Халық туралы 60
Халық - қапысыз сыншы.
Halyq - qapysyz synshy.
Халық - дана.
Halyq - dana.
Халық қартаймайды,
Қара жер қартаймайды. Halyq qartaımaıdy,
Qara jer qartaımaıdy. Халық айтпайды,
Айтса, қалт айтпайды. Halyq aıtpaıdy,
Aıtsa, qalt aıtpaıdy. Халық ұйғарса, хан түйесін сояды. Halyq uıǵarsa, han túıesin soıady. Халық қаһары қамал бұзады . Halyq qaһary qamal buzady . Халық сүймес,
Сүйгені суға батпас, отқа күймес. Halyq súımes,
Súıgeni sýǵa batpas, otqa kúımes. Құдайдың қарғысына ұшырасаң да,
Халықтың қарғысына ұшырама. Qudaıdyń qarǵysyna ushyrasań da,
Halyqtyń qarǵysyna ushyrama. Халық ханға бағынғанда - бала,
Ашуланғанда - әке. Halyq hanǵa baǵynǵanda - bala,
Ashýlanǵanda - áke. Халықтан аспа, жамандыққа баспа. Halyqtan aspa, jamandyqqa baspa. Халық аузына қақпақ қойып болмайды. Halyq aýzyna qaqpaq qoıyp bolmaıdy. Халыққа қарсы жүру - Ағысқа қарсы жүзу. Halyqqa qarsy júrý - Aǵysqa qarsy júzý. Халық көздегіні ғана емес,
Көңілдегіні де көреді. Halyq kózdegini ǵana emes,
Kóńildegini de kóredi. Халыққа түзелмеген,
Қалыпқа да түзелмейді. Halyqqa túzelmegen,
Qalypqa da túzelmeıdi. Халықты дана қосады,
Әйел мен ерді бала қосады. Halyqty dana qosady,
Áıel men erdi bala qosady. Өсер халықтың арманы көп,
Өшер халықтың жанжалы көп. Óser halyqtyń armany kóp,
Ósher halyqtyń janjaly kóp. Қатардан ассаң да, халықтан аспақ жоқ. Qatardan assań da, halyqtan aspaq joq. Атыңнан айырылсаң да,
Ер-тоқымыңнан айырылма
Қатыныңнан айырылсаң да,
Қазан-ошағыңнан айырылма
Қазан-ошағыңнан айырылсаң да,
Халқыңнан айырылма. Atyńnan aıyrylsań da,
Er-toqymyńnan aıyrylma
Qatynyńnan aıyrylsań da,
Qazan-oshaǵyńnan aıyrylma
Qazan-oshaǵyńnan aıyrylsań da,
Halqyńnan aıyrylma. Аспанда Күн жалғыз,
Жерде Ғұн жалғыз. Aspanda Kún jalǵyz,
Jerde Ǵun jalǵyz. Татсыз түрік болмас,
Түріксіз бөрік болмас. Tatsyz túrik bolmas,
Túriksiz bórik bolmas. Қазақ түрік емес,
Қазақсыз түркі емес. Qazaq túrik emes,
Qazaqsyz túrki emes. Қарға тамырлы қазақ. Qarǵa tamyrly qazaq. Қазақ ауылы қарайлас,
Шеру соңы орайлас. Qazaq aýyly qaraılas,
Sherý sońy oraılas. «Қазақ» десең, өзіңе тиеді,
«Соқыр» десең, көзіне тиеді. «Qazaq» deseń, ózińe tıedi,
«Soqyr» deseń, kózine tıedi. Қазақ, қырғыз бір туған,
Сарт шіркінді кім туған? Qazaq, qyrǵyz bir týǵan,
Sart shirkindi kim týǵan? Қазақ қартайса, түйе бағады,
Қарақалпақ қартайса, томар қазады. Qazaq qartaısa, túıe baǵady,
Qaraqalpaq qartaısa, tomar qazady. Түйеге мінген қазақ
Төрт ауыз өлең біледі. Túıege mingen qazaq
Tórt aýyz óleń biledi. Ноғай, қазақ - бір кісі. Noǵaı, qazaq - bir kisi. Қазақтың айраны көп,
Орыстың мейрамы көп. Qazaqtyń aırany kóp,
Orystyń meıramy kóp. Қазақ байыса, қатын алады,
Өзбек байыса, үй салады. Qazaq baıysa, qatyn alady,
Ózbek baıysa, úı salady. Сары орыс, сары орыстың бәрі орыс. Sary orys, sary orystyń bári orys. Кәрі орыс мұсылман болмайды. Kári orys musylman bolmaıdy. Орыстың ойыны жаман,
Шошқаның мойыны жаман. Orystyń oıyny jaman,
Shoshqanyń moıyny jaman. Орыспен жолдас болсаң,
Жаныңда айбалтаң болсын. Oryspen joldas bolsań,
Janyńda aıbaltań bolsyn. Қара қытай қаптаса,
Сары орыс өз әкеңдей көрінер. Qara qytaı qaptasa,
Sary orys óz ákeńdeı kóriner. Қытай көп пе, қыпшақ көп пе? Qytaı kóp pe, qypshaq kóp pe? Өзбек - өз ағам, сарт - садағам. Ózbek - óz aǵam, sart - sadaǵam. Өзбектің кигенін ал,
Қазақтың мінгенін ал. Ózbektiń kıgenin al,
Qazaqtyń mingenin al. Қара жердің қадірін,
Ойда, қырда сарт білер.
