Басшы туралы 44
Көктем гүлдің бағын ашады,
Көсем елдің бағын ашады. Kóktem gúldiń baǵyn ashady,
Kósem eldiń baǵyn ashady. Ақылды басшы алдырмас. Aqyldy basshy aldyrmas. Ел ұстама, ел ұстасаң, кек ұстама. El ustama, el ustasań, kek ustama. Бастаушы болса, қоштаушы табылады. Bastaýshy bolsa, qoshtaýshy tabylady. Бас болмақ оңай, бастамақ қиын. Bas bolmaq ońaı, bastamaq qıyn. Көп шуылдақ не табар,
Билемесе бір кемел. Kóp shýyldaq ne tabar,
Bılemese bir kemel. «Әй!» дер ажа,
«Қой!» дер қожа жоқ. «Áı!» der aja,
«Qoı!» der qoja joq. Жердің құты - жаңбыр,
Елдің құты - азамат.
Үйдің құты - жақсы әйел,
Аймақтың құты - әділ басшы. Jerdiń quty - jańbyr,
Eldiń quty - azamat.
Úıdiń quty - jaqsy áıel,
Aımaqtyń quty - ádil basshy. Ұлық болсаң, кішік бол. Ulyq bolsań, kishik bol. Батыр қол бастар,
Шешен сөз бастар,
Көсем жол бастар. Batyr qol bastar,
Sheshen sóz bastar,
Kósem jol bastar. Сөйлей-сөйлей шешен,
Көре-көре көсем боласың. Sóıleı-sóıleı sheshen,
Kóre-kóre kósem bolasyń. Көпке сөзің ұнаса - шешендіктің белгісі ,
Көп ішінде сөйлеген - көсемдіктің белгісі. Kópke sóziń unasa - sheshendiktiń belgisi ,
Kóp ishinde sóılegen - kósemdiktiń belgisi. Жүзден біреу - шешен,
Мыңнан біреу - көсем. Júzden bireý - sheshen,
Myńnan bireý - kósem. Топтан озған - шешен,
Көптен озған - көсем. Toptan ozǵan - sheshen,
Kópten ozǵan - kósem. Басшысын таппаған ел азады,
Жолдасын таппаған ер азады. Basshysyn tappaǵan el azady,
Joldasyn tappaǵan er azady. Үлкен бастар, кіші қоштар. Úlken bastar, kishi qoshtar. Тілі жеткенше сөйлеген - шешен,
Қолы жеткенше нұсқаған - көсем. Tili jetkenshe sóılegen - sheshen,
Qoly jetkenshe nusqaǵan - kósem. Керуенбасы білікті болса, түйе азбайды;
Қолбасы білікті болса, сарбазы азбайды. Kerýenbasy bilikti bolsa, túıe azbaıdy;
Qolbasy bilikti bolsa, sarbazy azbaıdy. Көреген басшы елді өсіреді,
Күшті майдан ерді өсіреді. Kóregen basshy eldi ósiredi,
Kúshti maıdan erdi ósiredi. Көргені жақсы көш бастар. Kórgeni jaqsy kósh bastar. Қосшы болуға жараған,
Басшы болуға да жарайды. Qosshy bolýǵa jaraǵan,
Basshy bolýǵa da jaraıdy. Мың қосшыға бір басшы. Myń qosshyǵa bir basshy. Өз елімнің басшысы болмасам да,
Сайының тасы болайын. Óz elimniń basshysy bolmasam da,
Saıynyń tasy bolaıyn. Басқарушы болмаса, ел қадірі кетеді.
Елінде айтыс болса, ер қадірі кетеді. Basqarýshy bolmasa, el qadiri ketedi.
Elinde aıtys bolsa, er qadiri ketedi. Көшбасшысы жоқ болса, ел оңбайды.
Құралай бастаған киік оңбайды. Kóshbasshysy joq bolsa, el ońbaıdy.
Quralaı bastaǵan kıik ońbaıdy. Елуде - ел ағасы. Elýde - el aǵasy. Азатын елді ұрысы билейді,
Озатын елді дұрысы билейді. Azatyn eldi urysy bıleıdi,
Ozatyn eldi durysy bıleıdi. Жаман басшыдан жақсының сілтеуі артық. Jaman basshydan jaqsynyń silteýi artyq. Жақсыдан әкім қойсаң, елді түзетер.
