға да жан керек. Jalmaýyzǵa da jan kerek. Ажалда жаңылыс жоқ. Ajalda jańylys joq. Ажалдан ақша беріп құтыла алмайсың. Ajaldan aqsha berip qutyla almaısyń. Өмір өзіңдікі, өлім өзгенікі. Ómir ózińdiki, ólim ózgeniki. Кеудесі басқаның жаны басқа. Keýdesi basqanyń jany basqa. Ата өлсе де, кәде өлмейді. Ata ólse de, káde ólmeıdi. Өлгеннің жазасын көмген берсін. Ólgenniń jazasyn kómgen bersin. Тумақ хақ, өлмек хақ. Týmaq haq, ólmek haq. Тумақ - парыз, өлмек - міндет. Týmaq - paryz, ólmek - mindet. Ажал Алладан, амалы адамнан. Ajal Alladan, amaly adamnan. Ажал ақымақ үшін алтау,
ақылдыға біреу. Ajal aqymaq úshin altaý,
aqyldyǵa bireý. Өмір - самал, ажал - амал. Ómir - samal, ajal - amal. Пәлеге - сабыр, қазаға - тәуба. Pálege - sabyr, qazaǵa - táýba. Қаза көрген жүрек жаралы. Qaza kórgen júrek jaraly. Қонақ пен өлім болжамсыз. Qonaq pen ólim boljamsyz. Өмірді өлім тұсайды. Ómirdi ólim tusaıdy. Ажал біреуді азаптан құтқарады,
Біреуді қыршынынан қияды. Ajal bireýdi azaptan qutqarady,
Bireýdi qyrshynynan qııady. Ажал деген - атқан оқ,
Бір Алланың қақпаны. Ajal degen - atqan oq,
Bir Allanyń qaqpany. Көп екен көргеннен көрмегенің
Бәрінен жақсы екен өлмегенің. Kóp eken kórgennen kórmegeniń
Bárinen jaqsy eken ólmegeniń. Дүниенің қадірін,
Бергенде білерсің.
Жанның қадірін,
Өлерде білерсің. Dúnıeniń qadirin,
Bergende bilersiń.
Jannyń qadirin,
Ólerde bilersiń. Бұлбұлдан шешен құс жоқ,
Бармақтай-ақ қарасы.
Оқтан жылдам ажал жоқ,
Тырнақтай-ақ жарасы. Bulbuldan sheshen qus joq,
Barmaqtaı-aq qarasy.
Oqtan jyldam ajal joq,
Tyrnaqtaı-aq jarasy. Көкті бу көтереді,
Жерді су көтереді,
Жүйрікті ау көтереді.
Жүкті нар көтереді,
Өлімді бар көтереді. Kókti bý kóteredi,
Jerdi sý kóteredi,
Júırikti aý kóteredi.
Júkti nar kóteredi,
Ólimdi bar kóteredi.
Екінші байлық - ақ жаулық,
Үшінші байлық - он саулық. Birinshi baılyq - densaýlyq,
Ekinshi baılyq - aq jaýlyq,
Úshinshi baılyq - on saýlyq. Әуелгі байлық - денсаулық. Áýelgi baılyq - densaýlyq. Лұқпан мың жасаған. Luqpan myń jasaǵan. Аманат аман сақтайды. Amanat aman saqtaıdy. Тәні саудың - жаны сау. Táni saýdyń - jany saý. Жұмыры бардың ғұмыры бар. Jumyry bardyń ǵumyry bar. Тазалық - саулық негізі,
Саулық - байлық негізі. Tazalyq - saýlyq negizi,
Saýlyq - baılyq negizi. Сау төрде, ауру көрде. Saý tórde, aýrý kórde. Жарлының байлығы - денінің саулығы. Jarlynyń baılyǵy - deniniń saýlyǵy. Аман болса бұл басым,
Тағы шығар бұл шашым. Aman bolsa bul basym,
Taǵy shyǵar bul shashym. Басы аманның малы түгел. Basy amannyń maly túgel. Бас аманда мал тәтті,
Бас ауырса, жан тәтті. Bas amanda mal tátti,
Bas aýyrsa, jan tátti. Он екі мүшең сау болса,
Қара басың ханмен тең. On eki músheń saý bolsa,
Qara basyń hanmen teń. Бауыры бүтін, басы аман. Baýyry bútin, basy aman. Тыныш құлақ, сау бас,
Бас сауында аулақ қаш. Tynysh qulaq, saý bas,
Bas saýynda aýlaq qash. Мың күн жұмақтан,
Бір күнгі тірлік артық. Myń kún jumaqtan,
Bir kúngi tirlik artyq. Құр атқа мінгендей. Qur atqa mingendeı. Құланның құлағында ойнап. Qulannyń qulaǵynda oınap. Денің сау болса, жарлымын деме,
Жолдасың көп болса, жалғызбын деме. Deniń saý bolsa, jarlymyn deme,
Joldasyń kóp bolsa, jalǵyzbyn deme. Денсаулық - ғанибет,
Сырқаулығы болмаса.
Ер жолдасы - қатыны,
Ақ жаулығы болмаса. Densaýlyq - ǵanıbet,
Syrqaýlyǵy bolmasa.
Er joldasy - qatyny,
Aq jaýlyǵy bolmasa. Аурудың алдын ал. Aýrýdyń aldyn al. Жұғын бар жерде шыбын бар,
Шыбын бар жерде шығын бар. Juǵyn bar jerde shybyn bar,
Shybyn bar jerde shyǵyn bar. Ластың досы - шыбын. Lastyń dosy - shybyn. Садақаңды сауыңда бер,
Ауырған соң пайда жоқ. Sadaqańdy saýyńda ber,
Aýyrǵan soń paıda joq. Тіріде жанға тыным жоқ. Tiride janǵa tynym joq. Сау болса жаным,
Сөз емес дүние-малым. Saý bolsa janym,
Sóz emes dúnıe-malym. Кещеге бәрі күлкі. Keщege bári kúlki. Аруанаға жүгіңді арт,
Белі талмастан бұрын.
Денсаулықтың қадірін біл,
Науқастанбастан бұрын. Arýanaǵa júgińdi art,
Beli talmastan buryn.
Densaýlyqtyń qadirin bil,
Naýqastanbastan buryn. Аяқ - азамат.