Керқұланның қадірін,
Ойда, қырда қақ білер. Qara jerdiń qadirin,
Oıda, qyrda sart biler.
Kerqulannyń qadirin,
Oıda, qyrda qaq biler. Қазақ жаманы орыс бола алмайды,
Орыс жаманы қазақ бола алмайды. Qazaq jamany orys bola almaıdy,
Orys jamany qazaq bola almaıdy. Татарға тілмәш керек емес. Tatarǵa tilmásh kerek emes. Түрікментөрін бермес . Túrikmentórin bermes . Қалмақ жүрген жерде салмақ бар. Qalmaq júrgen jerde salmaq bar. Ұлы жүзді қауға беріп, малға қой,
Орта жүзді қамшы беріп, дауға қой,
Кіші жүзді найза беріп, жауға қой. Uly júzdi qaýǵa berip, malǵa qoı,
Orta júzdi qamshy berip, daýǵa qoı,
Kishi júzdi naıza berip, jaýǵa qoı. Арғын - ағаң, қыпшақ - жағаң,
Қаңлысыз қабыл болмас тобаң. Arǵyn - aǵań, qypshaq - jaǵań,
Qańlysyz qabyl bolmas tobań. Келелі елде қаңлы бар,
Қаңлыны хан көтерер. Keleli elde qańly bar,
Qańlyny han kóterer. Арғын деген арыспын,
Азуы алты қарыспын. Arǵyn degen aryspyn,
Azýy alty qaryspyn. Арғын - адыр, қыпшақ - шадыр. Arǵyn - adyr, qypshaq - shadyr. Қаңлысыз хан сайланбайды. Qańlysyz han saılanbaıdy. Қаңлыдан өзге хан болмас. Qańlydan ózge han bolmas. Керейден ұл туса,
Алашқа күн туады. Kereıden ul týsa,
Alashqa kún týady. Білсең қызайыңмын,
Білмесең құдайыңмын. Bilseń qyzaıyńmyn,
Bilmeseń qudaıyńmyn. Айна айна емес, халық айна. Aına aına emes, halyq aına. Өз халқының қарғысын алған,
Өзге халықтың алғысын алмас. Óz halqynyń qarǵysyn alǵan,
Ózge halyqtyń alǵysyn almas. Еріккен сарт етегін уқалайды. Erikken sart etegin ýqalaıdy. Сарттың жаманы «қазақ болам» дер,
Қазақтың жаманы «сарт болам» дер. Sarttyń jamany «qazaq bolam» der,
Qazaqtyń jamany «sart bolam» der. Естімеген елде көп,
Есек мінген сарт та көп. Estimegen elde kóp,
Esek mingen sart ta kóp. Ожырай көшсе орнынан ,
Жаппас қонар жұртына . Ojyraı kóshse ornynan ,
Jappas qonar jurtyna . Ауылда адам бар болса ,
Ауыл ала болмайды .
Ел иесі құт болса ,
Халқы ала болмайды . Aýylda adam bar bolsa ,
Aýyl ala bolmaıdy .
El ıesi qut bolsa ,
Halqy ala bolmaıdy . Жауыңды басындырма ,
Халқыңды ашындырма . Jaýyńdy basyndyrma ,
Halqyńdy ashyndyrma .