Жаманнан әкім қойсаң, елді жүдетер. Jaqsydan ákim qoısań, eldi túzeter.
Jamannan ákim qoısań, eldi júdeter. Бастығың болса білімсіз,
Тындырар ісің тиімсіз. Bastyǵyń bolsa bilimsiz,
Tyndyrar isiń tıimsiz. Жүрек - ер, бас - кемеңгер. Júrek - er, bas - kemeńger. Жас та болса бас. Jas ta bolsa bas. Арба айдаған алдына қарайды. Arba aıdaǵan aldyna qaraıdy. Құл жиналып бас болмас,
Құм жиналып тас болмас. Qul jınalyp bas bolmas,
Qum jınalyp tas bolmas. Басшы көп те, қосшы аз, көбінің басы таз. Basshy kóp te, qosshy az, kóbiniń basy taz. Әмірші есірсе, әлеумет сорлайды. Ámirshi esirse, áleýmet sorlaıdy. «Алдияр, алдияр!» десе, далияр. «Aldııar, aldııar!» dese, dalııar. Бассыз үйдің иті осырақ. Bassyz úıdiń ıti osyraq. Өтпес жарлық - байға қорлық. Ótpes jarlyq - baıǵa qorlyq. Екі кеменің құйрығын ұстаған суға кетеді. Eki kemeniń quıryǵyn ustaǵan sýǵa ketedi. Көшбасшының кигені жылы,
Жылаған баланы не қылсын? Kóshbasshynyń kıgeni jyly,
Jylaǵan balany ne qylsyn? Көпті жаман басшы тоздырады,
Жақсы басшы оздырады. Kópti jaman basshy tozdyrady,
Jaqsy basshy ozdyrady. Ел ағасы іріткішіл болса,
Елін жауы шабар. El aǵasy iritkishil bolsa,
Elin jaýy shabar. Дос таппаған ер азар,
Басшы таппаған ел тозар. Dos tappaǵan er azar,
Basshy tappaǵan el tozar.
Көсем елдің бағын ашады. Kóktem gúldiń baǵyn ashady,
Kósem eldiń baǵyn ashady. Ақылды басшы алдырмас. Aqyldy basshy aldyrmas. Ел ұстама, ел ұстасаң, кек ұстама. El ustama, el ustasań, kek ustama. Бастаушы болса, қоштаушы табылады. Bastaýshy bolsa, qoshtaýshy tabylady. Бас болмақ оңай, бастамақ қиын. Bas bolmaq ońaı, bastamaq qıyn. Көп шуылдақ не табар,
Билемесе бір кемел. Kóp shýyldaq ne tabar,
Bılemese bir kemel. «Әй!» дер ажа,
«Қой!» дер қожа жоқ. «Áı!» der aja,
«Qoı!» der qoja joq. Жердің құты - жаңбыр,
Елдің құты - азамат.
Үйдің құты - жақсы әйел,
Аймақтың құты - әділ басшы. Jerdiń quty - jańbyr,
Eldiń quty - azamat.