Қол - мүлік,
Бас - сандық,
Тіл - кілт. Aıaq - azamat.
Qol - múlik,
Bas - sandyq,
Til - kilt. Дәтке - қуат. Dátke - qýat. Екі дүние - бір қадам. Eki dúnıe - bir qadam. Бастан құлақ садақа. Bastan qulaq sadaqa. Нас басқанды бит басады. Nas basqandy bıt basady. Өліп өскен малға сүйін,
Өлмей өскен басқа сүйін. Ólip ósken malǵa súıin,
Ólmeı ósken basqa súıin. Он екі мүшең сау болса,
Дәулет емей немене?
Он саусағың сау болса,
Сәулет емей немене? On eki músheń saý bolsa,
Dáýlet emeı nemene?
On saýsaǵyń saý bolsa,
Sáýlet emeı nemene? Ауру кірді - әлек кірді. Aýrý kirdi - álek kirdi. Аурудың да атасы бар. Aýrýdyń da atasy bar. Ауру - астан. Aýrý - astan. Ауру - өлімнің алғашқы елшісі. Aýrý - ólimniń alǵashqy elshisi. Ауру - өлімнің түрткісі. Aýrý - ólimniń túrtkisi. Ауырған азап шегеді. Aýyrǵan azap shegedi. Ауру қадірін сау білмес. Aýrý qadirin saý bilmes. Ауру желмен кіріп, термен шығады. Aýrý jelmen kirip, termen shyǵady. Ауру жан иесіне тәтті. Aýrý jan ıesine tátti. Ауру атанды да жығады. Aýrý atandy da jyǵady. Ауру өсиеті ізгілік болар. Aýrý ósıeti izgilik bolar. Азған денеге ауру үйір. Azǵan denege aýrý úıir. Ауру өле-өлгенше жаннан дәмелі. Aýrý óle-ólgenshe jannan dámeli. Ауырып тұрдым - аунап тұрдым. Aýyryp turdym - aýnap turdym. Ауру кісі күлкі сүймес,
Ауыр жүкті жылқы сүймес. Aýrý kisi kúlki súımes,
Aýyr júkti jylqy súımes. Ішкі дерт сыртқа шықпай қоймайды. Ishki dert syrtqa shyqpaı qoımaıdy. Ауырған кісіге бал да ащы. Aýyrǵan kisige bal da aщy. Жөргекте жабысқан ауру өлмей қалмас. Jórgekte jabysqan aýrý ólmeı qalmas. Аурудың жақсысы жоқ,
Дәрінің тәттісі жоқ. Aýrýdyń jaqsysy joq,
Dáriniń táttisi joq. Көзі ауырған Күнді көрмейді. Kózi aýyrǵan Kúndi kórmeıdi. Асқынған ауру насырға шабады. Asqynǵan aýrý nasyrǵa shabady. Сынықтан өзге аурудың бәрі жұғады. Synyqtan ózge aýrýdyń bári juǵady. Ауру жүйкені бұзады,
Жүйке ұйқыны бұзады. Aýrý júıkeni buzady,
Júıke uıqyny buzady. Ауруды елемеген өлер,
Дауды елемеген төлер. Aýrýdy elemegen óler,
Daýdy elemegen tóler. Ауырса кім азбайды,
Жарлы болса кім тозбайды? Aýyrsa kim azbaıdy,
Jarly bolsa kim tozbaıdy? Біреудің көзілдірігін киген өз көзін бүлдіреді. Bireýdiń kózildirigin kıgen óz kózin búldiredi. Ауру - азығымен. Aýrý - azyǵymen. Ауруды өткізіп алсаң, тәуіпке өкпелеме. Aýrýdy ótkizip alsań, táýipke ókpeleme. Ауруды жасырма, әшкере қылады,
Өлімді жасырма, масқара қылады. Aýrýdy jasyrma, áshkere qylady,
Ólimdi jasyrma, masqara qylady. Қай жерің ауырса, жаның со жерде. Qaı jeriń aýyrsa, janyń so jerde. Мешелден жөтел кетпейді. Meshelden jótel ketpeıdi. Бас ауырса, жан қорқар. Bas aýyrsa, jan qorqar. Іші кеткеннің арты білер. Ishi ketkenniń arty biler. Көкірек ауру күнде өлер. Kókirek aýrý kúnde óler. Тұмаудың түбі - құрт,
Тұманның түбі - жұт. Tumaýdyń túbi - qurt,
Tumannyń túbi - jut. Күнің тұман болсын,
Ауруың тұмау болсын. Kúniń tuman bolsyn,
Aýrýyń tumaý bolsyn. Жаны ашымастың қасында басың ауырмасын. Jany ashymastyń qasynda basyń aýyrmasyn. Тісі ауырғанның көңілін сұрамайды. Tisi aýyrǵannyń kóńilin suramaıdy. Қайталаған дерт жаман,
Қайта бұзылған серт жаман. Qaıtalaǵan dert jaman,
Qaıta buzylǵan sert jaman. Ауру шықпаған жаннан дәмелі,
Жалқау бітпеген малдан дәмелі. Aýrý shyqpaǵan jannan dámeli,
Jalqaý bitpegen maldan dámeli. Дос-жаран ауырып қалғанда,
Елемей селсоқ жүрерсің.
Әлекке ауру салғанда,
Қадірін жанның білерсің. Dos-jaran aýyryp qalǵanda,
Elemeı selsoq júrersiń.