Қара жер қартаймайды. Halyq qartaımaıdy,
Qara jer qartaımaıdy. Халық айтпайды,
Айтса, қалт айтпайды. Halyq aıtpaıdy,
Aıtsa, qalt aıtpaıdy. Халық ұйғарса, хан түйесін сояды. Halyq uıǵarsa, han túıesin soıady. Халық қаһары қамал бұзады . Halyq qaһary qamal buzady . Халық сүймес,
Сүйгені суға батпас, отқа күймес. Halyq súımes,
Súıgeni sýǵa batpas, otqa kúımes. Құдайдың қарғысына ұшырасаң да,
Халықтың қарғысына ұшырама. Qudaıdyń qarǵysyna ushyrasań da,
Halyqtyń qarǵysyna ushyrama. Халық ханға бағынғанда - бала,
Ашуланғанда - әке. Halyq hanǵa baǵynǵanda - bala,
Ashýlanǵanda - áke. Халықтан аспа, жамандыққа баспа. Halyqtan aspa, jamandyqqa baspa. Халық аузына қақпақ қойып болмайды. Halyq aýzyna qaqpaq qoıyp bolmaıdy. Халыққа қарсы жүру - Ағысқа қарсы жүзу. Halyqqa qarsy júrý - Aǵysqa qarsy júzý. Халық көздегіні ғана емес,
Көңілдегіні де көреді. Halyq kózdegini ǵana emes,
Kóńildegini de kóredi. Халыққа түзелмеген,
Қалыпқа да түзелмейді. Halyqqa túzelmegen,
Qalypqa da túzelmeıdi. Халықты дана қосады,
Әйел мен ерді бала қосады. Halyqty dana qosady,
Áıel men erdi bala qosady. Өсер халықтың арманы көп,
Өшер халықтың жанжалы көп. Óser halyqtyń armany kóp,
Ósher halyqtyń janjaly kóp. Қатардан ассаң да, халықтан аспақ жоқ. Qatardan assań da, halyqtan aspaq joq. Атыңнан айырылсаң да,
Ер-тоқымыңнан айырылма
Қатыныңнан айырылсаң да,
Қазан-ошағыңнан айырылма
Қазан-ошағыңнан айырылсаң да,
Халқыңнан айырылма. Atyńnan aıyrylsań da,
Er-toqymyńnan aıyrylma
Qatynyńnan aıyrylsań da,
Qazan-oshaǵyńnan aıyrylma
Qazan-oshaǵyńnan aıyrylsań da,
Halqyńnan aıyrylma. Аспанда Күн жалғыз,
Жерде Ғұн жалғыз. Aspanda Kún jalǵyz,
Jerde Ǵun jalǵyz. Татсыз түрік болмас,
Түріксіз бөрік болмас. Tatsyz túrik bolmas,
Túriksiz bórik bolmas. Қазақ түрік емес,
Қазақсыз түркі емес. Qazaq túrik emes,
Qazaqsyz túrki emes. Қарға тамырлы қазақ. Qarǵa tamyrly qazaq. Қазақ ауылы қарайлас,
Шеру соңы орайлас. Qazaq aýyly qaraılas,
Sherý sońy oraılas. «Қазақ» десең, өзіңе тиеді,
«Соқыр» десең, көзіне тиеді. «Qazaq» deseń, ózińe tıedi,
«Soqyr» deseń, kózine tıedi. Қазақ, қырғыз бір туған,
Сарт шіркінді кім туған? Qazaq, qyrǵyz bir týǵan,
Sart shirkindi kim týǵan? Қазақ қартайса, түйе бағады,
Қарақалпақ қартайса, томар қазады. Qazaq qartaısa, túıe baǵady,
Qaraqalpaq qartaısa, tomar qazady. Түйеге мінген қазақ
Төрт ауыз өлең біледі. Túıege mingen qazaq
Tórt aýyz óleń biledi. Ноғай, қазақ - бір кісі. Noǵaı, qazaq - bir kisi. Қазақтың айраны көп,
Орыстың мейрамы көп. Qazaqtyń aırany kóp,
Orystyń meıramy kóp. Қазақ байыса, қатын алады,
Өзбек байыса, үй салады. Qazaq baıysa, qatyn alady,
Ózbek baıysa, úı salady. Сары орыс, сары орыстың бәрі орыс. Sary orys, sary orystyń bári orys. Кәрі орыс мұсылман болмайды. Kári orys musylman bolmaıdy. Орыстың ойыны жаман,
Шошқаның мойыны жаман. Orystyń oıyny jaman,
Shoshqanyń moıyny jaman. Орыспен жолдас болсаң,
Жаныңда айбалтаң болсын. Oryspen joldas bolsań,
Janyńda aıbaltań bolsyn. Қара қытай қаптаса,
Сары орыс өз әкеңдей көрінер. Qara qytaı qaptasa,
Sary orys óz ákeńdeı kóriner. Қытай көп пе, қыпшақ көп пе? Qytaı kóp pe, qypshaq kóp pe? Өзбек - өз ағам, сарт - садағам. Ózbek - óz aǵam, sart - sadaǵam. Өзбектің кигенін ал,
Қазақтың мінгенін ал. Ózbektiń kıgenin al,
Qazaqtyń mingenin al. Қара жердің қадірін,
Ойда, қырда сарт білер.