Úıdiń quty - jaqsy áıel,
Aımaqtyń quty - ádil basshy. Ұлық болсаң, кішік бол. Ulyq bolsań, kishik bol. Батыр қол бастар,
Шешен сөз бастар,
Көсем жол бастар. Batyr qol bastar,
Sheshen sóz bastar,
Kósem jol bastar. Сөйлей-сөйлей шешен,
Көре-көре көсем боласың. Sóıleı-sóıleı sheshen,
Kóre-kóre kósem bolasyń. Көпке сөзің ұнаса - шешендіктің белгісі ,
Көп ішінде сөйлеген - көсемдіктің белгісі. Kópke sóziń unasa - sheshendiktiń belgisi ,
Kóp ishinde sóılegen - kósemdiktiń belgisi. Жүзден біреу - шешен,
Мыңнан біреу - көсем. Júzden bireý - sheshen,
Myńnan bireý - kósem. Топтан озған - шешен,
Көптен озған - көсем. Toptan ozǵan - sheshen,
Kópten ozǵan - kósem. Басшысын таппаған ел азады,
Жолдасын таппаған ер азады. Basshysyn tappaǵan el azady,
Joldasyn tappaǵan er azady. Үлкен бастар, кіші қоштар. Úlken bastar, kishi qoshtar. Тілі жеткенше сөйлеген - шешен,
Қолы жеткенше нұсқаған - көсем. Tili jetkenshe sóılegen - sheshen,
Qoly jetkenshe nusqaǵan - kósem. Керуенбасы білікті болса, түйе азбайды;
Қолбасы білікті болса, сарбазы азбайды. Kerýenbasy bilikti bolsa, túıe azbaıdy;
Qolbasy bilikti bolsa, sarbazy azbaıdy. Көреген басшы елді өсіреді,
Күшті майдан ерді өсіреді. Kóregen basshy eldi ósiredi,
Kúshti maıdan erdi ósiredi. Көргені жақсы көш бастар. Kórgeni jaqsy kósh bastar. Қосшы болуға жараған,
Басшы болуға да жарайды. Qosshy bolýǵa jaraǵan,
Basshy bolýǵa da jaraıdy. Мың қосшыға бір басшы. Myń qosshyǵa bir basshy. Өз елімнің басшысы болмасам да,
Сайының тасы болайын. Óz elimniń basshysy bolmasam da,
Saıynyń tasy bolaıyn. Басқарушы болмаса, ел қадірі кетеді.
Елінде айтыс болса, ер қадірі кетеді. Basqarýshy bolmasa, el qadiri ketedi.
Elinde aıtys bolsa, er qadiri ketedi. Көшбасшысы жоқ болса, ел оңбайды.
Құралай бастаған киік оңбайды. Kóshbasshysy joq bolsa, el ońbaıdy.
Quralaı bastaǵan kıik ońbaıdy. Елуде - ел ағасы. Elýde - el aǵasy. Азатын елді ұрысы билейді,
Озатын елді дұрысы билейді. Azatyn eldi urysy bıleıdi,
Ozatyn eldi durysy bıleıdi. Жаман басшыдан жақсының сілтеуі артық. Jaman basshydan jaqsynyń silteýi artyq. Жақсыдан әкім қойсаң, елді түзетер.
Жаманнан әкім қойсаң, елді жүдетер. Jaqsydan ákim qoısań, eldi túzeter.
Jamannan ákim qoısań, eldi júdeter. Бастығың болса білімсіз,
Тындырар ісің тиімсіз. Bastyǵyń bolsa bilimsiz,
Tyndyrar isiń tıimsiz. Жүрек - ер, бас - кемеңгер. Júrek - er, bas - kemeńger. Жас та болса бас. Jas ta bolsa bas. Арба айдаған алдына қарайды. Arba aıdaǵan aldyna qaraıdy. Құл жиналып бас болмас,
Құм жиналып тас болмас. Qul jınalyp bas bolmas,
Qum jınalyp tas bolmas. Басшы көп те, қосшы аз, көбінің басы таз. Basshy kóp te, qosshy az, kóbiniń basy taz. Әмірші есірсе, әлеумет сорлайды. Ámirshi esirse, áleýmet sorlaıdy. «Алдияр, алдияр!» десе, далияр. «Aldııar, aldııar!» dese, dalııar. Бассыз үйдің иті осырақ. Bassyz úıdiń ıti osyraq. Өтпес жарлық - байға қорлық. Ótpes jarlyq - baıǵa qorlyq. Екі кеменің құйрығын ұстаған суға кетеді. Eki kemeniń quıryǵyn ustaǵan sýǵa ketedi. Көшбасшының кигені жылы,
Жылаған баланы не қылсын? Kóshbasshynyń kıgeni jyly,
Jylaǵan balany ne qylsyn? Көпті жаман басшы тоздырады,
Жақсы басшы оздырады. Kópti jaman basshy tozdyrady,
Jaqsy basshy ozdyrady. Ел ағасы іріткішіл болса,
Елін жауы шабар. El aǵasy iritkishil bolsa,
Elin jaýy shabar. Дос таппаған ер азар,
Басшы таппаған ел тозар. Dos tappaǵan er azar,
Basshy tappaǵan el tozar.