Álekke aýrý salǵanda,
Qadirin jannyń bilersiń. Шықпа, жаным, шықпа. Shyqpa, janym, shyqpa. Аурудың зардабын ауру баққан біледі. Aýrýdyń zardabyn aýrý baqqan biledi. Арық семіреді,
Ауру жазылады. Aryq semiredi,
Aýrý jazylady. Батпандап кірген ауру мысқалдап шығады. Batpandap kirgen aýrý mysqaldap shyǵady. Қотыр қолдан жұғады,
Таз тақиядан жұғады. Qotyr qoldan juǵady,
Taz taqııadan juǵady. Қырын алған қырқында таз болады. Qyryn alǵan qyrqynda taz bolady. Сынық арба көп көшер. Synyq arba kóp kósher. Бас ауырып, балтыр сыздар. Bas aýyryp, baltyr syzdar. Кейде тән ауырмаса да, жан ауырады. Keıde tán aýyrmasa da, jan aýyrady. Қисық көз қыли,
Дәл ортасын көре алмайды. Qısyq kóz qylı,
Dál ortasyn kóre almaıdy. Қулық та дерт. Qýlyq ta dert. Арамдықты адалдық жеңеді,
Жамандықты амандық жеңеді. Aramdyqty adaldyq jeńedi,
Jamandyqty amandyq jeńedi. Сәтін салған ауруға не болса сол ем. Sátin salǵan aýrýǵa ne bolsa sol em. Аурудың емі - саудың сәлемі. Aýrýdyń emi - saýdyń sálemi. Ауруға емші көп. Aýrýǵa emshi kóp. Сұрап алған аурудың емі табылмас. Surap alǵan aýrýdyń emi tabylmas. Тер шықпаған аурудан дерт шықпайды. Ter shyqpaǵan aýrýdan dert shyqpaıdy. Емнің алды - еңбек. Emniń aldy - eńbek. Демі бардың емі бар. Demi bardyń emi bar. Бақсыға ауруды қаратсаң,
«Пақыр, - дейді,
Қара ешкінің өкпесімен қақтыр», - дейді. Baqsyǵa aýrýdy qaratsań,
«Paqyr, - deıdi,
Qara eshkiniń ókpesimen qaqtyr», - deıdi. Ауырып ем іздегенше,
Ауырмайтын жол ізде. Aýyryp em izdegenshe,
Aýyrmaıtyn jol izde. Емнен жаман жазыла бастаса,
Жақсылығыңды ұмыта бастайды. Emnen jaman jazyla bastasa,
Jaqsylyǵyńdy umyta bastaıdy. Науқастың беті бері қараса,
Шақыртпай тәуіптің өзі келеді. Naýqastyń beti beri qarasa,
Shaqyrtpaı táýiptiń ózi keledi. Басы ауырған бақсыға барады,
Даулы жақсыға барады. Basy aýyrǵan baqsyǵa barady,
Daýly jaqsyǵa barady. Сабырсыз бақсы жолда отырып бал ашады. Sabyrsyz baqsy jolda otyryp bal ashady. Ауру азайса, тәуіп ауырады. Aýrý azaısa, táýip aýyrady. Тәуіптің жақсысы,
Ауруға ауру қоспағаны. Táýiptiń jaqsysy,
Aýrýǵa aýrý qospaǵany. Тәуіптік таздың қолынан келсе,
Алдымен өз басын емдер еді. Táýiptik tazdyń qolynan kelse,
Aldymen óz basyn emder edi. Өз қотырын өзі қасиды. Óz qotyryn ózi qasıdy. Лұқпанның өз емі өзіне қонбайды. Luqpannyń óz emi ózine qonbaıdy. Кепшіксіз бақсы болмас. Kepshiksiz baqsy bolmas. Бақсының емі өзіне қонбайды. Baqsynyń emi ózine qonbaıdy. Иесіз ауруды жалғыз бақсы бағады. Iesiz aýrýdy jalǵyz baqsy baǵady. Көзің ауырса , қолыңды тый ,
Ішің ауырса ,аузыңды тый . Kóziń aýyrsa , qolyńdy tyı ,
Ishiń aýyrsa ,aýzyńdy tyı . Ебептен - себеп ,
Балшықтан - мұрат . Ebepten - sebep ,
Balshyqtan - murat . Көнені керек етпесең,
Жаңа табылмайды,
Байлауды керек етпесең,
Жара жазылмайды. Kóneni kerek etpeseń,
Jańa tabylmaıdy,
Baılaýdy kerek etpeseń,
Jara jazylmaıdy. Бір басқа - бір көз. Bir basqa - bir kóz. Соқыр көбелекке тең. Soqyr kóbelekke teń. Соқырдың тілегені - екі көзі. Soqyrdyń tilegeni - eki kózi. Соқырдың арманы - көз. Soqyrdyń armany - kóz. Соқыр көзіне сенбейді, қолымен көреді. Soqyr kózine senbeıdi, qolymen kóredi. Соқыр - сезгіш, саңырау - көргіш. Soqyr - sezgish, sańyraý - kórgish. Соқыр кінәмшіл,
Саңырау секемшіл. Soqyr kinámshil,
Sańyraý sekemshil. Соқырға көрсет, кереңге естірт. Soqyrǵa kórset, kereńge estirt. Гауhардың қадірін соқыр қор қылады. Gaýhardyń qadirin soqyr qor qylady. Қитар бір затқа қарап,
Екі нәрсе көреді. Qıtar bir zatqa qarap,
Eki nárse kóredi. Таз- әңгі, соқыр - қиық,
Бұйықта бар аз қиық. Taz- áńgi, soqyr - qıyq,
Buıyqta bar az qıyq. Соқыр көргенінен жазбас. Soqyr kórgeninen jazbas. Соқырдың қожасы құлағы,
Ақсақтың аяғы - таяғы. Soqyrdyń qojasy qulaǵy,
Aqsaqtyń aıaǵy - taıaǵy. Соқырдың қолына түспе,
Саңыраудың астына түспе. Soqyrdyń qolyna túspe,
Sańyraýdyń astyna túspe. Саңырау бас десе, құлақ дейді. Sańyraý bas dese, qulaq deıdi. Саңырауға сәлем берсең,
«Атаңның басы», -дейді. Sańyraýǵa sálem berseń,
«Atańnyń basy», -deıdi. Керең екі күледі. Kereń eki kúledi. Керең адамның аузына қарар,
Соқыр адамның дауысын тыңдар. Kereń adamnyń aýzyna qarar,
Soqyr adamnyń daýysyn tyńdar. Өмірі зақым жылқы бақсын,
Үзеңгісін ұзын тақсын. Ómiri zaqym jylqy baqsyn,
Úzeńgisin uzyn taqsyn. Керең кемітсе де, семіртсе де күледі. Kereń kemitse de, semirtse de kúledi. Туа мүкіс қозғалмас. Týa múkis qozǵalmas. Соқырдан қарауыл қойсаң,
Жұртыңды жауға алдырар.
Наданнан қарауыл қойсаң,
Еліңді дауға қалдырар. Soqyrdan qaraýyl qoısań,
Jurtyńdy jaýǵa aldyrar.