Керқұланның қадірін,
Ойда, қырда қақ білер. Qara jerdiń qadirin,
Oıda, qyrda sart biler.
Kerqulannyń qadirin,
Oıda, qyrda qaq biler. Қазақ жаманы орыс бола алмайды,
Орыс жаманы қазақ бола алмайды. Qazaq jamany orys bola almaıdy,
Orys jamany qazaq bola almaıdy. Татарға тілмәш керек емес. Tatarǵa tilmásh kerek emes. Түрікментөрін бермес . Túrikmentórin bermes . Қалмақ жүрген жерде салмақ бар. Qalmaq júrgen jerde salmaq bar. Ұлы жүзді қауға беріп, малға қой,
Орта жүзді қамшы беріп, дауға қой,
Кіші жүзді найза беріп, жауға қой. Uly júzdi qaýǵa berip, malǵa qoı,
Orta júzdi qamshy berip, daýǵa qoı,
Kishi júzdi naıza berip, jaýǵa qoı. Арғын - ағаң, қыпшақ - жағаң,
Қаңлысыз қабыл болмас тобаң. Arǵyn - aǵań, qypshaq - jaǵań,
Qańlysyz qabyl bolmas tobań. Келелі елде қаңлы бар,
Қаңлыны хан көтерер. Keleli elde qańly bar,
Qańlyny han kóterer. Арғын деген арыспын,
Азуы алты қарыспын. Arǵyn degen aryspyn,
Azýy alty qaryspyn. Арғын - адыр, қыпшақ - шадыр. Arǵyn - adyr, qypshaq - shadyr. Қаңлысыз хан сайланбайды. Qańlysyz han saılanbaıdy. Қаңлыдан өзге хан болмас. Qańlydan ózge han bolmas. Керейден ұл туса,
Алашқа күн туады. Kereıden ul týsa,
Alashqa kún týady. Білсең қызайыңмын,
Білмесең құдайыңмын. Bilseń qyzaıyńmyn,
Bilmeseń qudaıyńmyn. Айна айна емес, халық айна. Aına aına emes, halyq aına. Өз халқының қарғысын алған,
Өзге халықтың алғысын алмас. Óz halqynyń qarǵysyn alǵan,
Ózge halyqtyń alǵysyn almas. Еріккен сарт етегін уқалайды. Erikken sart etegin ýqalaıdy. Сарттың жаманы «қазақ болам» дер,
Қазақтың жаманы «сарт болам» дер. Sarttyń jamany «qazaq bolam» der,
Qazaqtyń jamany «sart bolam» der. Естімеген елде көп,
Есек мінген сарт та көп. Estimegen elde kóp,
Esek mingen sart ta kóp. Ожырай көшсе орнынан ,
Жаппас қонар жұртына . Ojyraı kóshse ornynan ,
Jappas qonar jurtyna . Ауылда адам бар болса ,
Ауыл ала болмайды .
Ел иесі құт болса ,
Халқы ала болмайды . Aýylda adam bar bolsa ,
Aýyl ala bolmaıdy .
El ıesi qut bolsa ,
Halqy ala bolmaıdy . Жауыңды басындырма ,
Халқыңды ашындырма . Jaýyńdy basyndyrma ,
Halqyńdy ashyndyrma .