Nadannan qaraýyl qoısań,
Elińdi daýǵa qaldyrar. Ақсақ көп жүреді,
Соқыр көп көреді. Aqsaq kóp júredi,
Soqyr kóp kóredi. Ақсақтың ақырын бақ. Aqsaqtyń aqyryn baq. Атың жоқ болса, аяғыңа мін,
Аяғың жоқ болса, таяғыңа мін. Atyń joq bolsa, aıaǵyńa min,
Aıaǵyń joq bolsa, taıaǵyńa min. Сақау алыстан сайрамаса,
Үйіне жеткенше дауысы шықпайды. Saqaý alystan saıramasa,
Úıine jetkenshe daýysy shyqpaıdy. Тегін кісі таз бола ма? Tegin kisi taz bola ma? Тақырбас тазды күндейді. Taqyrbas tazdy kúndeıdi. Тақырбастан тарақ сұрама. Taqyrbastan taraq surama. Таз тазға күлер. Taz tazǵa kúler. Таздың барар жері - бөрікші. Tazdyń barar jeri - bórikshi. Таздан тарақ сұрама. Tazdan taraq surama. Таз басқа қайызғақ тұрмайды. Taz basqa qaıyzǵaq turmaıdy. Таздың басынан емге бит таппассың. Tazdyń basynan emge bıt tappassyń. Таз әңгі, соқыр мәңгі. Taz áńgi, soqyr máńgi. Таз ашуын тырнаумен алады. Taz ashýyn tyrnaýmen alady. Жартаста шөп болмайды,
Айнатазда шаш болмайды. Jartasta shóp bolmaıdy,
Aınatazda shash bolmaıdy. Тазша бір іс істейді,
Құдай оны қолдаса. Tazsha bir is isteıdi,
Qudaı ony qoldasa. Ойдағы таз аз ба еді,
Қырдағы тазды мұнда әкеп? Oıdaǵy taz az ba edi,
Qyrdaǵy tazdy munda ákep? Әжептеуір ән еді,
Пұшық мұрын бүлдірді. Ájepteýir án edi,
Pushyq muryn búldirdi. Пұшыққа айна ұсынсаң, ашуландырасың. Pushyqqa aına usynsań, ashýlandyrasyń. Кемтар керілмейді, мал-дүниеге берілмейді. Kemtar kerilmeıdi, mal-dúnıege berilmeıdi. Жақсы таз басын жасырмайды,
Жақсы қатын асын жасырмайды. Jaqsy taz basyn jasyrmaıdy,
Jaqsy qatyn asyn jasyrmaıdy. Арқаланылған ақсақ соқырды жолға салады. Arqalanylǵan aqsaq soqyrdy jolǵa salady. Аяғы үлкен сыйғанын киеді,
Аяғы кіші сүйгенін киеді. Aıaǵy úlken syıǵanyn kıedi,
Aıaǵy kishi súıgenin kıedi. Ақсақтың аяғы жетпесе де, таяғы жетеді. Aqsaqtyń aıaǵy jetpese de, taıaǵy jetedi. Қара көзден нұр кетсе,
Жарық күнің түн болар. Qara kózden nur ketse,
Jaryq kúniń tún bolar. Бұл дүниенің құсасы о дүниеге кетпейді. Bul dúnıeniń qusasy o dúnıege ketpeıdi. Күйесіз қазан жоқ,
Қайғысыз адам жоқ. Kúıesiz qazan joq,
Qaıǵysyz adam joq. Қайғының жолы құлама. Qaıǵynyń joly qulama. Қайғының уытын қуаныш алады. Qaıǵynyń ýytyn qýanysh alady. Қайғы қартайтады,
Қуаныш марқайтады. Qaıǵy qartaıtady,
Qýanysh marqaıtady. Қайғыдан жан шіриді,
Жан ауырса, тән шіриді. Qaıǵydan jan shirıdi,
Jan aýyrsa, tán shirıdi. Жан ауырса, тән азады,
Қайғы басса, жан азады. Jan aýyrsa, tán azady,
Qaıǵy bassa, jan azady. Сырқат - тән жарасы,
Қайғы - жан жарасы. Syrqat - tán jarasy,
Qaıǵy - jan jarasy. Қайғың қара көже болсын. Qaıǵyń qara kóje bolsyn. Қазаны басқаның қайғысы басқа. Qazany basqanyń qaıǵysy basqa. Қайғысыз қара суға семіреді. Qaıǵysyz qara sýǵa semiredi. Қайғысыз ішкен қара судың қаймағы бір елі. Qaıǵysyz ishken qara sýdyń qaımaǵy bir eli. Кайғылының қайғысын,
Қабағынан білерсің.
Жарлы мен бай кісіні,
Тамағынан білерсің. Kaıǵylynyń qaıǵysyn,
Qabaǵynan bilersiń.
Jarly men baı kisini,
Tamaǵynan bilersiń. Қасапшыға мал қайғы,
Қара ешкіге жан қайғы. Qasapshyǵa mal qaıǵy,
Qara eshkige jan qaıǵy. Сырты бүтін, іші түтін. Syrty bútin, ishi tútin. Шертер күй - шығар мұң. Sherter kúı - shyǵar muń. Уайым - ердің қорғаны. Ýaıym - erdiń qorǵany. Қайғы жоқта қайғы болды,
Қайынатамның өлгені. Qaıǵy joqta qaıǵy boldy,
Qaıynatamnyń ólgeni. Байтал түгіл бас қайғы. Baıtal túgil bas qaıǵy. Тат темірді, қайғы адамды кеміреді. Tat temirdi, qaıǵy adamdy kemiredi. Түздегі май ішеді,
Үйдегі зәр ішеді. Túzdegi maı ishedi,
Úıdegi zár ishedi. Түздегі май құсса, үйдегі қан құсады. Túzdegi maı qussa, úıdegi qan qusady. Қайғың болса, досыңа бар,
Қарның ашса, қосыңа бар. Qaıǵyń bolsa, dosyńa bar,
Qarnyń ashsa, qosyńa bar. Қайғың болса, ханға бар,
Қарның ашса, байға бар. Qaıǵyń bolsa, hanǵa bar,
Qarnyń ashsa, baıǵa bar. Қайғыны қайраткер жеңеді. Qaıǵyny qaıratker jeńedi. Қас бекзаттың белгісі,
Қайғысын жұртқа сездірмес. Qas bekzattyń belgisi,
Qaıǵysyn jurtqa sezdirmes. Қасық асым - қайғысыз басым. Qasyq asym - qaıǵysyz basym. У ды у қайырады. Ý dy ý qaıyrady. Діңкелеген дәрменсізге мұңын шағады. Dińkelegen dármensizge muńyn shaǵady. Әркім өз мұңын айтады. Árkim óz muńyn aıtady. Аштың ақылы болмас,
Тоқтың қайғысы болмас. Ashtyń aqyly bolmas,
Toqtyń qaıǵysy bolmas. Ойлының алдында көкірек керме,
Жазасына ұшырайсың;
Қайғылының алдында қарқылдап күлме
Назасына ұшырайсың. Oılynyń aldynda kókirek kerme,
Jazasyna ushyraısyń;
Qaıǵylynyń aldynda qarqyldap kúlme
Nazasyna ushyraısyń. Рахат іздесең, бейнетінен қорықпа,
Қуаныш іздесең, қайғысынан қорықпа. Rahat izdeseń, beınetinen qoryqpa,
Qýanysh izdeseń, qaıǵysynan qoryqpa. Өз басына іс түспеген,
Өзгенің қайғысын білмейді. Óz basyna is túspegen,
Ózgeniń qaıǵysyn bilmeıdi. Гүлсіз болса, жер мұңды,
Күлкісіз болса, ел мұңды. Gúlsiz bolsa, jer muńdy,
Kúlkisiz bolsa, el muńdy. Қайрат - қыран, қайғы - жылан. Qaırat - qyran, qaıǵy - jylan. Қайрат деген қыран бар,
Қайғыға тізгін бермейтін.
Қайғы дейтін жылан бар,
Өзекті жағып өртейтін. Qaırat degen qyran bar,
Qaıǵyǵa tizgin bermeıtin.
Qaıǵy deıtin jylan bar,
Ózekti jaǵyp órteıtin. Рахат пен қайғы егіз. Rahat pen qaıǵy egiz. Қайғысызға қара су да ас. Qaıǵysyzǵa qara sý da as. Күйікті күлкі сүймейді. Kúıikti kúlki súımeıdi. Жаман ердің қайғысы,
Өз отының қасында;
Жақсы ердің қайғысы,
Ауылының басында. Jaman erdiń qaıǵysy,
Óz otynyń qasynda;
Jaqsy erdiń qaıǵysy,
Aýylynyń basynda. Күйікті жан кірпік ілмейді. Kúıikti jan kirpik ilmeıdi. Қара мойынға қара моншақ. Qara moıynǵa qara monshaq. У ды у алар. Ý dy ý alar. Апат айтып келмейді. Apat aıtyp kelmeıdi. Түтін түтеткен ыс жұтады. Tútin tútetken ys jutady. Ботасыз іңген боздайды,
Баласы өлген ананың,
Қайғы-шерін қозғайды. Botasyz ińgen bozdaıdy,
Balasy ólgen ananyń,
Qaıǵy-sherin qozǵaıdy. Ашудың ақылы болмас,
Тоқтың қайғысы болмас. Ashýdyń aqyly bolmas,
Toqtyń qaıǵysy bolmas. Адам баласы зарыға бермейді,
Ит баласы зорыға бермейді. Adam balasy zaryǵa bermeıdi,
It balasy zoryǵa bermeıdi. Сараңға мал қайғы,
Сардарға жан қайғы. Sarańǵa mal qaıǵy,
Sardarǵa jan qaıǵy. Қайғылы қаралыны жебеу ләзім. Qaıǵyly qaralyny jebeý lázim. Адам баласы қайғысыз болмас,
Қайғысыз адам адам да болмас. Adam balasy qaıǵysyz bolmas,
Qaıǵysyz adam adam da bolmas. Ауыр жүкті нар көтереді,
Ауыр қайғыны ер көтереді. Aýyr júkti nar kóteredi,
Aýyr qaıǵyny er kóteredi. Қарғыс жеті атаға жетеді. Qarǵys jeti ataǵa jetedi. Аз қайғыны ас басады,
Көп қайғыны дос басады. Az qaıǵyny as basady,
Kóp qaıǵyny dos basady. Жыласа кімнің аузы қисаймайды? Jylasa kimniń aýzy qısaımaıdy? Бауыры жыртық жылауға келеді,
Бауыры бүтін сынауға келеді. Baýyry jyrtyq jylaýǵa keledi,
Baýyry bútin synaýǵa keledi. Бауыры бүтін пенде жоқ. Baýyry bútin pende joq. Қырсыққанда қымыран іриді. Qyrsyqqanda qymyran irıdi. Мың қайғы бір борышты өтемейді. Myń qaıǵy bir boryshty ótemeıdi. Күн түскен жерге көлеңке де түседі. Kún túsken jerge kóleńke de túsedi. Қайғы шеккен жігіттің шерін,
Не бала сүю, не лашын шүю тарқатады. Qaıǵy shekken jigittiń sherin,
Ne bala súıý, ne lashyn shúıý tarqatady. Біреу суға жете алмадым деп «аһ» ұрады,
Біреу судан өте алмадым деп «аһ» ұрады. Bireý sýǵa jete almadym dep «aһ» urady,
Bireý sýdan óte almadym dep «aһ» urady. Тұяғы бүтін тұлпар жоқ,
Қанаты бүтін сұңқар жоқ. Tuıaǵy bútin tulpar joq,
Qanaty bútin suńqar joq. Жаман еркек қайғылы,
Өз отының басында.
Жақсы еркек қайғылы,
Отанының басында. Jaman erkek qaıǵyly,
Óz otynyń basynda.
Jaqsy erkek qaıǵyly,
Otanynyń basynda. Сіркесі су көтермейді. Sirkesi sý kótermeıdi. Жүрек дертін Тәңірі де жаза алмайды. Júrek dertin Táńiri de jaza almaıdy. Қайғың қара қазан болсын. Qaıǵyń qara qazan bolsyn. Қайғы бөліссе, азаяды,
Қуаныш бөліссе, көбейеді. Qaıǵy bólisse, azaıady,
Qýanysh bólisse, kóbeıedi. Қайғы - саңырау. Qaıǵy - sańyraý. Сары уайым - жігітке сор. Sary ýaıym - jigitke sor. Жазылмайтын жара жоқ,
Серпілмейтін аза жоқ. Jazylmaıtyn jara joq,
Serpilmeıtin aza joq. Жауы үйде, досы түздегі адамның қайғысы ауыр. Jaýy úıde, dosy túzdegi adamnyń qaıǵysy aýyr. Қайғылыға туыстан көмек, достан демеу. Qaıǵylyǵa týystan kómek, dostan demeý. Қасірет соңы - қуаныш. Qasiret sońy - qýanysh. Көзде - жас, көңілде - шер. Kózde - jas, kóńilde - sher. Қайғысыздан сақ бол,
Қайғылыға жақ бол. Qaıǵysyzdan saq bol,
Qaıǵylyǵa jaq bol. Бір қайғыны ойласаң,
Жүз қайғыны қозғайды. Bir qaıǵyny oılasań,
Júz qaıǵyny qozǵaıdy. Бай күйігі сыртта,
Бала күйігі іште. Baı kúıigi syrtta,
Bala kúıigi ishte. Ат басына күн туды. At basyna kún týdy. Басы жаралы, күні қаралы. Basy jaraly, kúni qaraly. Өлім - ұзақ жолдың алысы. Ólim - uzaq joldyń alysy. Өлдің, Мамай - қор болдың. Óldiń, Mamaı - qor boldyń. Өлім - кезек, дау - қонақ. Ólim - kezek, daý - qonaq. Өлімнен басқаның ертесі жоқ. Ólimnen basqanyń ertesi joq. Өліспеген көріседі. Ólispegen kórisedi. Өлмек бар, тірілмек жоқ. Ólmek bar, tirilmek joq. Өлімнен қорықсаң, өлерсің. Ólimnen qoryqsań, ólersiń. Өлгеннің соңынан өлмек жоқ. Ólgenniń sońynan ólmek joq. Өлімнен басқаның бәріне асық. Ólimnen basqanyń bárine asyq. Өлім бардың малын шашады,
Жоқтың артын ашады. Ólim bardyń malyn shashady,
Joqtyń artyn ashady. Өлер бала молаға қашады. Óler bala molaǵa qashady. Өлім жөнінде көп айтса,
Тірінің берекесі қашады. Ólim jóninde kóp aıtsa,
Tiriniń berekesi qashady. Өлі жебемей, тірі байымайды. Óli jebemeı, tiri baıymaıdy. Өлі риза болмай, тірі байымайды. Óli rıza bolmaı, tiri baıymaıdy. Өлсек, көріміз бір,
Шықсақ, төріміз бір. Ólsek, kórimiz bir,
Shyqsaq, tórimiz bir. Өлгенде көрің кең болсын,
Тіріде үйің кең болсын. Ólgende kóriń keń bolsyn,
Tiride úıiń keń bolsyn. Өлмеген өлі балыққа кездеседі. Ólmegen óli balyqqa kezdesedi. Өзекті жанға бір өлім. Ózekti janǵa bir ólim. Өледі деген пақырың өгіз мініп келіп тұр. Óledi degen paqyryń ógiz minip kelip tur. Өмір барда қаза бар. Ómir barda qaza bar. Өшпейтін өмір жоқ,
Сынбайтын темір жоқ. Óshpeıtin ómir joq,
Synbaıtyn temir joq. Өмір озады, ажар тозады. Ómir ozady, ajar tozady. Өзі жоқтың көзі жоқ. Ózi joqtyń kózi joq. Өткен қайтып оралмас,
Өлген қайтып тірілмес. Ótken qaıtyp oralmas,
Ólgen qaıtyp tirilmes. Өлмеген құл алтын аяқпен су ішер. Ólmegen qul altyn aıaqpen sý isher. Өжет адам өлімді жеңеді. Ójet adam ólimdi jeńedi. Өжет адам өлімнен қаймықпас. Ójet adam ólimnen qaımyqpas. Өлушінің ажалы жетпесе,
Өлтірушінің құрығы жетпейді. Ólýshiniń ajaly jetpese,
Óltirýshiniń quryǵy jetpeıdi. Өлмеген құлға, Құдай-ау,
Болып та қалды, мынау жаз. Ólmegen qulǵa, Qudaı-aý,
Bolyp ta qaldy, mynaý jaz. Орта жаста әйелің өлмесін,
Орта жолда атың өлмесін, Orta jasta áıeliń ólmesin,
Orta jolda atyń ólmesin, Орнында бар оңалар. Ornynda bar ońalar. Ажал ажарыңа да, базарыңа да қарамайды. Ajal ajaryńa da, bazaryńa da qaramaıdy. Ажалды киік адырға қашар. Ajaldy kıik adyrǵa qashar. Ажалды киіктің аяғы тыным таппас. Ajaldy kıiktiń aıaǵy tynym tappas. Ажалды тышқанға аш мысық тап келер. Ajaldy tyshqanǵa ash mysyq tap keler. Ажалды қарға бүркітпен ойнайды. Ajaldy qarǵa búrkitpen oınaıdy. Атқыштан ажал қашады. Atqyshtan ajal qashady. Ауруын жасырған ажалынан бұрын өледі. Aýrýyn jasyrǵan ajalynan buryn óledi. Ерлік өлім ерді көбейтеді. Erlik ólim erdi kóbeıtedi. Ер жігіт үйде туып, түзде өлер. Er jigit úıde týyp, túzde óler. Ер жігітке өлім бар да, қорлық жоқ. Er jigitke ólim bar da, qorlyq joq. Тозбас соғылмайды,
Өлмес жаралмайды. Tozbas soǵylmaıdy,
Ólmes jaralmaıdy. Ер бір рет өледі,
Ез мың рет өледі. Er bir ret óledi,
Ez myń ret óledi. Батыр өлсе, аты қалады,
Үргелек өлсе, артында несі қалады? Batyr ólse, aty qalady,
Úrgelek ólse, artynda nesi qalady? Ерлік өлім қадірсіз өмірден артық. Erlik ólim qadirsiz ómirden artyq. Қорлық өмірден ерлік өлім артық. Qorlyq ómirden erlik ólim artyq. Ерлік өлім - өлмейтін өмір. Erlik ólim - ólmeıtin ómir. Қорқақ күнде өледі,
Жолдастары күнде көмеді. Qorqaq kúnde óledi,
Joldastary kúnde kómedi. Өлім - тіршіліктің елесі. Ólim - tirshiliktiń elesi. Өлі - тірінің азығы. Óli - tiriniń azyǵy. Тіршілік тұтамдап таусылады. Tirshilik tutamdap taýsylady. Кебін киген келмейді,
Кебенек киген келеді. Kebin kıgen kelmeıdi,
Kebenek kıgen keledi. Өмір барда өлімді айтпа. Ómir barda ólimdi aıtpa. Жетесіз батыр тез өлер. Jetesiz batyr tez óler. Үйге кірген құр шықпас,
Көрге кірген тірі шықпас. Úıge kirgen qur shyqpas,
Kórge kirgen tiri shyqpas. Жұрт өлгенге келмейді,
Артында қалғанға келеді. Jurt ólgenge kelmeıdi,
Artynda qalǵanǵa keledi. Елшіге өлім жоқ. Elshige ólim joq. Қартайып өлсең, қапың жоқ. Qartaıyp ólseń, qapyń joq. Туғанда алтау едік, өле-өле жетеуміз. Týǵanda altaý edik, óle-óle jeteýmiz. Айы жеткен айында,
Күні жеткен күнінде өледі. Aıy jetken aıynda,
Kúni jetken kúninde óledi. Жау болжаусыз, ажал болжаусыз. Jaý boljaýsyz, ajal boljaýsyz. Қайда барсаң да Қорқыттьң көрі. Qaıda barsań da Qorqyttьń kóri. У ішкен бір өледі,
Ант ішкен мың өледі. Ý ishken bir óledi,
Ant ishken myń óledi. Мысықтың өлімі тышқанға той. Mysyqtyń ólimi tyshqanǵa toı. Біреу өлмей біреу күн көрмейді. Bireý ólmeı bireý kún kórmeıdi. Ажалды өле ме, ауру өле ме? Ajaldy óle me, aýrý óle me? Тумақ болса, өлмек бар. Týmaq bolsa, ólmek bar. Әкесі өлгенді де естіртеді. Ákesi ólgendi de estirtedi. Жасыратын несі бар,
Жанұзақ би өліпті. Jasyratyn nesi bar,
Januzaq bı ólipti. Көресіңді көрмей көрге кірмейсің. Kóresińdi kórmeı kórge kirmeısiń. Ноқталы басқа бір өлім. Noqtaly basqa bir ólim. Қырық жыл қырғын келсе де,
Ажалды өледі. Qyryq jyl qyrǵyn kelse de,
Ajaldy óledi. Біреудің ажалы - оттан,
Біреудің ажалы - судан. Bireýdiń ajaly - ottan,
Bireýdiń ajaly - sýdan. Бірге тумақ болса да,
Бірге өлмек жоқ. Birge týmaq bolsa da,
Birge ólmek joq. Жылағанмен өлген кісі тірілмейді. Jylaǵanmen ólgen kisi tirilmeıdi. Азын ашпай жарлы өлер,
Көбін ашпай бай өлер. Azyn ashpaı jarly óler,
Kóbin ashpaı baı óler. Торқалы той, топырақты өлім. Torqaly toı, topyraqty ólim. Айдалаға атқан оқ ажалдыға тиеді. Aıdalaǵa atqan oq ajaldyǵa tıedi. Екі ауру бір келсе - ажалыңның жеткені. Eki aýrý bir kelse - ajalyńnyń jetkeni. Ескі жұрттың қадірін көшкенде білер,
Қас жақсының қадірін өлгенде білер. Eski jurttyń qadirin kóshkende biler,
Qas jaqsynyń qadirin ólgende biler. Жорғаның қадірін желгенде біледі,
Жақсының қадірін өлгенде біледі. Jorǵanyń qadirin jelgende biledi,
Jaqsynyń qadirin ólgende biledi. Көк темір көре өлтірмес. Kók temir kóre óltirmes. Ауруды елемеген өледі,
Дауды елемеген төлейді. Aýrýdy elemegen óledi,
Daýdy elemegen tóleıdi. Айналдырған ауру алмай қоймайды. Aınaldyrǵan aýrý almaı qoımaıdy. Әзірейіл барда жаным бар деме,
Әуеде бұлт барда малым бар деме. Ázireıil barda janym bar deme,
Áýede bult barda malym bar deme. Жеткіншектен айырылған,
Жер таянбай тұрмайды. Jetkinshekten aıyrylǵan,
Jer taıanbaı turmaıdy. Біреуге өлім тілегенше,
Өзіңе өмір тіле. Bireýge ólim tilegenshe,
Ózińe ómir tile. Ажалдан қорықпа, аңнан қорық. Ajaldan qoryqpa, ańnan qoryq. Мың күн жанған шырақ бір күн сөнеді. Myń kún janǵan shyraq bir kún sónedi. Туғаныңды көргенім жоқ,
Өлгеніңе жыламаймын. Týǵanyńdy kórgenim joq,
Ólgenińe jylamaımyn. Ұйқы өліммен тең. Uıqy ólimmen teń. Бақыттының қасы өледі,
Бақытсыздың досы өледі. Baqyttynyń qasy óledi,
Baqytsyzdyń dosy óledi. Өлімнің оңдысы жоқ. Ólimniń ońdysy joq. Өлгенге өкпе жүрмейді. Ólgenge ókpe júrmeıdi. Ақыл дария білгенге,
Бұл дүние жоқ өлгенге. Aqyl darııa bilgenge,
Bul dúnıe joq ólgenge. Желге ұшқан ебелек,
Орға түспей тынар ма?
Отқа асық көбелек,
Өліп тынбай шыдар ма? Jelge ushqan ebelek,
Orǵa túspeı tynar ma?
Otqa asyq kóbelek,
Ólip tynbaı shydar ma? Зорлықшыл зорлықтан қаза табады. Zorlyqshyl zorlyqtan qaza tabady. Иманды адам айт күні өледі. Imandy adam aıt kúni óledi. Өлік шыққан үйдің,
Табалдырығында жолбарыс жатады. Ólik shyqqan úıdiń,
Tabaldyryǵynda jolbarys jatady. Өлінің түсі суық. Óliniń túsi sýyq. Көрінің бәрі өледі,
Жастардың ажалдысы өледі. Kóriniń bári óledi,
Jastardyń ajaldysy óledi. Өлместі Құдай жаратпас,
Сынбасты ұста жасамас. Ólmesti Qudaı jaratpas,
Synbasty usta jasamas. Кісісі буынып өлген үйде,
Жіпті ауызға алмайды. Kisisi býynyp ólgen úıde,
Jipti aýyzǵa almaıdy. Атасы өлсе - асқар тауының құлағаны,
Анасы өлсе - ағар бұлағының суалғаны. Atasy ólse - asqar taýynyń qulaǵany,
Anasy ólse - aǵar bulaǵynyń sýalǵany. Сен дүние, молға сұқтанасың,
Ажал саған сұқтанады. Sen dúnıe, molǵa suqtanasyń,
Ajal saǵan suqtanady. Төбе би төрде өледі,
Ит ошақтың басында өледі. Tóbe bı tórde óledi,
It oshaqtyń basynda óledi. Ағасы өлсе - оң қанатының қайырылғаны,
Інісі өлсе - сол қанатының қайырылғаны. Aǵasy ólse - oń qanatynyń qaıyrylǵany,
Inisi ólse - sol qanatynyń qaıyrylǵany. Тал бесікке түскен жер бесікке де түседі. Tal besikke túsken jer besikke de túsedi. Той әнмен ажарлы,
Өлім өксумен азалы. Toı ánmen ajarly,
Ólim óksýmen azaly. Өлімнің егізінен сақта. Ólimniń egizinen saqta. Ат өледі - ер қалады,
Адам өледі - жер қалады. At óledi - er qalady,
Adam óledi - jer qalady. Ажал айтып келмейді,
Бір адамға екі өмір
Тағдыр әсте бермейді. Ajal aıtyp kelmeıdi,
Bir adamǵa eki ómir
Taǵdyr áste bermeıdi. Ноқталы басқа бір өлім,
Ақыры бір күн келмей ме?
Ажалдың соққан дауылы,
Өмірдің шамы сөнбей ме? Noqtaly basqa bir ólim,
Aqyry bir kún kelmeı me?
Ajaldyń soqqan daýyly,
Ómirdiń shamy sónbeı me? Өлгенге қайтып келмек жоқ,
Өлгеннің артынан өлмек жоқ. Ólgenge qaıtyp kelmek joq,
Ólgenniń artynan ólmek joq. Өлгеннің жаманы жоқ,
Тірінің жаманнан аманы жоқ. Ólgenniń jamany joq,
Tiriniń jamannan amany joq. Өмір арты - бала,
Құлдық арты - өлім. Ómir arty - bala,
Quldyq arty - ólim. Түйесі өлген жұртта қалады,
Баласы өлген жұртқа ереді. Túıesi ólgen jurtta qalady,
Balasy ólgen jurtqa eredi. Аңшының өлімі ауда,
Сушының өлімі суда. Ańshynyń ólimi aýda,
Sýshynyń ólimi sýda. Қара шаштың ақтығы - бір өлімнің хақтығы. Qara shashtyń aqtyǵy - bir ólimniń haqtyǵy. Тіріде жылы қарамас,
Өлгенде жоқтап жыламас. Tiride jyly qaramas,
Ólgende joqtap jylamas. Азалы алты қатын,
Әрқайсысы өз байын жоқтайды. Azaly alty qatyn,
Árqaısysy óz baıyn joqtaıdy. Жалмауызға да жан керек. Jalmaýyzǵa da jan kerek. Ажалда жаңылыс жоқ. Ajalda jańylys joq. Ажалдан ақша беріп құтыла алмайсың. Ajaldan aqsha berip qutyla almaısyń. Өмір өзіңдікі, өлім өзгенікі. Ómir ózińdiki, ólim ózgeniki. Кеудесі басқаның жаны басқа. Keýdesi basqanyń jany basqa. Ата өлсе де, кәде өлмейді. Ata ólse de, káde ólmeıdi. Өлгеннің жазасын көмген берсін. Ólgenniń jazasyn kómgen bersin. Тумақ хақ, өлмек хақ. Týmaq haq, ólmek haq. Тумақ - парыз, өлмек - міндет. Týmaq - paryz, ólmek - mindet. Ажал Алладан, амалы адамнан. Ajal Alladan, amaly adamnan. Ажал ақымақ үшін алтау,
ақылдыға біреу. Ajal aqymaq úshin altaý,
aqyldyǵa bireý. Өмір - самал, ажал - амал. Ómir - samal, ajal - amal. Пәлеге - сабыр, қазаға - тәуба. Pálege - sabyr, qazaǵa - táýba. Қаза көрген жүрек жаралы. Qaza kórgen júrek jaraly. Қонақ пен өлім болжамсыз. Qonaq pen ólim boljamsyz. Өмірді өлім тұсайды. Ómirdi ólim tusaıdy. Ажал біреуді азаптан құтқарады,
Біреуді қыршынынан қияды. Ajal bireýdi azaptan qutqarady,
Bireýdi qyrshynynan qııady. Ажал деген - атқан оқ,
Бір Алланың қақпаны. Ajal degen - atqan oq,
Bir Allanyń qaqpany. Көп екен көргеннен көрмегенің
Бәрінен жақсы екен өлмегенің. Kóp eken kórgennen kórmegeniń
Bárinen jaqsy eken ólmegeniń. Дүниенің қадірін,
Бергенде білерсің.
Жанның қадірін,
Өлерде білерсің. Dúnıeniń qadirin,
Bergende bilersiń.
Jannyń qadirin,
Ólerde bilersiń. Бұлбұлдан шешен құс жоқ,
Бармақтай-ақ қарасы.
Оқтан жылдам ажал жоқ,
Тырнақтай-ақ жарасы. Bulbuldan sheshen qus joq,
Barmaqtaı-aq qarasy.
Oqtan jyldam ajal joq,
Tyrnaqtaı-aq jarasy. Көкті бу көтереді,
Жерді су көтереді,
Жүйрікті ау көтереді.
Жүкті нар көтереді,
Өлімді бар көтереді. Kókti bý kóteredi,
Jerdi sý kóteredi,
Júırikti aý kóteredi.
Júkti nar kóteredi,
Ólimdi bar kóteredi.
